مبانی رهبری در اسلام

قسمت یازدهم

مبانی رهبری در اسلام

حجة الاسلام والمسلمین محمدی ری شهری

ادامه بحث و بررسی درباره جایگاه امامت و رهبری از نظر احادیث اسلامی:

رجعت به جاهلیّت

یکی از احادیثی که رهبری را به عنوان یکی از مهمترین اصول اساسی اسلام مطرح کرده، حدیث معروفی است که مرگ بدون شناخت و تبعیت از رهبر را، مرگ جاهلیت می‏داند.

این حدیث را محدثین شیعه و سنی با الفاظ مختلف از رسول اکرم صلی الله علیه و آله نقل کرده‏اند که چند نمونه از آن در اینجا ذکر می‏شود:

فُضیل یسار نقل کرده است که روزی خدمت امام صادق علیه السلام بودیم، ایشان ابتدا نفرمود:

«قال رسول الله صلی الله علیه و آله: من مات ولیس علیه امام فمیتته میتة جاهلیة.»

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: کسی که بمیرد بدون تبعیت از امام، مرگش مرگ جاهلیّت است.

این سخن درباره جایگاه امامت در اسلام از پیامبر اسلام ظاهراً برای فُضیل خیلی مهم و تعجبّ آور بود و لذا با شگفتی از امام پرسید: این سخن رسول خدا است؟!

امام با تأکید پاسخ داد: آری به خدا سوگند پیامبر اسلام چنین فرمود!.

مجدداً فضیل سؤال خود را به عبارتی دیگر تکرار کرد و گفت:

بنابراین هر کس بمیرد بدون امام، مرگش مرگ جاهلیّت است؟

امام صادق علیه السلام فرمود: آری.[1]

شخصی دیگر به نام بشر الدّهان از امام صادق علیه السلام روایت کرده که:

«قال رسول الله  صلی الله علیه و آله : من مات و هو لایعرف امامه مات میته جاهلیة.»

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: کسی که بمیرد در حالی که امام خود را نمی‏شناسد مرگش مرگ جاهلیت است.

در توضیح این سخن و هدف از نقل این روایت، امام چنین فرمود:

«فعلیکم بالّاعة، قدرأیتم اصحاب علیّ، وآنتم تأتمون بمن لایغدر النّاس بجهالته.»[2]

پس بر شما باد اطاعت و پیروی از امام! شما اصحاب علی را دیدید چگونه بودند، شما امامت کسی را پذیرفته‏اید که مردم در نشناختن او معذور نیستند.

احمد بن حنبل در مسند خود از معاویه نقل می‏کند که«

«قال رسول الله  صلی الله علیه و آله  من مات بغیر امام مات میتة جاهلیة.»

رسول خدا فرمود: کسی که بدون امام بمیرد مرگش مرگ جاهلیت است.[3]

این حدیث مورد اتّفاق مسلمین است و هیچ کس در صدور آن از پیامبر اسلام تردید نکرده، هر چند در اینکه مقصود از آن چیست؟ اختلاف نظر وجود دارد و با تحریف آن مورد سوء استفاده سیاسی زمامدارانی قرار گرفته است که به نام اسلام بر جامعه اسلامی حکومت کرده‏اند.

علامه امینی رضوان الله تعالی علیه پس از نقل این حدیث با الفاظ مختلف از صحاح و مسانید اهل سنت می‏فرماید:

پس حقیقت ثابتی است که کتب صحاح و مسانید آنرا ثبت کرده‏اند و چاره ای جز اذعان به مفاد آن نیست، و اسلام هیچ مسلمانی نجز با تسلیم به مضمون آن محقق نمی‏شود، در این مسأله اختلافی وجود ندارد، واحدی در آن تردید نکرده. و این تعبیر نشان می‏دهد سوء عاقبت کسی که بدون امام میمرد که از هر گونه موفقیت و رستگاری دور است، زیرا مردن جاهلیت بدترین مگر است، مرگ کفر و الحاد.[4]

برای تفسیر این حدیث و تبیین جایگاه امامت و رهبری در اسلام از این زاویه، ضرروی است که توضیح داده شود مقصود از دوران جاهلیّت چیست؟

عصر علم و دوران جاهلیت

از نظر قرآن و احادیث اسلامی، عصر رسول اکرم صلی الله علیه و آله ، عصر علم و دوران قبل از بعثت او،‌ دوران جاهلیّت است.

بدین معنا که قبل از بعثت پیامبر اسلام به دلیل تحریف ادیان آسمانی مردم راهی برای شناخت حقایق هستی نداشتند، آنچه به نام دین بر جوامع مختلف بشر حکومت می‏کرد، چیزی جز یک مشت خرافات و موهومات نبود، در واقع ادیان تحریف شده و عقاید موهوم ابزاری بود برای سلطه زر و زور بر انسان و این واقعیّتی است که تاریخ قبل از اسلام کاملاً آنرا تأیید می‏کند.

بعثت رسول الله  آغاز عصر علم بود، اصلی‏ترین کار پیامبر اسلام مبارزه با خرافات و تحریفات و روشن کردن حقایق برای مردم بود، او خود را برای مردم پدری آموزگار می‏دانست:

«انّما انا بمنزلة الوالد اعُلّمکم.[5]»

همانا من همچون پدر آموزش می‏دهم.

و نبوّت خود را پدیده‏ای علمی معرفی می‏کرد که دانشمندان اگر بخواهند به سادگی می‏توانند صداقت او را در ادعای ارتباط با مبدء هستی درک کند:

«وبری الذین اوتوالعلم الذی انزل إلیک من ربّک هوالحق.»[6]

دانشمندان آنچه را که از جانب پروردگارت بر تو نازل شده است را حق می‏بینند.

او مردم را از متابعت و پیروی هر چه علم آن را تأیید نکند به شدت برحذر می‏داشت.

«ولاتقف مالیس لک به علم. [7]»

از چیزی که بدان علم نداری پیروی مکن.

در این زمینه سخن بسیار است و در این مقال فرصت پرداختن به نیست[8] و مقصود از این اشاره، آن است که اجمالاً نشان دهیم که چرا در متون اسلامی قبل از اسلام، جاهلیّت و دوران بعثت عصر علم نامیده شده است، تا بتوانیم به عمق این سخن برسیم که «مردن بدون امام مردن جاهلیت است».

با عنایت به این مقدّمه مشخص می‏شود آنچه در حدیث مذکور مورد نظر است، فراتر از یک مسأله فردی است، مسأله تنها این نیست که اگر یک مسلمان امام و رهبر خود را نشناخت، مسلمان واقعی نیست و اسلام او در نتیجه با کفر یکسان است، مسأله مهمتری که این حدیث بدان توجه می‏دهد این است که عصر علم، که با بعثت رسول الله  صلی الله علیه و آله آغاز شده در صورتی می‏تواند تداوم پیدا کند که مردم مسلمان با امام زمان خود آشنا باشند و از او تبعیت کنند. و در یک جمله: امامت ضمن تداوم عصر علم و یا عصر اسلام راستین است،‌ و بدون این ضمانت جامعه اسلامی به جاهلیت قبل از اسلام رجعت می‏نماید.

در واقع این حدیث از پیشگویی آیه 144 سوره آل عمران الهام گرفته که می‏فرماید:

«وما محمد إلّا رسول قد خلت من قبله الرّسل أفان مات أو قتل انقلبتم علی اعقابکم؟!»

محمّد فقط فرستاده ای از جانب خدا بود که پیش از او نیز فرستادگانی بودند، آیا اگر او بمیرد یا کشته شود به گذشته خود «جاهلیت قبل از اسلام» باز می‏گردید؟!

پیامبر اسلام در حدیث مذکور توضیح می‏دهد که چگونه ممکن است جامعه اسلامی عقب گرد کند و به دوران جاهلیّت قبل از اسلام باز گردد، و اینکه با حذف مسأله امامت و رهبری این حادثه خطرناک قابل پیش بینی است.

شناخت کدام امام؟

اندکی تأمّل در مضمون حدیث خصوصاً با توجّه به شرحی که گذشت، ما را از      پاسخ دادن به این سؤال بی‏نیاز می‏کند که کدام امام، امامتش ضامن تداوم اسلام واقعی و حذف آن از جامعه اسلامی رجعت به جاهلیت است؟

آیا می‏شود احتمال داد که مقصود پیغمبر این باشد که شناخت و تبعیت هر کس که زمام امور در جامعه بدست گرفت بر هر مسلمان ضرروی و واجب است؟! و اگر کسی رهبر خود را نشناخت هر چند او فاسد و ظالم و به گفته قرآن کریم از ائمه نار باشد، کافر میمیرد؟!

بدیهی است که همه زمامداران فاسد تاریخ اسلام برای اثبات وجوب اطاعت و تثبیت پایه‏های حکومت خود به این حدیث مسلّم استناد کنند و لذا می‏بینیم حتی معاویه در شمار راویان این حدیث است! و نیز طبیعی است که آخوندهای درباری و وعّاظ السّلاطین با همان انگیزه، سخن پیغمبر اسلام را تفسیر و با امامت ائمه جور تطبیق نمایند، ولی تردیدی نیست که این سوء استفاده از حدیث است، نه سوء استنباط و کج فهمی در معنای آن.

ما نمی‏توانیم باور کنیم که عبدالله بن عمر آن طور که در شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید آمده به دلیل کج فهمی و ضعف بینش- تا آنجا که حتی فرق میان ترازو وعود[9] را نمی‏دانست.

با امام علی علیه السلام بیعت نکرد ولی به استناد حدیث مذکور شبانه به ملاقات حجّاج بن یوسف رفت تا با  عبدالمطلب مروان بیعت کند و شبی را بدون امام به صبح نیاورد!

«... عبدالله بن عمر از بیعت علی علیه السلام امتناع کرد ولی پس از اینکه حجاج حاکم کوفه شد شبانه در خانه حجاج را کوبید تا با عبدالملک خلیفه وقت بیعت کند تا مبادا آن شب را بدون امام به رو نیاورد چون از پیغمبر روایت می‏کرد که فرموده: «کسی که بمیرد و امام نداشته باشد، مردنش مردن جاهلیّت است».

حجّاج با کمال بی‏اعتنایی با او برخورد کرد و برای بیعت گرفتن از او حتی حاضر نشد از رختخواب بلند شود بلکه بجای دست دادن پای خود را از لحاف بیرون آورد و گفت: «دستت را به پایم بزن!». آن قدرت تشخیص این مرد میان ترازو وعود! و این انتخابش در مورد امامان![10]

عبدالله بن عمر که با امیرالمؤمنین علی علیه السلام بیعت نمی‏کند نه تنها عبدالملک مروان و امامی می‏داند که ترک بیعتش موجب کفر و رجعت به جاهلیت است و با آن خفت و خواری بوسیله پای حجاج بن یوسف شبانه با او بیعت می کند! بلکه یزیدبن معاویه را نیز با آن همه جنایاتی که به اسلام و خاندان پیامبر خدا کرد مصداق حدیث مذکور و مخالفت با او را موجب کفر و ارتداد می‏دانست!

پس از واقعه کربلا، در سال 63 هجری مردم مدینه قیام کردند و این قیام منتهی به واقعه حرّه شد.[11] عبدالله بن عمر نزد عبدالله بن مطیع که رهبری قریش را در این قیام بر عهده داشت آمد، این مطیع دستور داد که پشتی بیاورند و تعارف کرد که بینش، ابن عمر گفت: نیامدم که بنشینم، آمدم تا حدیثی را که از رسول الله شنیدم برایت بگویم!

شنیدم که رسول خدا فرمود:

«من خلع یداً من طاعة، لقی الله یوم القیامة لاحجة‌ له و من مات ولیس فی عنقه بیعة، مات میتة جاهلیة.»

کسی که دست از اطاعت امامی بکشد. روز قیامت خدا را ملاقات می‏کند در حالی که حجّتی برای او نیست. و کسی که بمیرد و بر گردنش بیعت با امامی نیست، مرده است مردن جاهلیّت.[12]

درست عکس مقصود پیامبر اسلام! یعنی دقیقاً همان حادثه خطرناکی که پیغمبر، برای پیشگیری از آن، در این حدیث و دهها حدیث دیگر، هشدار داده و مردم را به اطاعت از امامان حق دعوت کرده با تحریف معنوی متن هشدار رسول الله  صلی الله علیه و آله بدست سیاست بازان جهان اسلام و عوامل آنها توجیه می‏شود و بدین ترتیب، حدیث علیه حدیث  و اسلام علیه اسلام، مورد سوء استفاده قرار می‏گیرد و بالأخره با نادیده گرفتن جایگاه امامت در جامعه اسلامی و به فراموشی سپرده توصیه‏های پیامبر اسلام در این زمینه عصر علم و اسلام در امت اسلامی سپری می‏گردد و رجعت به کفر و جاهلیت در متظاهرین به اسلام تحقق می‏یابد.

ادامه دارد

 

تعداد مشاهده مقاله: 103