جایگاه مجلس در نظام اسلامی

جاودانگی راه امام

جایگاه مجلس در نظام اسلامی

قسمت بیستم

حجة الاسلام و المسلمین اسد الله بیات

امام (ره) و مجلس شورای اسلامی

بسیار مناسب و ضروری به نظر میرسد از فرصت استفاده کرده و با توجّه به سخنان حضرت امام (س) و اصول قانون اساسی نقش مردم و انتخابات و مجلس شورای اسلامی را مورد تحلیل و بررسی قرار داده و از نظرهای گوناگون این موضوع را مورد بحث قرار دهیم اگر چه درمیان مباحث گذشته در موارد مختلف به مناسبتهای گوناگون مطالبی در این زمینه عنوان گردیده است لیکن به صورت مجموعۀ جمع آوری شده و تحلیلی و کامل تا کنون دراین زمینه بحثی به میان نیامده است.

نقش مردم

نظام اسلامی، مردمی ترین نظامی است که در جهان تاکنون تحقق پیدا کرده است برای اینکه در نظام اسلامی و حکومت الهی و اسلامی اگر چه حاکمیّت اصلی و اولا و بالذّات از آن خدای عالم بوده و او با توجّه به اینکه دارای قدرت نامتناهی و علم نامتناهی و جامع همۀ کمالات به صورت نامتناهی می باشد و مالک اصل هستی و حقیقت تمامی اشیاء هست و محیط برهمه عالم می باشد امّا انسان به عنوان امانت دار الهی و خلیفه خدا در زمین از ناحیه حضرت حق ّ حاکمین و ولایت را دارا بوده و درچاچوبی که او معیّن فرموده و از طریق پیامبران و رسولان خویش ابلاغ کرده است انسانهای صالح باید حاکمیّت الهی و ولایت حقّ و حقیقت و عدالت را اعمال نموده و مقررات اسلامی ار به مرحلۀ اجرا در آورند.بنابراین اسلام و نظام اسلامی برای مردم و برای تأمین مصالح مردم و برای تأمین عدالت و قفسط اسلامی د رجامعه بشری است و این اسلام به اختیار خود مردم و دفاع و حمایت آنان و با هدایت صالحان و مصلحان عادل و آگاه به مرحلۀ اجرا درآورد و اگر عهده دار رهائی و آزادی واقعی و انسانی افراد بشر نگردد ونتواند تکامل بشر  را که هدف از بعثت انبیاء است تأمین نماید از دو حال بیرون نیست یا باید د رتوان و کفایت و صلاحیت مدیران جامعه اسلامی تردید به خود راه داد و یا اینکه در اصل اسلامی بودن نظام شک و تردید روا داشت /.زیرا که پر واضح استدرصورتیکه اسلام  به صورت مجموعه پیاده شود و نظام اسلامی در ابعاد وسیع تحقّ یابد و مدیریت پر توان و لایق و صالحی نیز در رأس کار قرار گیرد امکان ندارد درجامعۀ اسلامی مردم مزه عدالت و آزادی و رشد و تعالی فرکی والندیشه را نچشیده باشد و بدون تردید درهیچ نظامی  به اندازۀ نظام اسلامی روی مردم و ارادۀ مردمی تکیه به عمل نیامده و این قدر نقش آنان تعیین کننده معرفی نشده است. اینک به چند اصل از اصول قانون اساسی که درارتباط با نقش تعیین کننده مردم است اشاره می شود:

اصل 56: حاکمیّت مطلق بر جهان و انسان از آن خداست و هم او انسان را به سرنوشت اجتماعی خویش حاکم ساخته است. هیچ کس نمی تواند این حق الهی را از انسان سلب کند یا درخدمت منافع فرد یا گروهی خاص قرار دهد و ملّت این حق خداداد را از طرفی که دراصول بعد میآید اعمال می کند.

اصل 59: در مسائل بسیار مهم اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ممکن است اعمال قوّه مقنّنه از راه همه پرسی و مراحعۀ مستقیم به آراء مردم صورت گیرد. در خواست مراجعه به آزاء عمومی باید به تصویب دو سوم مجموع نمایندگان مجلس برسد.

اصل 123: رئیس جمهور در حدود اختیارات و وظائف خویش دربرابر ملبت مسئول است، نحوۀ رسیدگی به تخلف از این مسئولیت را قانون معیّن می کند.

بهائی که ملبت پرداخت

درمقدمه قانون اساسی چنین آمده است:

نهال انقلاب پس از یک سال و اندی مبارزه مستمر و پیگیر با باروری از خون بیش از شصت هزار شهید و صدهزار زخمی و معلول و با برجای نهادن میلیاردها تومان خسارت مالی درمیان فریادهای :ـ استقلال، آزادی، حکومت اسلامی، به ثمرنشست و این نهضت عظیم که با تکیه بر ایمان وحدت و قاطعیّت رهبری در مراحل حساس و هیجان آمیز نهضت و نیز فداکاری ملت به پیروزی رسید موفق به درهم کوبیدن تمام محاسبات و مناسبات و نهادهای امپریالیستی گردید که در نوع خود سرفصل جدیدی بر انقلابات گسترده مردمی درجهان شد. و شبیه این تعبیرات از امام راحل (س) آن قدر فراوان است که نیازی به ذکر آنها نمی باشد علاقمندان می توانند به مجلّدات صحیفه نور و به مجلّدات دفتر، بالخصوص دفتر ملّت مراجعه نمایند.

واز این مجموعه به روشنی به دست می آید که نظام اسلامی به وجود آمدنش و دوام و بقاء و استمراریش و ثبات و استحکام پایه هایش همه وهمه از آن مردم و با اراده و خواست مردم است.

تجلّی نقش مردم د رانتخابات گوناگون

و چون نظام اسلام با اراده مردمی لباس عمل می پوشد و تمام از و مسئولیت به وجود آمدن و حفظ و نگهداری آن با خود آنان است لذا این نقش را در اشکال مختلف و با شیوه های گوناگون متجلّی می سازند و بارزترین مجالس و مظاهر ارادۀ مردمی و خواست یک ملّت در دخالت آنان د رانتخابات متعدّد و متنوّعی است که همیشه لازم و ضروری است. چه درارتباط با انتخاب اصل نظام و سیستم حکومتی باشد و یا درارتباط با مسئولان قانونگذاری و یا اجرائی و یا قضائی باشد. درهرصورت درنظام اسلامی تمامی مسئولان نظام اسلامی از بالاترین مقام قانونی که مقام معظم رهبری است تا مراحل پائین تر به طور مستقیم و یا غیر مستقیم با انتخاب و رأی خود مردم مسئولیت را می پذیرند و دارای آن موقعیت اجتماعی سیاسی می شوند و در واقع ملت برای نظام و سامان دادن به کارها و مسائل مورد نیاز خود نوعی تقسیم کاری را برمی گزینند و دررأس هر واحدی از کار با توجّه به نوع کار و توان لازمی که آن واحد لازم است داشته باشد و جهات دیگر فردی و یا گروهی را بر می گزینند و مسئولیت آن را به عهده آن و یا آنان واگذار می نماید و در تمام مراحل، نظارت بر حسن اجرای کار و مسئولیّت را نیز خودش بر عهده دارد. و لذا رئیس جمهور در مقابل ملّت مسئول است و هر نماینده درمقابل تمام ملّت مسئول است و طبق اصل 111قانون اساسی مقام معظم رهبری نیز، به نوعی د ربرابر مجلس خبرکان مسئول است. کما اینکه طبق اصل 112رهبر در برابر قوانین با سایر افراد کشور مساوی می باشد. بنابراین در نظام اسلامی مقامها و نهادها و مسئولیتها یا به صورت ستقیم مانند ریاست جمهوری و نمایندگان مجلس شورای اسلامی و خبرگان و یا غیر مستقیم مانند وزراء و دیگر مسئولان اجرائی با انتخاب و رأی مردم صورت می پذیرد. حتّی رهبری که از طریق مجلس خبرگان شناسائی و انتخاب و معرّفی می شوند که نمایندگان مجلس خبرگان را مردم مستقیما با رأی خودشان انتخاب می نمایند. بنابراین رهبری نیز با انتخاب مردم است اما به طور غیر مستقیم.

مجلس شورای اسلامی و جایگاه آن

با همه احترامی که تمام نهادهای انقلابی و جمهوری اسلامی و قوای حاکم بر آن دارند وهر کدام ازآنها دارای جایگاه رفیع و بلندی است لیکن مجلس شورای اسلامیاز عظمت و رفعت خاصّی برخوردار است. به طوریکه حضرت امام (ره) به طور مکرّر  میفرمودند: مجلس د رراس تمامی قوای مملکت می باشد و شاید فلسفه آن این باشد که د رهیج کدام از نهادها و قوای حاکم بر نظام اسلامی آنطور که اراده و عزم آهنین مردمی در آن تبلور و تجلّی پیدا کند مانند مجلس شورای اسلامی دارای این خصوصیّت نمی باشد و در حقیقت مجلس شورای اسلامی همان مردم است منتهی به صورت فشرده و یک مجموعه و به تعبیر حضرت امام (س) مجلس عصارۀ فضائل ملت انقلابی ایران است. بنابراین مجلس شورای اسلامی به عنوان یک نهاد و یکی از قوای حاکم بر نظام جمهوری اسلامی ایران دارای مقامی بس رفیع و بلند است و با توجّه هب نوع سازمان دهی و تشکیلاتی که برای حاکمیّت نظام اسلامی پیش بینی شده است قوۀ مجریه که عبارت از ریاست جمهوری و اعضاء کابینه و هیأت وزیران و دستگاهها و سازمانهای زیر پوشش و مسئولان آنان می باشند جز ریاست جمهوری مابقی آنان مستقیم و یا مع الواسطه از کانال مجلس تعیین و انتخاب میشوند علاوه بر اینکه سیاست مالی و برنامه و بودجه کشور را مجلس شورای اسلامی تعیین و تبیین می نماید و شأن قانونگذاری از شاخصه های برجسته می باشد. بنابراین مجلس شورای اسلامی تبلور آرمان و ارادۀ ملّت و مردم قهرمان و مقاوم ایران است و دارای چنین جایگاهی است که در رأس همۀ قوی و نهادها یاسلامی است. در قانون اساسی مجلس شورای اسلامی در جایگاه بلند و بالائی معرفی شده است:

در اصل 71چنین آمده است: مجلس شورای اسلامی در عموم مسائل در حدود مقرّر در قانون اساسی می تواند قانون وضع کند.

در اصل 76: مجلس شورای اسلامی حق تحقیق و تفحّص درتمام امور کشور را دارد.

در اصل 90 چنین می خوانیم: هر کس شکایتی از طرز کار مجلس یا قوه مجریه یا قوه قضائیه داشته باشد، می تواند شکایت خود را کتبا به مجلس شورای اسلامی عرضه کند. مجلس موظّف است به این شکایت رسیدگی کند و پاسخ کافی دهد و در مواردی که شکایت به قوه مجریه و یا قوه قضائیه مربوط است رسیدگی و پاسخ کافی از آنها بخواهد و درمدت متناسب نتیجه را اعلام کند و در موردی که مربوط به عموم باشد به اطّلاع عامه برساند. و ازاین قبیل موارد د راصول دیگر قانون اساسی نیز به چشم می خورد و یا صراحت و روشنی دلالت دارد بر اینکه مجلس شورای اسلامی در عین اینکه یکی از قوای سه گانۀ جمهوری اسلامی ایران است و این قوی در قانون اساسی طبق اصل57مستقل بوده و زیر نظر ولایت امر هر کدام طبق قوانین موضوعه، وظایفشان را انجام می دهند و نمی توانند دخالت در کار یکدیگر داشته باشند مجلس شورای اسلامی با توجّه به حق تحقیق و تفحّص و اصل90ا قانون اساسی و به طور انحصار حق قانونگذاری که دارد و هیأت وزیران با رأی اعتماد نمایندگان مردم دارای مشروعیّت تصدی مسئولیت و وزارت می شوند و قوه مجریه به طور عام درمقابل مجلس شورای اسلامی مسئول اند و پاسخگو خواهند بود، بودجه سالانه را باید مجلس به تصویب برساند. طبعا مجلس ا زاهمیت ویژه و مقام و موقعیّت برتری برخوردار خواهد بود و نوعی حقّ نظارت بر کار دیگران را خواهد داشت. و برای همین جهت است که دارای نقش برتر و مهمتر است و در سرنوشت هرنظامی بالخصوص نظام اسلامی نقش هدایت و جهت دهی را پس از مقام رهبری دارد و تمام قوانین مورد استناد کشور ار مجلس به تصویب می رساند قهرا درسلامت و هدایت جامعه و تثبیت پایه های ارزش نظام اسلامی و استقلال و خود کفائی کشور نقش اول را دارد. بنابراین مجلس اگر قوی باشد و نمایندگان مجلس اگر دارای توان و قدرت لازم و آگاهی کافی باشند و بتوانند علاوه بر اینکه افراد صالحی را برای تصّدی مسئولیتهای کلیدی کشور انتخاب می نمایند قوانین کامل و دقیق و جامعی را مورد بررسی قرار داده و تصویب نمایند و برای حسن اجراء آنها، نظارت دقیق و کنترل و محاسبه را اعمال نمایند قطعا کشور به سعادت و استقلال و عظمت خواهد رسید و اصول ارزشی به حقوق مشروعۀ خودشان خواهد رسید و جامعۀ اسلامی آثار و برکات عدالت اسلامی را مشاهده خواهند کرد. و بالعکس اگر خدای ناکرده مجلس از قوّت لازم برخوردار نباشد و نمایندگان صالح و قوی و مدرّس خصلت در آن راه نیابند و بالطّبع دستگاه اجرائیاز نظارت و کنترل دقیق مردم از طریق نمایندگان خویش درامان بمانند و نوعی مطلق العنانی و رهائی و یله بودن در خود ببینند به تدریج  جامعه به سوی خود کامگی و استبداد از یک طرف و نابسامانی و حیف  و میل و بی عدالتی و اعمال سلیقه های شخصی از طرف دیگر مبتلا خواهد شد. و لذا امام راحل (س) که معمار انقلاب اسلامی و دلسوز امت اسلامی امروز و نسلهای آینده است در این وصیّتنامه سیاسی الهی مانند همیشه و دیگر بیاناتشان روی این موضوع حساسیّت خاصّی از خود نشان داده و به اهمیّت مجلس شورای اسلامی و نقشی که نمایندگان واقعی مردم می توانند ایفاء نمایند و وظیفه ای که دراین راستا برملت اسلام و امّت انقلابی متوجه است اشاره فرموده، با اشاره به تاریخ مجالسی که بعد از مشروطیّت در ایران تشکیل شده و فسادها و خرابی ها که نمایندگان وابسته در طول تاریخ مشروطیّت به بار آورده اند و توجیه گر حاکمیت ظالمان و طاغوتیان و عامل سلطه اجانب بر میهن اسامیمان شده اند با تأکید هر چه بیشتر از امّت مسلمان و انقلابی ایران می خواهد با هوشیاری و بیداری مواظب باشند افرادی را برای نمایندگی مجلس برگزینند که پاسداران حقوق مردم و نگهدارنده حرمت قرآن و ارزشهای دینی باشند و از استقلال و آزادی و عظمت آنان دفاع نموده و در مقابل اجانب با قدرت و قاطعیّت بایستند.

امام (س) در این باره چنین می فرمایند:

(ازمهمات امور تعهّد و کلای مجلس شورای اسلامی است.ما دیدیم که اسلام و کشور ایران چه صدمات بسیار غم انگیزی از مجلس شورای غیرصالح و منحرف ا زبعد از مشروطه تا عصر رژیم جنایتکار پهلوی و از هر زمان بدتر و خطرناکتر در این رژیم تحمیلی فاسد خورد و چه مصیبت ها و خسارتهای جان فرسا  از این جنایتکاران بی ارزش و نوکر مأب به کشور و ملّت وارد شد.در این پنجاه سال یک اکثریت قلابی منحرف در مقابل یک اقلیّت مظلوم موجب شد که چه انگلستان و شوروی و اخیرا آمریکا خواستند با دست همین منحرفان از خدا بی خبر انجام دهند و کشور را به تباهی و نیستی کشانند. از بعد ازمشروطه هیچگاه تقریبا به مواد مهم قانون اساسی عمل نشد. قبل از رضاخان با تصدّی غربزدگان و مشتی خان و زمین خواران و در زمان رژیم پهلوی به دست آن رژیم سفاک و وابستگان و حلقه به گوشان آن .اکنون که با عنایت پروردگار و همّت ملت عظیم الشّأن سرنوشت کشور به دست مردم افتاد و وکلا از خود مردم و با انتخاب خودشان بدون دخالت دولت و خان های ولایات به مجلس شورای اسلامی راه یافتند وامید است که با تعهّد آنان به اسلام و مصالح کشور جلوگیری از هر انحراف بشود.وصیت اینجانب به ملّت در حال و آتیه آن است که با ارادۀ مصمم خود و تعهد خود به احکام اسلام و مصالح کشور در هر دوره از انتخابات وکلای دارای تعهد به اسلام و جمهوری اسلامی که غالبا بین متوسطین جامعه و محرومین می باشند و غیر منحرف از صراط مستقیم به سوی غرب یا شرق و بدون گرایش به مکتبهای انحرافی و اشخاص تحصیل کرده و مطلع بر مسائل روز و سیاستهای اسلامی به مجلس بفرستند و به جامعه محترم روحانیت خصوصا مراجع معظم وصیت می کنم که خود را در مسائل جامعه خصوصا مثلانتخاب رئیس جمهور و وکلای مجلس کنار نکشند و بی تفاوت نباشند.همه دیدید و نسل آتیه خواهد شنید که دست سیاست بازان پیرو شرق وغرب، روحانیون را که اساس مشروطیّت را با زحمات و رنج ها بنیان گذاشتند از صحنه خارج کردند و روحانیون نیز بازی سیاست بازان را خورده و دخالت در امور کشور و مسلمین را خارج از مقام خود انگاشتندو صحنه را به دست غرب زدگان سپردند و به سر مشروطیّت و قانون اساسی و کشور و اسلام آن آوردند که جبرانش احتیاج به زمان طولانی دارد. اکنون که بحمدالله تعالی موانع رفع گردیده و فضای آزاد برای دخالت همه طبقات پیش آمده است، هیچ عذری باقی نمانده و از گناهان بزرگ نابخشودنی، مسامحه در امر مسلمین است.هرکس به مقدار توانش و حیطۀ نفوذش لازم است در خدمت اسلام و میهن باشد و با جدیّت از نفوذ وابستگان به دو قطب استعمارگر و غرب یا شرق زدگان و منحرفان از مکتب بزرگ اسلام جلوگیری نمایند و بدانند که مخالفین اسلام و کشورهای اسلامی که همان ابرقدرتان چپاولگز بین المللی هستند با تدریج و ظرافت در کشور ما و کشورهای اسلامی دیگر رخنه یافته و با دست افراد خود ملّتها، کشورها را به دام استثمار می کشانند. باید با هوشیاری  مراقب باشید و با احساس اوّلین قدم نفوذی به مقابله برخیزید و به آنان مهلت ندهید . خدایتان یار و نگهدار باشد. ( وصیتنامه سیاسی الهی)