نظام تحقیقاتی و پژوهشی در کشور

ساختار نظام اجرائی کشور

قسمت سیّ و دوم

نظام تحقیقاتی و پژوهشی در کشور

محمد رضا حافظ نیا

4- وجود فاصله بین دستگاه های‌ اجرائی و مراکز دانشگاهی و داشتن رابطه متقابل بسیار ضعیف :

دستگاه های اجرائی، مسئول تهیّه و اجرای پروژه های بخش های مختلف توسعه̾ کشور در سطح ملّی و محلّی می باشند. تهیه و اجرای پروژه ها احتیاج به مطالعات اوّلیه دارد و دانشگاه ها اگر در یک عرصه تحقیقاتی قرار بگیرند یقینا رشد علمی خواهند نمود ولی دستگاه های اجرائی از واگذاری مطالعات پروژه ها و نیز اجرای پروژه های تحقیقاتی خود داری می کردند و انجام مطالعات مورد نیاز را به شرکت های مشاوره ای داخلی و عمدتا خارجی واگذار می کردند و این خود باعث ذهنی شدن دانشگاهیان و نیز عملزده شدن دستگاه های اجرائی گردید، در حالی که ایجاد و ارتباط متقابل باعث کمال هر دو می شد و در نهایت اکتشافات علمی حاصل از تحقیقات نیز به سرمایه علمی و تکنولوژیکی کشور کمک می کرد در صورتی که این گونه انجام نشد و شرکت های خارجی هم مطالعات انجام شده رابا خود می بردند.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی دستگاه ها‌ی اجرائی، تا اندازه ای به دانشگاه ها رو آورده اند و نتیجه̾ ارتباط را در کشفیات و اختراعات مربوط به جنگ مشاهده کردیم و این تجربه̾ واگذاری مطالعات پروژه های جنگی و عملیاتی و نتایج موفقیّت آمیز آن نشان می دهد که اگر ارتباط مزبور در همه زمینه ها و در همه دستگاه ها و دانشگاه ها برقرار و قوی و عمیق گردد یقینا نتایج مثمر ثمرتری حاصل خواهد آمد. گرایش نداشتن دانشگاه ها به سوی کارهای تحقیقاتی دستگاه های اجرائی دلیل دیگری هم دارد که در مقررات اداری ومالی مربوطه بیان خواهد گردید.

5- ضعیف بودن جنبه̾ تشویق مبتدیان ابتکار و اختراع در مؤسسات تحقیقاتی کشور :

اختراع و ابتکار در کشور ما به لحاظ تو سری خوری ناشی از القاء‌ فرهنگی استعمار و نیز سیاست های مستقیم و غیر مستقیم آن از رشد لازم برخوردار نبوده است. و مخترعین نیز زمینه رشد و شکوفائی استعداد خود را نداشته اند. آنها جوهر و استعداد ابتکار و اختراع را دارند ولکن مبتدی می باشند ولی سازمان های مسئول در مقام مقایسه با مشابه خارجی، به آنها سرد و برخورد کرده و مواردی را می پذیرند که برابری با مشابه خارجی بنماید یا به طور کلی اولین اثر باشد. این روحیّه با ضرورت پرورش مبتکرین که مورد تأیید حضرت امام نیز می بوده مغایرت دارد و لذا مؤسسات مربوطه باید بینش ها و نگرش ها و روش های خود را تغییر داده و ترتیبی دهند که هر کس که استعداد ابداع و اختراع دارد و لو کم اهمیّت بتواند اختراع خود را تکامل داده و مرتبا مورد تشویق قرار گیرد نه اینکه از همان ابتدا با او برخورد مأیوس کننده بشود. این مخترعین مبتدی برای آینده کشور به مراتب ارزشمند تر از انتقال تکنولوژی مربوطه از خارج می باشند و لذا باید مورد تشویق و تنفیذ قرار گرفته و امکانات نامحدود رشد برای آن ها فراهم گردد، مناسب ترین روشی که برای حمایت از مخترعین و مبتکرین نو پا به نظر می رسد تأسیس و تجهیز مراکز پرورش استعدادهای اختراعی و ابداعی کشور در مراکز استان ها و شهرستان ها می باشد، اینگونه مراکز با حمایت کامل قانونی و مالی واداری که خواهند شد باید زمینه پرورش و رشد استعداد ها را به صورت فراگیر و بدون هیچ گونه محدودیتی فراهم آورند.

6- مقررات اداری و مالی دست و پاگیر :

بخش تحقیقات علمی و پژوهشی کشور نیز به شدت درگیر مقررات بی روح و بی منطق اداری و مالی‌ بوده و سایه̾ شوم این مقررات بر سر این بخش حساس کشور نیز گسترده شده و یکی از عوامل مهم ضعیف بودن تحقیقات در کشور همین مسئله می باشد.

اگر تا کسی اشراف کامل بر اثرات متفرّق و در عین حال حساب شده̾ مقررات مالی و اداری بر تحقیقات کشور نداشته باشد مطلب را متوجه نمی شود و تصور می کند که این مقررات که بعضا الگوگیری نیز می باشد، چیز خوبی است. برای نمونه به مواردی در این خصوص اشاره می گردد:

الف ـ در مؤسسات دولتی و دستگاه های اجرائی اگر تحقیقی و لو کوچک خواست انجام پذیرد اول باید محقق طرح بنویسد بعد در کمیسیون موضوع آئین نامه قسمتی از تبصره 2 ماده 43 قانون استخدام کشوری طرح گردد و بعد تصویب و سپس تحقیق انجام شود. بعد از این مراحل حق تحقیق در حدی نازل برای محق محاسبه می گردد و سند تنظیم و به ذی حسابی ها جهت پرداخت ارسال می شود. انجام مراحل مزبور امر تحقیق را به قول حضرت امام در پیچ و خم های اداری با مشکل روبه رو ساخته و محقق را منصرف و گریزان می‌کند. از طرفی‌ دیگر پائین بودن میزان حق التحقیق باعث گریز افراد از تحقیق می‌گردد.

ب ـ دانشگاه های ‌کشور که باید مرتبا در امر تحقیقات علمی تلاش کنند اگر با مؤسسه ای قرار داد منعقد نموده و تحقیقی را انجام دهند باید وجوه تحقیق را از مؤسسات دولتی یا خصوصی دریافت دارند تا هزینه های آن را پرداخت نمایند ولی برابر مقررات مالی کشور باید دانشگاه 50 ٪ دریافت های خود را که به عنوان درآمد تلقی می‌ گردد به حساب بخواهد تحقیق از دستگاه دولتی و یا خصوصی سفارش دهنده دریافت نماید تا وقتی ‌که 50 ٪ آن را به حساب خزانه بریزد 50 ٪ باقیمانده تکافوی هزینه های تحقیق را بنماید. طبیعی است که هزینه̾ تحقیق دو برابر حدّ معمول آن در جامعه خواهد بود. و هیچ دستگاه دولتی یا خصوصی حاضر به پرداخت دو برابر هزینه نیست و لذا به شرکت های‌ غیر دانشگاهی سفارش می‌ دهد و دانشگاه اگر بخواهد در حدّ یک برابر پول دریافت دارد طبعا به اندازه 50 ٪ آن بدهکار می ماند و مسلما هیچ فردی چنین کار‌ی را نمی کند و این جاست که دانشگاه ها نه تمایلی‌ نشان می دهند و این مقررات بی روح مالی‌ که ناشی از تفکرات منجمد استعمار زده می باشد مانع گسترش تحقیقات در دانشگاه ها نیز گردیده است.

ج ـ اخیرا سازمان امور اداری و استخدامی کشور با قصد خیر و به قول خود جهت تشویق مخترعان و مبتکران دستگاه ها‌ی دولتی‌ اقدام به صدور بخشنامه شماره 5501 / د ـ 19/12/66 نموده در حالی که از پیچ و خم های اداری این بخشنامه غفلت کرده است بخشنامه مزبور اگر بخواهد اجرا گردد در گذر از پیچ و خم ها‌ی اداری‌ نه تنها چیزی عاید مخترع نمی‌ کند بلکه او را رنجیده خاطر و بد بین نیز می نماید. مراحل اجرائی بخشنامه عبارتند از 1- ارائه آن دلائل مستدل توسط مخترع 2- ارسال آن از شهرستان به استان جهت اقدامات بعدی 3- ارسال از استان به تهران و وزارت متبوع جهت بررسی 4- طرح و تأیید آن در کمیته انتخاب افراد شایسته وزارت متبوع ( موضوع بخشنامه شماره 2870/ ق ـ 28 / 8 / 64 سازمان امور اداری و استخدامی کشور ) 5- طرح و تأیید آن در کمیته ارزیابی مشاغل تخصصی و تحقیقی وزارت مربوطه 6- ارسال آن پس از تصویب نهائی‌ توسط وزارت مربوطه به سازمان امور اداری و استخدامی کشور همراه با استدلال ها و مدارک مورد پسند سازمان 7- بررسی و تأکید توسط واحدهای‌ ستادی‌ ذیربط در سازمان امور اداری و استخدامی کشور 8- تصمیم گیری نهائی توسط شورای امور اداری و استخدامی کشور.

آیا واقعا این است معنی تشویق مخترع ؟! کدام مخترع می‌ تواند اختراع خود را از درون هر یک از این هشت مرحله عبور دهد که آخر چی ؟ و چه به او خواهند داد ؟ نهایت لطف سیستم اداری کشور به مخترع بیچاره و سرگردان در پیچ و خم اداری ناشی از مقررات اداری‌ و استخدامی کشور استفاده از ارتقاء گروه از حداکثر دو سطح بالاتر از مدرک تحصیلی اش می باشد. و در تمام طول خدمت خود اگر ده ها اختراع داشته باشد فقط برای یک بار می تواند از این لطف نظام اداری استفاده نماید. با این روش ها هیچ وقت کشور به توسعه̾  علمی‌ و تکنولوژیکی نخواهد رسید و این بدبختی تمام کشور های ‌مظلوم جهان سوم می باشد که اگر می خواهند قدمی هم بردارند نمی‌ فهمند چگونه باید بردارند ! حضرت امام در انتهای بخش مربوطه به مسئله تحقیقات در پیام بازسازی فرمودند :

« انشاء الله که این استعداد ها در پیچ و خم کوچه های اداره ها خسته و ناتوان نشود.»

امام عزیز « ره » عمق فاجعه را متوجه بودند و انگار نا امید از ایجاد تحوّل توسط مسئولین مربوطه و لذا به آنها خطاب نمی‌ کند بلکه برای مخترعین و مکتشفین آرزو می ‌کند که علی رغم این مشکلات خسته و ناتوان نشوند. 

د ـ مورد دیگر، این که برای دبیران و فرهنگیان کشور در ارتقاء به گروه های ممتاز، چند امتیاز به تألیفات و تحقیقات آنها اختصاص داده اند، و دبیر مخترع و محقق برای کسب چند امتیاز مربوطه، باید آن قدر در پیچ و خم اداری مربوط به تأیید و پذیرش اثرش، از شهرستان تا تهران بدود که بیزار می‌ شود و از کار خود تنفّر پیدا می کند. نگارنده بارها پای درد دل مخترعین و مبتکرین معلّم و غیر معلم نشسته و از نزدیک تا اندازه ای به مشکلات کار واقف شده است. ولی نتوانسته پاسخ روشنی برای‌ این عزیزان که مورد کم لطفی و بی لطفی نظام اداری و مالی و بودجه ای کشور می باشند ارائه نماید. معلمان در گوشه و کنار کشور دارای آثار جالب توجّهی هستند و می توانند نقش مهمی در تحول علمی و تکنولوژیکی کشور به عهده داشته باشند. تولید دستگاه های او پک و لام خشک کن برقی و نیز فرستنده رادیوئی 9 کیلومتر برد و تولید فیلم و اهم متر و دستگاه تست پمپ انژکتور و دستگاه آدابتور و دستگاه کنترل نور اتومبیل و ارّه موئی برقی و به هم زن الکتریکی و سیستم انرژی خورشیدی و سلول فتو الکتریک و ترانس کاهند هو قالب ها و قطعات کارخانه قند و طرح های کوپتر و موشک و ده ها مورد ابداع و اختراع نمونه هائی از فعالیّت معلمین کشور آن هم در سطح دیپلم در شهر های مختلف است که بیانگر وجود توان عظیم اختراعی و ابداعی در کشور می باشد. لذا از این جهت در کشور مشکل وجود ندارد بلکه مشکل عقب افتادگی علمی و تکنولوژیکی کشور را در جای دیگر باید جستجو کرد که امام عزیزمان به خوبی درک نموده و به آن اشاره نمودند، ساخت نظام اداری و مالی و بودجه ای کشور گریزاننده اصلی تحقیق و ابداع و ابتکار می باشد که با توجه به نقش بنیادین اختراعات در خود کفائی کشور و کسب قدرت های لازم در جهان یقینا دست استعمار و استکبار در چنین ساختی در کار بوده است. در خاتمه ضمن تشکر از شورای عالی انقلاب فرهنگی که سیاست های تحقیقاتی کشور را مشخّص و به این امر مهم پرداختند  باید گفت مشکل کشور تنها کمبود مراکز تحقیقاتی نیست زیرا همان مقدار قدرت تحقیقاتی که در کشور وجود دارد نیز با مشکلات یاد شده رو به رو می باشند و تا زمانی که این معضلات به قدرت خود باقی بماند هر چند مؤسسات تحقیقاتی افزوده شوند چندان مشکلی را حل نخواهند کرد. لذا شورای عالی انقلاب فرهنگی باید به این مسائل ملموس پرداخته و تنگناهای تحقیقات علمی و فنّی در کشور را از سر راه بردارد و با تمرکز و نظام دهی به تحقیقات و پژوهش های علمی کشور مرکز پرورش مستعدین به اختراع  و  ابداع و ابتکار در هر زمینه را تأسیس و تجهیز و حمایت کامل بنماید.     

                                                                                                ادامه دارد