اصول اعتقادی اسلام

اصول اعتقادی اسلام معاد

شفاعت(2)

آیت الله حسین نوری

در مقاله پیش گفته شد که«شفاعت روز قیامت» در فرهنگ اسلامی بعنوان یک اصل قرآنی و حدیثی و اعتقادی مطرح و ثابت است و در رابطه با آن لازم است چند بحث ـ که در مقاله قبل مورد تذکر قرار گرفت ـ انجام بگیرد و یکی از آنها که مفهوم و معنای شفاعت را روشن میکند مورد توضیح قرار گرفت و دومین بحث که در این مقاله مورد نظر است این است که چه کسانی در روز قیامت شفاعت میکنند؟

چه اینکه میدانیم در روز رستاخیز در پیشگاه خداوند متعال هر کس نمیتواند شفاعت کند و این مقام و موقعیت تنها در شأن کسانی است که در پیشگاه حضرت حق از عزت و آبرومندی مخصوصی برخوردار میباشند و بدست آوردن این افراد که دارای این مزیت هستند را از قرآن مجید و احادیث پیشوایان معصوم دینی علیهم السلام باید استفاده کنیم و در این رابطه مفاد آیات قرآنی و احادیث معتبر اسلامی باین شرح است:

الف ـ شفاعت حضرت رسول اکرم(ص)

نخستین کسی که در روز قیامت مردم را زیر چتر شفاعت خود بواسطه موقعیت و مقام بسیار شامخی که دارد قرار میدهد حضتر محمد بن عبدالله(ص) است که خداوند متعال از این موقعیت عظیم به«مقام محمود» تعبیر کرده و فرموده است:

«و من اللیل فتهجد به نافلة لک عسی ان یبعثک ربک مقاما محمودا».[1] 

یعنی مقداری از شب را بتهجد و شب زنده‌داری‌ای که مخصوص تو میباشد بپرداز باشد که پروردگارت تو را به«مقام محمود» مبعوث بگرداند ک همه مفسران شیعه و سنی اتفاق نظر دارند که منظور از«مقام محمود» شفاعت حضرت رسول اکرم(ص) است و روایات بسیاری را نیز که بر همین مطلب دلالت دارد و تفسیر این آیه ذکر کرده‌اند و بمناسبت اینکه این شفاعت بسیار فراگیر وسیع است تعدادی از آنها از آن، به شفاعت کبری یا عظمی تعبیر نموده‌اند.

در این مورد برای نمونه میتوان به تفسیر مجمع البیان و تفسیر برهان و تفسیر صافی و تفسیر المیزان از تفاسیر خاصه و تفسیر فخر رازی و تفسیر روح المعانی و تفسیر بیضاوی و تفسیر جلالین و تفسیر فی ضلال و تفسیر مراغی از تفاسیر عامه مراجعه کرد.[2]

محقق طوسی و علامه حلی در کتاب تجرید و شرح آن میگویند: علماء همگی اتفاق نظر دارند که مقام شفاعت برای پیغمبر اسلام(ص) ثابت است و برهان آن گفتار خداوند«عسی ان یبعثک ربک مقاما محمودا» میباشد.[3]

در این رابطه که نخستین شافع روز قیامت حضرت رسول اکرم(ص) میباشد و همه افراد در آنروز به شفاعت حضرتش احتیاج دارند احادث بسیاری از پیشوایان معصوم(ع) صادر گردیده است که از آنجمله است این احادیث:

1- سماعه که یکی از راویان مشهور است از محضر امام کاظم(ع) از مفاد آیه«و عسی ان یبعثک ربک مقاما محمودا» پرسید آنحضرت فرمودند: روز قیامت پس از اینکه مردم مدتی طولانی میایستند از حضرت آدم(ع) تقاضای شفاعت میکنند او مردم راب ه حضرت نوح(ع) راهنمائی میکند و حضرت نوع(ع) پس از مراجعه مردم آنان را به حضرت ابراهیم راهنمائی مینماید و بهمین ترتیب پیغمبران«اولولعزم» مردم را به پیغمبر اولوالعزم بعد از خود رهنمون میشوند تا اینکه حضرت عیسی(ع) به مردم میگوید در این مورد به پیشگاه حضرت محمد(ص) بروید سپس آحضرت میفرماید: آری آماده این موضوع هستم سپس بطرف در بهشت حرکت می‌کند و بفرمان خداوند درب بهشت در این حال گشوده می‌شود و آنحضرت بسجده میافتد و سر از سجده برنمیدارد تا اینکه خداوند میفرماید: سخن بگو و تقاضا کن که تقاضای تو مورد اجابت است و شافعت کن که شافعت تو پذیرفته است در این حال آنحضرت سر از سجده برمیدارد و دوباره در آن پیشگاه با عظمت بسجده میافتد و خداوند مجددا همان عبارت را تکرار میکند از آن پس حضرتش سر از سجده برداشته شفاعت میکند حتی آنحضرت درباره کسانی که وارد آتش جهنم گردیده‌اند نیز شفاعت مینماید و در روز قیامت هیچس ابرومنتدر از حضرت محمد(ص) نیست و این است مفاد گفتار خداوند: عیسی ان یبعثک ربک مقاما محمودا.[4]

2- عبید بن زراره میگوید از محضر امام صادق(ع) سؤال شد: آیا مؤمن در روز قیامت شفاعت میکند؟ حضرتش فرمودند«بلی» در این مورد یکنفر از حضار آن محضر پرسید آیا مؤمن هم به شفاعت حضرت پیغمبر(ص) محتاج است آنحضرت فرمودند «بلی» افراد مؤمن هم خالی از خطاها و لغزشها نیستند سپس آنحضرت اضافه کردند: «هیچکس نیست مگر اینکه در روز قیامت به شفاعت حضرت پیغمبر(ص) احتیاج دارد» در این مورد شخص دیگری از آنحضرت پرسید: معنای این جمله که حضرت پیغمبر(ص) فرموده‌اند:

«انا سید ولد ادم و لا فخر» یعنی من آقای همه فرزندان آدم میباشم ولی هرگز افتخار و خودستائی نمیکنم چیست؟

فرمودند: بلی آن حضرت در روز قیامت حلقه در بهشت را میگیرد و درب بهشت را بر روی مردم میگشاید پس از آن در پیشگاه حضرت حق بسجده میافتد پروردگار میفرماید سر از خاج بردار و شفاعت کن که شفاعت تو پذیرفته است و هر چه بخواهی بتو داده میشود در این حال سر از سجده برمیدارد و دوباره در آن پیشاه مقدص بسجده میافتد خداوند نیز باو میفرماید سر از سجده بردار  شفاعت کن که شفاعت تو پذیرفته و مسألت تو مورد اجابت است بعد از آن، آنحضرت سر از سجده برداشته به شفاعت میپردازد و شفاعتش پذیرفته و تقاضایش مورد موافقت حضرت حق قرار میگیرد.[5]

3- جابر بن عبدالله انصاری از حضرت امیرمؤمنان(ع) نقل میکند حضرت فاطمه زهرا(ع) به پدر بزرگوار خود گفت: «یا ابتاه این القاک یوم الموقف الاعظم و یوم الأهول و یوم الفزع الأکبر قال یا فاطمة عند باب الجنة و معی لواء الحمد و انا الشفیع لأمتی الی ربی قالت: یا ابتاه فان لم القک هناک؟ قال القینی علی الحوض و انا اسقی لأمتی قالت یا ابتاه ان لم القک هناک؟ قال القینی علی الصراط و انا قائم اقول رب سلم أمتی قالت فان لم القک هناک؟ قال القینی و انا عند المیزان اقول رب سلم أمتی قالت: فان لم القک هناک؟ قال القینی علی شفیر جهنم امنع شررها و لهبها عن امتی فاستبشرت فاطمة بذلک».

یعنی: ای پدر بزرگوار در روز قیامت روز موقف بزرگ روز ترهسا و قزع بزرگ در کدام نقطه ترا ملاقات کنم؟

حضرتش در پاسخ فرمودند: در جلو درب بهشت در حالی که«پرچم حمد» همراه من است و در محضر پروردگار متعال برای امتم شفاعت میکنم.

سپس حضرت صدیقه کبرا سؤال کرد اگر در آن مورد بملاقات تو نائل نشدم در کجا ملاقات کنم؟

فرمود در کنار حوض که امت خود را سیراب میکنم.

بعد از آن پرسید اگر در آنجا نیز ملاقاتت ننمودم در کجا ملاقاتت نمایم؟

فرمودند درکنار صراط که درآنجا ایستاده از خداوند تقاضا میکنم که امت مرا از آنجا بسلامت بگذارند.

پس ازآن، سؤال کرد اگر در آنجا ملاقات حاصل نشد؟

در پاسخ فرمودند، در نزد میزان که میگویم پروردگارا امت مرا سالم بدار.

باز پرسی اگر در آن نقطه نیز ملاقاتت نکردم؟

فرمودند، در لبه جهنم ایستاده سعی میکنم شعله و شراره آتش را از امت خود دفع نمایم.

حضرت زهرا(س) از این جریان خرسند گردید.[6]

در این حدیث که نشانگر توجه مخصوص آن حضرت به امت خود در مواقف متعدد روز قیامت است نخستین موقفی که برای ملاقات با دختر بزرگوار خود بیان میکند موقف شفاعت آن حضرت است از جمله آیاتی که بسیاری از مفسرین آنرا به شفاعت آن حضرت نیز تفسیر کرده‌اند این آیه است: «و لسوف یعطیک ربک فترضی»[7] یعنی خداوند بزودی آنقدر بتو عنایت خواهد کرد که تو راضی و خشنود گردی که در این مورد برای نمونه به تفسیر مجمع البیان و المیزان و صافی و فخر رازی میتوان مراجعه کرد.[8]

و بالاخره آنحضرت در کلمات خود نیز این شفاعت وسیع و فراگیر را یکی از امتیازات خود محسوب میداشت: عبدالله بن عباس میگوید:

«قال رسول الله اعطیت خمسا لم یعطیها احد قبلی جعلت لی الأرض مسجد و ظهور و نصرت بالعب و أحل لی المغنم و أعطیت جوامع الکلم و أعطیت الشفاعة».

یعنی خداوند متعال 5 چیز را که به هیچکس نداده است بمن عنایت فرموده است:

1- پهنه زمین برای من عبادتگاه و نیز پاک کننده است.[9]

2- خداوند مرا بواسطه رعبی که از من بدل دشمنانم افکندی اری کرد و من پیروز شدم.

3- غنائم جنگی برای من حلال گردید.

4- خداوند بمن در رابطه با هدایت و ارشاد مردم کلمات جامعی عنایت کرد.

5- مقام شفاعت(که منظور همان ابتداء به شفاعت و فراگیری آن است) را بمن عطا کرد.[10]

ادامه دارد