مبانی رهبری در اسلام

مبانی رهبری در اسلام

قسمت سیزدهم

حجة الاسلام و مسلمین محمدی ری شهری

شرط اصلی تکامل

«در مقاله گذشته به اینجا رسیدیم که از نظر قرآن کریم مفید بودن ایمان و عمل صالح مشروط به اهتداء به ولایت رسول الله(ص) است و به عبارت دیگر التزام عملی به امامت و رهبری پیامبر اسلام شرط اصلی نقش نبوت او در تکامل انسان است»

شرط مذکور به دلیل اینکه مربوط به امامت و رهبری رسول الله می‌شود نه نبوت او. در امامان و رهبران الهی پس از وی نیز جاری است و بهمین جهت امام باقر(ع) در تفسر آیه کریمه«و انی لغفار لمن تاب و آمن وعمل صالحا ثم اهتدی»[1] چنین میفرماید:

«ألا تری کیف اشترط ولم تنفعه التوبة أو الایمان و العمل الصالح حتی اهتدی، والله لوجهد أن یعمل ما قبل منه حتی یهتدی».

آیا ملاحظه نمی‌کنی که خداوند چگونه شرط نموده؟! که توبه و ایمان و عمل صالح برای او مفید نیست تا راه یابد! به خدا سوگند هر چه تلاش برای عمل صالح کند پذیرفته نیست تا راه یابد!!

حارث بن یحیی راوی خبر گوید: از امام پرسیدم: به که راه یابد فدایت شوم؟!

فرمود: به ما![2]

در تفسیر مجمع البیان آمده که امام باقر(ع) در تفسیر آیه کریمه چنین فرمود:

«ثم اهتدی الی ولایتنا اهل البیت فوالله لو أن رجلا عبدالله عمره ما بین الرکن و المقام ثم مات و لم یجیء بولایتنا لأکبه الله فی النار»

پس راه یابد به ولایت ما اهل بیت، به خدا سوگند اگر کسی خدا را در تمام عمر بین رکن و مقام عبادت کند سپس بمیرد بدون ولایت ما، خداوند او را به رو در آتش خواهند افکند!

این روایت را حاکم ابوالقاسم حسکانی با سند خود روایت کرده و عیاشی از طرق مختلف آنها را نقل نموده است.[3]

علامه طباطبائی پس از نقل روایت مذکور از مجمع البیان می‌فرماید:

«کافی هم آن را به سند خود از سدیر از آن جناب آورده و قمی در تفسیر به سند خود از حارث بن عمر از آن جناب و نیز این شهر آشوب در مناقب از أبی الجارود و ابی الصباح کناسی از امام صادق(ع) و از ابی حمزه از امام سجاد(ع) نظیر آنرا روایت کرده‌اند، چیزی که هست در این چند روایت بجای کلمه«اهتدا به ولایت اهل بیت» «اهتداء به ما اهل بیت» آمده است. و مراد به ولایت در این حدیث رهبری جامعه در امور دینی و دنیا است و آن عبارت است از مرجعیت در اخذ معارف دینی و شرایع آن و اداره امور جامعه، پیامبر اسلام به نص قرآن کریم دارای چنین ولایتی بود و در امثال آیه«النبی اولی بالمؤمنین من انفسهم» بدان تصریح شده است، پس از پیغمبر این ولایت برای عترت و اهل بیت قرار داده شده به دلیل آیه ولایت و به دلیل احادیث متواتره مانند حدیث ثقلین و حدیث منزلت».[4]

ممکن است کسی به پرسد که دلیل این اشتراط چیست، چرا ولایت شرط اصلی تکامل فرد وجامعه است، و با کدام دلیل می‌توان اثبات کرد که بدون پذیرفتن رهبری الهی، عمل صالح برای انسان مفید نیست؟

پاسخ این سؤال به طور مشروح در مقاله‌های فلسفه امامت و رهبری گذشت و در اینجا به دو نکته اجمالا اشاره می‌کنیم:

 نکته اول این که رهبری الهی به اعمال صالحه انسان جهت می‌دهد، به عبارت دیگر رهبری موجبات کمال را در جهت تکامل انسان قرار می دهد.

بدیهی است امکانات و ابزار تکامل در صورتی نقش خود را ایفا می‌کنند که درست و در جهت تکامل از آنها بهره‌برداری شود، در غیر این صورت نتیجه مطلوب نمی‌تواند مورد انتظار باشد، و برای این منظور، هدایت و رهبری، ضروری و اجتناب‌ناپذیر است.

همان طور که یک دانه گندم در صورتی به رشد و کمال شایسته خود می‌رسد که علاوه بر همه امکانات طبیعی از هدایت کشاورزی کاردان برخوردار باشد، تکامل فردی و اجتماعی انسان در پرتو عمل صالح نیز بدون رهبری که واجد شرایط لازم برای هدایت انسان است، امکان‌پذیر نیست، بلکه چه بسا از امکاناتی که می‌توانست در خدمت تکامل انسان باشد، در حاکمیت رهبران فاسد برای انحطاط انسان و هدم اسلام و قرآن بهره‌گیری شود، بنیانگذار جمهوری اسلامی در این زمینه چنین می‌فرماید:

«اخیرا قدرتهای شیطانی بزرگ به وسیله حکومتهای منحرف خارج از تعلیامت اسلامی که خود را به دروغ به اسلام بسته‌اند، برای محو قیآن و تثبیت مقاصد شیطانی ابر قدرتها، قرآن را با خط زیبا طبع می‌کنند و به اطراف می‌فرستند و با این حیله شیطانی، قرآن را از صحنه خارج می‌کنند. ما همه دیدیم قرآنی را که محمدرضا خان پهلوی طبع کرد و عده‌ای را اغفال کرد و بعضی آخوندهای بی‌خبر از مقاصد اسلامی هم مداح او بودند و می‌بینیم که ملک فهد هر سال مقدار زیادی از ثروت‌های بی‌پایان مردم را صرف طبع قرآن کریم و محال تبلیغات مذاهب ضد قرآنی می‌کند و وهابیت این مذهب سرا پا بی‌اساس و خرافاتی را ترویج می‌کند و مردم و ملت‌های غافل را سوق به سوی ابر قدرتها می‌دهد و از اسلام عزیز و قرآن کریم برای هدم اسلام و قرآن بهره‌برداری می‌کند.»[5]

بنابراین بدون استضائه از نور هدایت رهبری الهی، بهره‌گیری از اعمال صالحه در جهت شکوفایی استعدادهای انسانی ممکن نیست و به عبارت دیگر: استفاده از روشنگری چراغ‌های معنوی وحی و بصیرت به شرحی که در مبحث شرایط شناخت[6] بحث شده، مشروط به استضائه از چراغ وجود امام است وگرنه انسان در تاریکی ضلالت باقی خواهد ماند، در این رابطه امام باقر(ع) آیه 123 از سوره انعام را چنین تفسیر می‌کند: متن آیه کریمه این است:

«او من کان میتا فأحییناه و جعلنا له نورا یمشی به فی الناس کمن مثله فی الظلمات لیس بخارج منها؟!»

آیا کسی که مرده بوده سپس او را زنده کردیم و نوری برای او قرار دادیم که با آن در میان مردم راه برود همانند کسی است که در تاریکیها است و از آن خارج نگردد؟!

امام باقر(ع) می‌فرماید: مقصود از مرده کسی است که چیزی نمی‌داند و با حقایقیکه معرفتش زمینه تکامل انسان است آشنا نیست و منظور از نوری که انسان می‌تواند در پرتو آن در جامعه درست حرکت کند، امام و رهبر الهی است که انسان از او پیروی می‌کند، و آن که در تاریکیها است و از آن خارج نمی‌گردد، کسی است که امام و رهبر خود را نمی‌شناسد.[7]

نکته دوم اینکه ولایت و رهبری انسان کامل علاوه بر اینکه اعمال صالحه را در جهت تکامل انسان قرار می‌دهد، به شرحی که در فلسفه امامت آمد، تکویا در هدایت و رشد و شکوفایی استعدادهای انسانی مؤثر است. در این زمینه مرحوم علامه در ذیل حدیث مجمع البیان که در تفسیر آیه 82 سوره مبارکه طه، مفید بودن ایمان و عمل صالح را مشروط به اهتداء به ولایت می‌کند، می‌فرماید:

«ولایت اهل بیت معنای سومی هم دارد و آن این است که خداوند اداره امور بندگان خود را به دارنده آن مقام واگذار کند و از آن پس او مدیر امور مردم باشد و در شئون آنها تصرف نماید، این مقام بخاطر اخلاصش در عبودیت از طرف خداوند به او عنایت می‌شود و این ولایت در اصل از خداست، تنها او ولی است و بس، جز او کسی ولی نیست و همانا اهل بیت(ع) به این ولایت منسوب می‌شوند بخاطر اینکه ایشان پیشگامان امت‌اند، و ایشان این باب را گشوده‌اند.

و خلاصه کلام این که ولایت در حدیث مجمع البیان به معنای مالکیت تدبیر است و آیه کریمه عام است و منحصر به بنی‌اسرائیل نیست و امام باقر(ع) هم که کلمه«اهتداء» را در آیه شریفه به ولایت تفسیر کرده‌اند بهمین جهت بوده و معنای متعین همان است».[8]

ادامه دارد