دانستیهائی از قرآن

دانستنیهایی ‌قرآن

قرآن و مسأله توسّل به معصومین علیهم السلام

« یا ایّها الّذین آمنوا الله اتّقوا الله و ابتغوا الیه الوسیله  و جاهدوا فی سبیله لعلّکم تفلحون ».                                                     ( سوره مائده ـ‌ آیه 35 )

ای‌ کسانی‌ که ایمان آورده اید، تقوا پیشه نمائید و وسیله ای برای‌ تقرّب و نزدیکی به خداوند انتخاب کنید و در راه او جهاد نمائید،‌ باشد که رستگار شوید.

« و ابتغوا الیه الوسیله »: « الوسیله التوصّل الی ‌الشیء برغبة وهی اخصّ من الوصیلة لتضمّنها لمعنی ‌الرغبة »[1] ـ  وسیله به معنی‌ تمسّک به چیزی‌ است با میل و رغبت ولی اخصّ از توصّل است،‌برای‌ این که در آن معنی‌ میل و رغبت نهفته است، و در تفسیر علی‌بن ابراهیم چنین آمده است: « تقرّبوا الیه بالأمام » ـ به وسیله امام معصوم به سوی خداوند تقرّب جوئید.

توسّل به معصومین علیهم السلام:

توسّل به ائمه طاهرین علیهم السلام، یکی‌ از ارزشهای پذیرفته شده مذهبی‌ است که در آیه فوق به آن اشاره شده است. و آن چه در آیه یاد شده جلب توجه می نماید، این است که روی سخن و مخاطبین آیه افراد مؤمن اند که پس از دعوت آنان به تحصیل تقوا، آنان را به انتخاب وسیله ای ‌برای تقرّّب و توسّل به خداوند فرا می خواند، و این خود دلیل گویای این واقعیّت است که انسان در هر سطح و پایه ای‌ از ایمان و تقوا باشد، از غیر طریق ائمه اطهار صلوات الله علیهم اجمعین به مقام قرب الهی نائل نخواهد شد. و لذا در زیارت جامعه به پیشگاه امامان علیهم السلام عرضه می‌داریم: « اشهد انّکم ابواب الله و مفاتیح رحمته و مقالید مغفرته »ـ گواهی می‌دهم که شما امامان، ابواب الهی‌ و کلید های‌ رحمت او، و وسیله دست یابی‌ به مغفرت و آمرزش خداوند می‌باشید.

و در آیه 64 سوره نساء نیز در این زمینه می‌خوانیم:

« و لو انّهم اذ ظلموا انفسهم جاءوک فاستغفروا الله و استغفر لهم الرّسول لوجدوا الله توّابا رحیما  » ـ  چنانچه آنان هنگامی که به خویش ستم روا داشتند (و به گناه آلوده گردیدند ) نزد تو ( ای‌ پیامبر ) می‌آمدند و از خداوند طلب عفو و بخشش می‌نمودند و تو نیز برایشان در خواست آمرزش می‌نمودی‌، خداوند را پذیرای‌ توبه و رحیم می یافتند.

این مسأله توسّل به پیامبر (ص) و نیز به اهل بیت او در حدّی از اهمیّت قرار دارد که حتّی‌ حضرت آدم (ع) با وجود مقام نبوّت، به رسول خدا صلی ‌الله علیه و اله توسّل جست، و این خود وظیفه و طریق تقرّب الی‌ الله را برای‌ دیگران به خوبی‌ روشن می‌سازد. و لذا در ادعیه، توسّل به پیامبر « ص » و اهل بیت گرامی‌ او، تعلیم داده شده و در دعای‌شریف و ارزشمند « توسّل »‌عرضه می داریم:

«اللّهم انّی اسئلک و اتوجّه الیک بنبیّک نبیّ الرّحمة محمّد صلی الله علیه و آله، یا اباالقاسم یا رسول الله یا امام رحمة یا سیّدنا و مولینا انّا توجّهنا و استشفعنا و توسّلنا بک الی الله و قدمناک بین یدی حاجاتنا » ـ خداوندا ! از تو مسئلت می‌نمایم و به تو روی ‌می‌آورم با روی آوردن به پیامبر رحمت، محمد صلی ‌الله علیه و آله. ای‌ ابوالقاسم ! ‌ای رسول خدا !‌ ای امام رحمت !‌ ای‌سیّد و مولای‌ ما ! ما به تو توجّه نموده و روی‌ می‌آوریم و تو را شفیع می سازیم، و به سوی‌ خدا توسّل به تو می‌جوئیم، و تو را در مقدمه حاجاتمان قرار می دهیم.

و سپس در ادامه دعا، توسّل به بقیّه ائمه علیهم السلام تعلیم داده شده است. البته مسأله توسّل اختصاصی‌ به شیعه ندارد و در منابع اهل سنّت نیز مطرح و روی آن صحّه گذاشته شده است، و لذا پیشوایان آنان به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله توسّل می‌جستند.

ولی بی‌ شک چنین توسّلاتی به پیامبر و خاندان عمت و طهارت علیهم السلام، هنگامی می‌تواند به نتیجه برسد که انسان خویش را در خط و صراط مستقیم آنان قرار داده و مطیع و فرمانبر دستورات انسان ساز آنها باشد، چنانچه در مورد شفاعت که به وسیله معصومین علیهم السلام در جهان دیگر می‌توان به رضوان و رحمت الهی واصل شد. با همین شرط امکان پذیر است. در این رابطه ابو بصیر از حضرت موسی بن جعفر علیه السلام روایت می نماید که: « انه لمّا حضر ابی الوفاة قال لی‌: یابنیّ انّه لا ینال شفاعتنا من استخفّ بالصّلاة »[2] ـ چون پدرم در آستانه وفات قرار گرفت، به من فرمود:‌پسرم ! ‌به درستی‍‌ که شفاعت ما شامل حال کسی‌ که به نماز اهمیت ندهد نخواهد رسید. بنابر این در واسطه قرار دادن آن بزرگواران برای‌ طلب حوائج، نخست باید زمینه پذیرش آن را با اطاعت از فرامین و دستورات مقدس آنان،‌در خویش فراهم ساخت.

نکته دیگری‌ که در آیه یاد شده قابل توجه است، مقام والا و گرامی‌ رسول خدا صلی الله علیه و آله و اهل بیت طاهرین او علیهم السلام است، که با توسّل به آنان می‌توان خویشتن را مشمول نظر لطف و رحمت الهی قرار داد، و البته چنانچه دشمنان ما و به خصوص فرقه ضالّه وهابیّت به ما نسبت می‌دهند، معنی‌ توسل این نیست که انسان مستقیماً حاجات خویش را از آن معصومین بطلبد، تا در نتیجه به نوعی شرک مبتلا گردد، بلکه چنانچه در آیه به آن به این صورت تصریح گردیده « و ابتغوا الیه الوسیله » و در دعای ‌توسّل عرضه می‌داریم « و توسّلنا بک الی‌ الله » تنها آنان وسیله توجه و تقرّب به خداوند بوده و به واسطه آنها حاجات خویش را از خدا می‌طلبیم.