حق الناس

اصول اعتقادی اسلام معاد

حق الناس

یکی از مواقف بسیار سخت روز قیامت موقف رسیدگی بحقوق مردم است که براساس آیات قرآن مجید و احادیث اهل بیت عصمت و طهارت(ع) خداوند عادل و قهار هرگز از ظلمی که بعضی از افراد بشر درباره بعضی دیگر ـ چه فرد ـ چه جامعه یا جوامع چه نسبت باموال و ثروت یا آبرو و حیثیت و موقعیت چه نسبت به ابدان یا جان و روان چه در رابطه با اداره امور فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اخلاقی و اقتصادی چه در رابطه با تربیت استعدادها و منابع فکری ـ چه حق زناشوئی یا پد و فرزندی یا خویشاوندی یا همسایگی یا حق تعلیم و تربیت و تعلم چه حقوقی که در رابطه با هیأت حاکمه و افراد عادی موجود است و بالأخره کلیه حقوقی که در زندگی بشر باید حکمفرما باشد و آنرا در هر قدم و مرحله‌ای زیر سیطره خود گرفته است ـ مرتکب شده‌اند احقاق حق خواهد کرد و هرگز ـ بدون رضایت صاحب حق ـ اغماض و گذشت نخواهد کرد.

حضرت امیرمؤمنان(ع) در این مورد می‌فرمودند: «أَلاَ وَإنَّ الظُّلْمَ ثَلاَثَةٌ: فَظُلْمٌ لاَ یُغْفَرُ، وَظُلْمٌ لاَ یُتْرَکُ، وظُلْمٌ مَغْفُورٌ لاَ یُطْلَبُ. فَأَمَّا الظُّلْمُ الَّذِی لاَ یُغْفَرُ فَالشِّرْکُ بِاللهِ، قَالَ اللهُ تَعَالَی: «إنَّ اللهَ لاَ یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ» وَأَمَّا الظُّلْمُ الَّذِی یُغْفَرُ فَظُلْمُ الْعَبْدِ نَفْسَهُ عِنْدَ بَعْضِ الْهَنَاتِ. وَأَمَّا الظُّلْمُ الَّذِی لاَ یُتْرَکُ فَظُلْمُ الْعِبَادِ بَعْضِهِمْ بَعْضاً. الْقِصَاصُ هُنَاکَ شَدِیدٌ، لَیْسَ هُوَ جَرْحاً بِالْمُدَی وَلاَ ضَرْباً بِالسِّیَاطِ، وَلکِنَّهُ مَا یُسْتَصْغَرُ ذلِکَ مَعَهُ».[1]

یعنی آگاهب اشید ظلم بر سه قسم است:

1- ظلمی که آمرزیده نمیشود.

2- ظلمی که قطعا مورد بازخواست قرار میگیرد.

3- ظلمی که مورد آمرزش پروردگار قرار میگیرد.

اما ظلمی که آمرزیده نمیشود شرک بخداوند است(در صورتی که انسان در حال شرک بخداوند از دنیا رفته باشد) که خداوند سبحان فرموده است: «خداوند کسی را که باو شرک بیاورد نیامرزد».[2]

و اما ظلمی که مورد آمرزش خداوند قرار میگیرد این است که بنده‌ای برخود بواسطه بجا آوردن برخی از گناهان(کوچک) ظلم کرده باشد(که در صورت انجام فرائض الهی و اجتناب از گناهان بزرگ این قبیل گناهان مورد آمرزش خداوند غفار قرار میگیرد).

و اما ظلمی که مورد بازخواست خداوند واقع میشود ظلم بعضی از بندگان بر بعض دیگر است قصاص و مکافات او در آخرت شدید و سخت است و از قبیل زخم زدن با کاردها و زدن با تازیانه‌ها نیست عذابی است جانکاه که زخم و ضربت در جنب آن کوچک شمرده میشود.

حضرت صادق(ع) فرمودند: «در پل صراط گردنه‌ای وجود دارد که هر کس در گردنش مظلمه(حق الناس)ای وجود دارد هرگز نمیتواند ازآن عبور کند و به بهشت راه بیابد».[3]

حضرت سجاد(ع) فرمود پدر بزرگوارم میفرمود که حضرت امیرمؤمنان(ع) در ضمن ارشاد و وعظ به مردم میفرمودند:

در روز قیامت خداوند متعال مردمان را از قبرهای خود درحال یکه آثار اعمال و اخلاق آنها در قیافه‌هایشان منعکس گردیده و در حالی که جز ایمان بخداوند نور و روشنائی‌ای که انسانها را راهنمائی کند وجود ندارد بر میانگیزد تا اینکه همه آنها در صحرای محشر گرد میآیند و ازدحام میکنند در این موقف که نخستین هول و هراس بر همه آنها سایه افکنده است و کثرت ازدحام و فشار جمعیت آنها را در مضیقه قرار داده است مدتی توقف می‌کنند در این حال فرشته‌ای با امر خداوند ندا در میدهد که ای مردم گوش کنید. در این هنگام که صدای آن فرشته برای همه مردم از دور و نزدیک قابل شنیدن است و از شنیدن آن دلها تکان خورده و لرزه بر اندامها افتاده همه آماده شنیدن مفاد آن ندا میگردند خداوند متعال میفرماید منم آن خدای حکیم وعادلی که غیر از او خدائی نیست امروز براساس عدالت خود در میان همه مردم حکم میکنم و در سیطره حکومت من روا نیست کسی بر کسی ظلم کرده و مجازات خود را دریافت نکرده باشد امروز حق ضعفا را از نیرومندان و حق مظلومات را از ظالمان بوسیله حسنات و سیئات(ثوابها و گناهان) میگیرم و ضمنا به کسی که از حق خود گذشت نماید پاداش میدهم و بدانید از این عقبه(گردنه‌ای است در پل صراط) هیچ ستمکاری که ظلم خود را جبران نکرده و حق مظلوم را ادا نکرده نمیتواند بگذرد مگر اینکه آن مظلوم از حق خود صرف نظر کند.

بنابراین ای مردم شما مظالم و حقوق خود را از هر کسی که به شما در دنیا ظلم کرده است مطالبه کنید که من خود شاهد اعمال شما هستم و شهادت من برای ثبوت حق شما کافی است سپس آن حضرت فرمودند در این هنگام صاحبان حقوق بحرکت در میآیند و چون در آن موقف هر یک از آنها کسانی را که به حقوق آنها تجاوز کرده است کاملا میشناسند گریبان آنها را میگیرند در این حال هر کسی که در دنیا با سخن گفتن یا عمل و اقدام خود حقی را از کسی ضایع کرده است ـ اعم از حق مالی یا آبروئی یا بدنی، حق فرد یا جامعه مورد تعقیب قرار میگیرد و مظلومان گریبان ظالمان را سخت گرفته و جبران حقوق خود را مطالبه میکنند این کشمکش و درگیری که بسیار شدید و با فریاد و ضجه‌های دادخواهی توأم است مدتی ادامه پیدا میکند در این موقع منادی‌ای از جانب خداوند با صدائی که همه آن مردم آنرا میشوند ندا میدهد ای مردم بصدائی که از جانب پروردگار است گوش فرا بدهید و توجه کنید در این هنگام خداوند میفرماید من خود وهاب ـ یعنی بخشنده ـ میباشم اگر میخواهید در برابر حقوق خود عفو و اغماض بخرج بدهید مختارید و چنانچه گذشته نکنید بدانید که من مجددا تأکید میکنم که هر تجاوز کننده به حق را امروز مورد بازخواست خود قرار میدهم و حق هر ذی حق را میگیرم.

در این موقع برخی از مردم از حق خود میگذرند ولی گروهی میگویند: پروردگارا! حق ما بالاتر و مهمتر از آنست که از آن بگذریم و ما هرگز از حق خود صرف نظر نمیکینم خداوند دوباره تکرار میکند که امروز هیچ ظالمی بدون جلب رضایت مظلومان نمیتواند از کام آتش خلاص شود و به بهشت گام بگذارد.

بنابراین برای رسیدگی به حساب حقوق خود را آماده کنید در این حال که دیوانهای عدل پروردگار گشوده شده و موازین قسط الهی نصب گردیده و پیامبران خدا و ائمه هدی(ع) حضور دارند به حساب حقوق رسیدگی میشود و تصفیه و بازستانی درباره آن بعمل میآید.

رشته سخن که باینجا رسید یکنفر از حضار از حضرت سجاد(ع) پرسید ای فرزند عزیز پیامبر(ص) اگر یک فرد کافر حق مسلمان را پایمال کرده باشد از آن کافر در مقام إحقاق حق چه چیز گرفته میشود تا بآنوسیله آن حق پایمال شده جبران شود؟

حضرتش در پاسخ فرمودند: در این مورد از گناهان آن مسلمان باندازه آن حق پایمال شده برداشته میشود و بر سیئات آن کافر افزوده میشود از آن پس همان شخص مجددا از حضرت سجاد(ع) سؤال کرد: اگر یک نفر مسلمان حق یک فرد مسلمان را مورد تجاوز قرار داده باشد جبران حق و جلب رضایت آن مظلوم چگونه صورت میگیرد؟

آنحضرت در جواب فرمودند: در این صورت از حسنات آن ظالم باندازه‌ای که این حق پایمال شده از این مسلمان را جبران کند گرفته میشود و بر حسنات آن مظلوم افزوده میشود باز آن شخص پرسید اگر این ظالم دارای حسناتی نباشد بچه ترتیب جبران حق صورت میگیرد؟ فرمودند در این صورت باندازه آن حق از گناهان آن مظلوم گرفته شده بر گناهان ظالم افزوده میشود.[4]

محدث بزرگ اسلامی ملا محسن فیض کاشان رضوان الله علیه در کتاب المحجة البیضاء بمناسبت مباحث معاد فصلی را در رابطه با حق الناس تحت عنوان صفة الخصماء و رد المظالم(توصیف دشمنان و طلبکاران روز قیامت و رد مظالم و حقوق) منعقد کرده است که در آن فصل چنین می‌گوید:

بدانید که از خطر میزان روز قیامت و حساب آن جز کسانی که در دنیا بحساب اعمال خود رسیده و خود را با میزان شرع از جهت کردار و گفتار و خاطرات قلبی و حتی نگاه کردن‌ها سنجیده و منطبق کرده باشند و در صورت تقصیر تقصیرهای خود را با توبه خالص جبران نموده وحقوق و مظالم مردم را حتی اگر یکدانه گندم هم باشد اداء نموده باشند نمیتوانند رهائی بیابند و افرادی که رفتارشان در دنیا بر این اساس باشد بدون حساب وارد بهشت میشوند.

ولی اگر کسی در دنیا مرتکب ظلم گردیده است و پیش از اینکه مظالم را جبران و حقوقی را که پایمال کرده است براساس موازین شرع ادا نماید از دنیا برود روز قیامت دشمانی(طلبکاران حقوق که امروز بصورت دشمن در برابر ظالم صف‌آرائی نموده‌اند) اطراف او را احاطه میکنند این یکی دست او را میگیرد و میکشد آن دیگری از موی پیشانیش میچسبد آن یکی کمربندش را میگیرد این میگوید تو در دنیا بمن ظلم کردی آن یکی میگوید تو درباره من بدگوئی کردی و آن میگوید تو مرا مورد استهزاء و مسخره قرار دادی آن یکی میگوید غیبت مرا کردی و آن یکی میگوید تو با من همسایه بودی و حق همسایگی را ادا نکردی آن یکی میگیود تو با من معامله کردی و در معامله یا من غل و غش کردی آن یکی میگوید تو مرا در معامله مغبون نمودی و عیب کالای خود را پوشاندی و دیگری میگوید تو در معامله در بیان نرخ کالای خود دروغ گفتی آن یکی میگوید تو در دنیا مرا دیدی که محتاج هستم و قدرت کمک کردن بمن را داشتی ولی کمک نکردی آن یکی میگوید تو در دنیا دانستی که من مظلوم واقع شده‌ام و توانائی بر رفع ظلم از من داشتی اما کوتاهی کردی و بجای رفع ظلم با ظالم سازش کردی و حق مرا مراعات نکردی!

در این حال که تو در میان این همه دشمن واقع شده و چنگاه همه آنها بتو بنده شده است و تو در میان متحیر و مبهوت مانده‌ای نگاهی بجانب پروردگار متعال که شاید ترا از این ورطه هول انگیز خلاص نماید داری که ناگاه ا زجانب خداوند جبار این ندا در گوش تو طنین میافکند: «الیوم تجزی کل نفس بما کسبت لا ظلم الیوم»[5] یعنی امروز هر فردی بآنچه که در دنیا مرتکب شده است مجازات میشود امروز بر احدی ظلم نمیشود در این موقع دلت از هیبت و هراس از جا کنده میشود و متذکر آن هشداری که خداوند با زبان پیامبرش بتو رسانیده بود:

«Ÿwur žútù|¡óss? ©!$# ¸xÏÿ»xî $£Jtã ã@yJ÷ètƒ šcqßJÎ=»©à9$# 4 $yJ¯RÎ) öNèd㍽jzxsム5QöquŠÏ9 ßÈy‚ô±n@ ÏmŠÏù ㍻|Áö/F{$# ÇÍËÈ   šúüÏèÏÜôgãB ÓÉëÏYø)ãB öNÎhřrâä①Ÿw ‘‰s?ötƒ öNÍköŽs9Î) óOßgèùösÛ ( öNåkèEy‰Ï«øùr&ur Öä!#uqyd ÇÍÌÈ »[6] یعنی گمان نکنید که خداوند از آنچه که ظالمان ـ متجاوزان بحقوق ـ انجام میدهند غافل استب لکه کیفر ظالمان را برای روزیکه چشمها خیره و حیران میشود بتأخیر انداخته است در آنروز آن ستمکاران همه شتابان و هراسان سر بطرف بالا کرده و چشمها واله و حیران مانده و دلهاشان از شدت عذاب به دهشت و اضطراب افتاده است ایستاده‌اند، میگردی.

بنابراین امروز از چه جهت در برابر حقوق فراوانی که با آبرو و حیثیت و شخصیت مردم یا با اموال مردم یا سائر شؤون زندگی مردم ارتباط دارد بی‌تفاوت و بی‌اعتنا هستی؟ در آنروز که باسط عدل الهی گسترده شود و سیاست عادلانه خداوند جلوه کند تو عاجز و مفلس‌خواهی بود نه حقی را میتوانی ادا کنی و نه عذری میتوانی بیاوری در آن حال از حسناتی که عمر خود را در راه تحصیل آن با زحمت‌های فراوان صرف کرده‌ای گرفته میشود تا حقوقی را که پایمال نموده‌ای بآنوسیله جبران کنند و برای تو چیزی باقی نمیماند تا در سایه آن به رافه برسی.

پس از هم اکنون بفکر آنروز سخت باش و با جدیت کامل در راه خلاص و نجات خود گام بردار وکاری را که امروز باید آنرا انجام بدهی هرگز بفردا میفکن.

از حضرت پیغمبر(ص) نقل شده است که حضرتش فرمودند: میدانید مفلس کیست؟ گفتند یا رسول الله در میان ما مفلس بکسی گفته میشود که پول و مال ندارد آن حضرت فرمودند مفلسان امت من کسانی میباشند که با همراه داشتن نماز و روزه و زکاة بعرصه محشر وارد میشوند ولی چون به حقوق مردم اهمیت نداده این شخص را در دنیا فحش داده و بآن یکی نسبت ناروا داده و مال این را خورده و خون آن یکی را ریخته و آن دیگر را زده است... با این تجاوزها مورد بازخواست خداوندی قرار میگیرد و از حسنات خود(از همان نمازها و روزه‌ها و انفاق‌های خود) ناگزیر برای جبران باین و آن ـ در برابر حقوقی که از آنها پایمال کرده است ـ میدهد تا حسناتش تمام شود و اگر باز هم حقوقی را تفویت کرده است که حسناتش وافی بادای آنها نشده است از گناهان صاحبان حقوق گرفته مشود و باین شخص ظالم داده میشود و از آن پس در آتش جهنم افکنده میشود.

این چنین افراد، مفلسان روز قیامت میباشند.[7]