وصایای امیر المؤمنین علیه السّلام

به مناسبت شهادت حضرت امیر علیه السّلام در 21 رمضان

وصایای امیر المؤمنین علیه السّلام

درماه رمضان از سال چهل ام هجرت بود که امیرالمؤمنین علیه السلام کوشش می کرد، اصحاب و یارانش را به یاری رساندن به حق وادارد و آنان را تشویق و تحریض می کرد که با باغیان و ظالمان و مستکبران و در رأس آنها معاویه، مبارزه و پیکار کنند و در پی این مطلب بسیار مهم، سپاهیانی به این سوی و آن سوی برای جلوگیری از توطئه های معاویه و دیگر مجرمان می فرستاد زیرا معاویه پیوسته به عراق و حجاز و یمن یورش می برد و برای اشغال سرزمینهای اسلامی، تلاش فراوان می نمود، و درهمین حال، حضرت با ارشادات و رهنمودها و سفارشهای خویش، عُمّال و مأمورین خود را وادار به احقاق حقوق مستعضعفین و بر پا داشتن نماز و اجرای احکام و حدود الهی می نمود که ناگهان خبر رسید که دراثر توطئه از پیش طرح ریزی شده، شقی ترین و بدبخت ترین انسان روی زمین، با شمشیر زهر آگینش ضربتی بر فرق مبارک حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام در مسجد کوفه و درشب 19 ماه رمضان وارد کرد، که دراثر آن ضربت، حضرت در شب بیست ویکم به شهادت رسید. اولین سخنی که حضرت پس از وارد شدن ضربه بر او فرمود این بود: ( فزت وربّ الکعبه) ـ به پروردگار کعبه قسم، رستگار شدم. دو وصیت از امیر المؤمنین علیه السلام ـ‌ به تفاوت الفاظ ـ در روایتها نقل شده که یک وصیّت، مخصوص امام مجتبی علیه السلام است و وصیّت دیگر عمومی تر و به صیغه جمع است، و چون هر دو وصیّت مانند دیگر سخنان آن حضرت، بسیار آموزنده است، لذا برای اینکه در این مناسبت دردناک و جانسوز، بهره ای برده باشیم و سخنان آن عمل کنیم، این دو وصیّت را ـ از کاملیترین نسخه اش ـ‌ برای پیروان و شیعیان آن حضرت نقل می کنیم، به این امید که واقعا خود را ملزم به عمل کردند به دستورات حضرتش نمائیم، باشد که از شفاعتش در روز رستاخیز بهره برده و از دست مبارکش آب زلال (کوثر) را بنوشیم.

وصیّت به امام مجتبی علیه السّلام:

(هذا ما أرصی به علی بن أبی طالب أخو محمّد رسول الله صلّی الله علیه و آله و ابن عمّه و صاحبه .أوّل وصیتّتی أنی أشهد أن لا اله الا الله و أن محمّدا رسوله و خیرته، اختاره بعلمه، وارتضاه لخیرته. و أنّ الله باعث من فی القبور،وسائل الناس عن أعمالهم، عالمُ بما فی الصدور. ثمّ انی أءوصیک با حسن ـ وکفی بک وصیّا ـ‌ بما أوصانی به رسول الله صلی الله علیه وآله، فاذا کان ذلک یا بنیّ الزم بیتک، وابک علی خطیئتک، و لا تکن الدنیا اکبر همّک. و أوصیک یا بنی بالصّلاة عنمد وقتها والزکاة فی أهلها عند محلّها، و الصّمت عند الشبهة، والاقتصاد و العدل فی الرضا و الغضب، و حسن الجوار، و اکرام الضیف، و رحمة المجهود و أصحاب البلاء، و صلة الرحم، وحبّ المساکین و مجالستهم، و التواضع فإنّه من أفضل العبادة. و قصّر الأمل، و اذکر الموت، و ازهد فی الذنیا فانک رهین موت و غرض بلاء و طریح سقم.وأوصیک بخشیة الله فی سرّ امرک و علانیتک، و أنهاک عن النّسرع بالقول و الفعل، و إذا عرض شی ءُ من أمر الدنیا فتأنّه حتّی نصیب رشدک فیه .وایّاک و مواطن التهمة و المجلس المظنون به السّوء، فإن قرین السّوء یغرّجلسه . وکن الله یا بنّی عاملا، وعن الخنی زجورا،و بالمعروف آمرا و عن المنکر ناهیا ـ و اخ الإخوان فی الله، و أحبّ الصّالح لصلاحه، و درا الفاسق عن دینک و ابغضه بقلبک، و زابله بأعمالک لئلا تکون مثله. و ایّاک و الجلوس فی الطرقات، و دع الممارات و مجاراة من لاعقل له و لاعلم . و اقصد یا بنّی فی معیشتک و اقتصد فی عبادتک، و علیک فیها بالأمر الدائم الذی تطیقه. والزم الصمت تسلم، و قدّم لنفسک تغنم، و تعلّم الخیر تعلم، و کن لله ذاکرا علی کلّ حال. و ارح من أهلک الصغیر، وقّر منهم الکبیر، و لا تأکلنّ طعاما حتی تصدّق منه قبل أکله. و علیک بالصوم فانّه زکاة البدن و جنّه لأهله . و جاهد نفسک و احذر جلیسک، و اجتنب عدوّک .و علیک بمجالس الذّکر و أکثر من الدّعاء فانی ثم آلک یا بنیّ نصحا وهذا فراقُ بینی و بینک .و أوصیک بأخیک محمّد خیرا، فإنه شقیقک و ابن أبیک و قد تعلم حبّی له، و أمّا اخوک الحسین فهو ابن امّک و لا أرید الوصاة بذلک و الله الخلیفة علیکم و ایّاه أسأل أن یصلحکم وأن یکفّ الطغاة البغاة عنکم. و الصیرالصیر حتی ینزل الله الأمر و لا قوة الا بالله العلّی العظیم).

این است آنچه وصیت کرد به آن علی بن ابی طالب، برادر محمّد رسول خدا صلی الله علیه و آله و پسر عمویش و دوستش. نخستین وصّیتم این است که گواهی می دهم خدائی جز الله نیست و محمّد رسول او و برگزیده اش است؛ او را با علمش برگزید و برای بندگانش پسندید. و همانا خداوند مردگان را از قبرهایشان برمی خیزاند و از اعمالشان سئوال می کند هر چند خود عالم است به آنچه در سینه ها نهفته اند. سپس تو را ای حسن، وصیت می کنم ـ و وصیّی  از تو بهتر نیست ـ به آنچه پیامبر خدا صلی الله علیه و آله مرا وصیّت کرد، پس اگر امر الهی رسید، فرزندم درخانه ات بمان و برگناهت اشک بریز و  دنیا بزرگترین همّت نباشد. ترا وصیت می کنم، فرزندم، که نماز را در اوّل وقت بخوانی و زکات را به اهلش و درجایش بدهی، و درمواضع شبهه توقّف کنی . و تو را سفارش می کنم به میانه روی و عدالت چه درحال خشنودی و چه درحال خشم، و مدارات با همسایگان و مهمان نوازی و ترحّم بر زحمت کشان و بلادیدگان، و مهربانی با خویشاوندان و محبّت به مستمندان و مجالست با آنها و تواضع که از برترین عبادت ها است. فرزندم ! آرزو  را کم کن و به یاد مرگ باش و از دنیا چشم بپوش زیرا تو در گرو مرگی و معرّض بلائی و زمینگیر بیماری و مرض.و تو را وصیت می کنم به خشیت از خداوند در آشکارا و  پنهانی، و تو را هشدار می دهم از شتابزدگی درگفتار و کردار، و اگر امری از امور آخرت برای تو پیش آمد، فورا آن را انجام ده و اگر امری از امور دنیا برای تو پیش آمد، تأمّل کن تا اینکه خیرت را محققا دریابی. زنهار از رفتن به مراکز تهمت و مجلسی که احتمال بطلان و بدی درآن می رود، چرا که دوست بد، همنشین خود را فریب می دهد. فرزندم، برای خدا کار کن و از فحش و ناسزا گفتن بپرهیز و به معروف امر کن و از منکر نهی نما.و در راه خدا با برادران دینی ات برادری کن و نیکان را برای نیک بودنشان، دوست بدار و تبهکاران  را از دینت دور ساز و با قلب و جانت از آنان متنفر باش و با اعمالت با آنان مخالفت کن تا مانندشان نباشی. و زنهار از نشستن در راه ها، و یا کسی که عقل و دانش ندارد، همنشین نباش .و در زندگی ات ـ‌فرزندم ـ‌ میانه رو باش و در عبادتت استقامت بورز و بر تو باد به عبادت (نوافل و مستحبّات) به نحوی که دائمی باشد و توانش داشته باشی. همواره سکوت را پیشه کن که درامان باشی و پیش از خود، توشه خود را بفرست که غنیمت است... و در هر حال به یاد خدا باش و از خانواده ات به کوچکترها مهربانی کن و بزرگترها راگرامی بدار و هرگز غذائی را نخور پیش از آنکه مقداری از آن را قبل ازخوردن، صدقه دهی .  بر تو باد به روزه که زکات بدن است و سپری است برای روزه داران. و با نفس خود مبازره کن و مواظب همنشینت باش و از دشمنت دوری جوی. و بر تو باد به مجالس ذکر و یاد خدا و بسیار دعا کن و بدان فرزندم، که درنصیحتت هیچ کوتاهی نمی کنم و این فراق بین من و تو است که اکنون فرا رسیده است. و تو را به برادرت محمد سفارش خیر می کنم زیر ا او برادرت و فرزند پدرت است و می دانی که من به او علاقه ندارم و امّا برادرت حسین که او فرزند مادرت است و نیاز مبه سفارش ندارد.خداوند پشت و پناهتان باشد و از او خواهان که امر شما را به خیر بگذراند و دست ظالمان و تبهکاران را از شما دور سازد. و بر شما باد به صبر و بردباری تا وقتی که خداوند امرش را برساند(و من از دنیا بروم) و لا قوة الا باللّه العلیّ العظیم.

وصیّت امیر المؤمنین به فرزندانش:

(بسم الله الرحمن الرحیم هذا ما أوصی به علی بن أبی طالب أوصی أنّه یشهد أن لا اله الّا وحده شریک له، و أنّ محمّدا عبده و رسوله، أرسله بالهدی  و دین الحقّ لیظهره علی الدین کلّه و لوکره المشرکون، صلّی الله علیه و آله، ثمّ إنّ صلانی و نکی و محیای و مماتی الله  ربّ العالمین، لا شریک له و بذلک أمرت و أنا من المسلمین. ثمّ انّی اوصیک یا حسن و جمیع أهل بینی و ولدی و من بلغه کتابی تقوی الله ربّکم، و لا تموننّ الّا و انتم مسلمون، و اعتصموا بحبل الله جمیعا و لا تفرقّوا فإنّی سمعت رسول الله صلی الله  علیه و آله یقول : صلاح ذات البین أفضل من عامّة الصلاة و الصیام و ان المبیرة الحالقة للدّین فساد ذات البین،و لا قوّة الّا بالله العلّی العظیم، انظروا ذوی أرحامکم فصلوهم یهوّن الله علیک الحساب.الله الله فی الأیتام فلا تغبّروا أفواهم، و لا تضیّعوا یحضرتکم، فقد سمعت رسول الله صلی الله علیه و آله یقول: (من عال یتیما حتّی یستغنی أوجب الله عزّوجل له بذلک الجنّة، کما اوجب الله لآکل مال الیتیم النار). الله الله فی القرآن، فلا یسبقکم إلی العمل به أحد غیرکم .الله الله فی جبرانکم. فإن النّبی صلی الله علیه وآله أوصی بهم، و مازال رسول الله صلی الله علیه و آله یوصی بهم حتّی ظنّنا أنّه سیورثم. الله الله فی بیت ربّکم، فلا یخلومنکم ما یقینم، فأنّه إن ترک ثم لم تناظروا و أدنی ما یرجع به من أمّه أن یغفر له ما سلف. الله الله فی الصلاة فأنّها خیر العمل و آنّها عمود دینکم.

الله الله فی الزکاة فانّها تطقی ء غضب ربّکم.

الله الله فی شهر رمضان فإنّ صیامه جنّه من النار.

الله الله فی الفقراء و المساکین فشارکوهم فی معائشکم.

الله الله فی الجهاد بأموالکم و أنفسکم و ألسنتکم، فأنّما یجاهد رجلان :إمام هدیّ أو مطیع له مقتد بهداه.الله الله فی ذریّة نبیّکم فلا یظلمنّ یحضرتکم و بین ظهرانیّکم و أنتم تقدرون علی الدفع عنهم.

الله الله فی أصحاب نبیّکم الّذین لم یحدثوا حدثا و لم یؤوا محدثّا، فإنّ رسول الله صلی الله علیه و آله أوصی بهم و لعن المحدث منهم و من غیرهم و المؤوی للمحدث .

الله الله فی النساء و فیما ملکت أیمانکم، فإنّ آخر ما تکلّم به نبیّکم صلی الله علیه و آله أن قال :(أوصیکم بالضّعیفین: النساء و ما ملکت أیمانکم). الصلاة الصلاة، الصلاة، لا تخافوا فی الله لومة لا ثم،بکفیکم الله من أذاکم و {من}بغی علیکم، قولوا للنّاس حسنا کما أمرکم الله عزّوجل، و ل تترکوا الأمر بالمعروف و النهی وعن المنکر فیولّی الله أمرکم شرارکم، ثمّ تدعون فلا یستجاب لکم علیهم و علیکم یا بنّی بالتّواصل و التباذل  و النّبار، و ایّاکم و التقاطع والتدابر و التفرّق،و تعاونوا علی البّر و التقوی و لا تعاونوا علی الاثم و العدوان و اتّقوا الله انّ الله شدید العقاب، حفظکم الله من اهل بیت و حفظ فیکم نبیّکم استودعکم الله و أفرا علیکم السلام و رحمة الله).

این است آنچه علی بن  ابی طالب به آن وصیت کرد .وصیّت کرد و شهادت داد به آنکه خدائی جز الله نیست و او است یکتا وانبازی ندارد واینکه محمّد بنده و فرستاده او است که با هدایت و آئین خق او را فرستاد تا دینش را بر تمام آئین ها برتری بخشد هرچند مشرکان را خوش نیاید، درود خداوند بر او و اهل بیتش باد. و همانا نمازم و عبادتم و زندگی و مرگم برای خداوند، پروردگار عالمیان است، که هیچ شریکی ندارد و به این مأمور شده ام و من از مسلمانانم.

سپس وصیت می کنم به تو ای حسن و به تمام خانواده و اهل بیت و فرزندانم و هرکه وصیتنامه ام را دریافت نمود، به تقوای الله پروردگارشان و هرگز نمیرید جز اینکه مسلمان باشید و به ریسمان خداوندچنگ زنید و متفرّق نگردید زیرا از رسول خدا صلّی الله علیه و آله  شنیدم که فرمود: اصلاح ذات البین برتر از عموم نماز و روزه است و آن وران کننده ای که دین را از بین می برد، فساد ذات البین است. نیروئی نیست جز با توکّل بر خدای والا و عظیم .پس به خویشاوندانتان برسید و با آنان مهربانی کنید تاخداوند حساب را برشما آسان گرداند. شما را به خدا، شما را به خدا در ایتام، پس آنان را گرسنه نگذارید و نیازمند سئوال از خودتان ننمائید و آنها را کوچک مشمارید که از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله شنیدم  فرمود: هرکه یتیمی را متکفّل شود یا بی نیاز گرداند خدای عزّوجل بهشت را براو واجب گرداند همچنانچه بر کسی که اموال یتیم را بخورد، دوزخ وااجب گردانیده است. شما را به خدا، سما را به خدا در قران، پس نگذارید دیگران، در عمل به آن، بر شما پیشی گیرند.شما را به خدا،شما را به خدا، در همسایگانتان، زیرا پیامبر صلی الله علیه و آله به آنها سفارش کرد و آنقدر سفارش کرد که پنداشتیم ارث می برند.شما را به خدا، شما را به خدا، درهمسایگانتان، زیرا پیامبر صلی الله علیه و آله، به آنها سفارش کرد و آنقدر سفارش کرد که پنداشتیم ارث می برند. شما را به خدا، شما را یه خدا درخانه خدایتان(مساجد) پس تا بودید آن را خالی نگذارید چرا که اگر رهایش کردید(و به آن رفت و آمد ننمودید) در عذاب مهلت داده نمی شوید و کمترین چیزی که برای یک نفر باشد که وارد مسجد می شود این است که در بازگشت، گناهان گذشته اش مورد بخشش قرار گیرد. شما را به خدا، شما را به خدا، در نماز زیرا‌  آن بهترین عمل است و آن ستون دینتان است. شما را به خدا، شما را به خدا، درزکات که آن خشم پروردگارتانن را فرو می نشاند. شما را به خدا، شما را به خدا، درماه رمضان زیرا روزه اش سپری است از آتش دوزخ. شما را به خدا، شما را به خدا در فقرا و مستمندان، پس آنها را شریک زندگی خود قراردهید .