شمه ای از ابعاد تربیتی نماز

شمه ای از ابعاد تربیتی نماز (حجة الاسلام رحیمیان)

شرایط صحت نماز

گرچه کمال مطلوب و تربیت کامل اخلاقی نتیجه نماز مقبول است، ولی حتی انجام نماز صحیح که حداقل نماز است مستلزم شرایطی است که عامل سامان بخشیدن به زندگی مادی و معنوی است و هموار کننده راه کمال نهایی انسان است به گونه ای که اولا تحقق این شرایط و تأمین صحت نماز بخش وسیعی از امور و شئون فرد و جامعه را اصلاح و روابط فرد را با جامعه در جهت حق و عدالت و فضایل انسانی تنظیم از بسیاری از گناهان و تجاوزات و فسادها و افسادها جلوگیری می کند و در یک جمله اجرا و تحقق بخش عظیمی از احکام و عبادات اسلامی را تضمین می نماید و ثانیا از آنجا که دست یابی به نماز مقبول و کمال نهایی مطلبو بدون تأمین صحت نماز و انجام شرایط آن امکان پذیر نیست بنابراین تحقق بخشیدن به این مرتبه از نماز اولین گامی است که الزاما باید برداشته شود تا رسیدن به مراتب عالیه نماز و نتایج کامله آن میسور شود.

و اکنون به طور اجمال پاره ای از امور و شرایط صحت نماز و لوازم و آثار آن را مورد اشاره قرار می دهیم:

1- انجام نماز صحیح برای غیر مجتهد یا کسی که عمل به احتیاط نکند باید بر اساس تقلید احکام آن از مجتهد جامع الشرایط و ... باشد و در غیر این صورت نماز باطل است.

این مسأله، مکلف را به مقام رهبری و محور زعامت اسلامی پیوند می دهد و مکلف متوجه فلسفه وجوب عقلی و شرعی تقلید در احکام و فروع و عدم جواز تقلید در اصول دین و ... می شود

2- انجام نماز صحیح مستلزم آگاهی به احکام مطهرات و نجاسات و عمل به احکام آنها می باشد زیرا بدن، لباس و محل سجده و آب وضو و غسل نمازگزار باید پاک باشد. وجوب رعایت این شرط انسان نمازگزار را از آلودگی به ناپاکیها و پلیدیهای ظاهری دورو به نظافت و پاکیزگی جسمانی که در راستای رسیدن به طهارت معنوی و روحانی ضروری است وادار می کند.

3- وضو و غسل و رعایت احکام واجب و آداب مستحب آنها گذشته از تأمین طهارت معنوی که دلیل اصلی وجوب آنهاست به طور ضمنی مستلزم پاکیزگی و نظافت ظاهری و نشاط انسان می باشند و بدین وسیله فرد و جامعه اسلامی از نظافت و پاکیزگی و نتایج مفید و سازنده آن برخوردار می شوند.

4- رعایت شرط وقت در انجام نمازهای یومیه موجب وقت شناسی و تقید به نظام و انتظام در امور زندگی فردی و اجتماعی می شود.

5- وجوب انجام نماز به طرف قبله موجب جهت شناسی و همسوئی جامعه اسلامی در جهت وحدت مسیر و هدف می شود.

6- وجوب ستر و پوشاندن بدن و آداب مستحبه مربوط به آن و احکام ویژه ای که برای هر یک از مرد و زن وجود دارد، شیوه و چهارچوب پوشش لازم بدن را به عنوان یکی از ویژگیهایی که انسان را از سایر حیوانات متمایز کرده و کرامت می بخشد ترسیم می کند و راه را برای حفظ و تعمیق عفت فردی و اجتماعی که از ارکان رشد و تعالی اخلاقی است هموار می سازد.

7- شرایط لباس نمازگزار:

الف: باید لباس نمازگزار پاک باشد. نتیجه ظاهری این شرط قبلا مورد اشاره قرار گرفت.

ب- لباس نمازگزار باید مباح باشد و معنی این شرط آن استکه اگر عین لباس یا اجزای آن و حتی دکمه یا نخی که در دوخت آن بکار رفت است غصبی باشد یا از مال حرام تهیه شده باشد و یا آن که با پولی و مالی که به آن خمس یا زکات تعلق گرفته و آنها را پرداخت نکرده لباس تهیه شده باشد نماز خواندن با آن باطل است.

به وسیله این شرط انسان نمازگزار لاجرم به کل مسائل حلال و حرام در معاملات، راههای درآمد و کسب و از جمله مجموعه مکاسب محرمه و همچننی التزام به پرداخت حقوق شرعیه توجه می کند. این شرط به صورت یک اهرم برای رعایت دستورات و احکام شرعیه در کل مسائل اقتصادی، مجموعه روابط اقتصادی فرد با جامعه را در یک کانال صحیح اسلامی و اخلاقی قرار دهد.

رعایت این شرط در مورد مکان نمازگزار و همچنین آب وضو و غسل و مکانی که در آن وضو و غسل انجام می گیرد نیز لازم است، بنابراین انسان نمازگزار برای رعایت دقیق شرط مذکور ملزم می شود که از غش و تدلیس در معامله، کم فروشی، کم کاری در ازاء کاری که بعهده گرفته و .... از دزدی، رشوه، ربا و قمار و هرگونه تصرف نامشروع در اموال دیگران و از معامله و بهره جویی از اعیان نجسه و مکاسب محرمه مانند خرید و فروش مسکرات، آلات قمار و لهو و لعب و .... اجتناب جوید. و از طرف دیگر، آنچه را که از طریق مشروع و حلال بدست آورده، حقوق شرعیه ای که بر آنها تعلق می گیرد پرداخت نماید و در حقیقت در پرتو این شرط مکلف به فراگیری و التزام و عمل به بخش عظیمی از فقه و همچنین انجام عبادات مهمی مانند پرداخت خسم و زکات ملزم و موفق شده از آثار و نتایج معنوی اخلاقی و اجتماعی نهفته در این مجموعه اقتصادی ومالی برخوردار گردیده و جامعه نمازگزار به امنیت اقتصادی دست می یابد. و از تجاوز و تعدی به حقوق یکدیگر که منشأ بخش عظیمی از رذایل اخلاقی و انحطاطها و منازعات اجتماعی است مصونیت می یابد و ...

ج- لباس نمازگزار نباید از حیوان حرام گوشت باشد

این دو شرط مکلف را به احکام مردار و حیوانات حرام گوشت و محدودیت و عدم استفاده و اجتناب از آنها توجه داده و در ضمن به عدم استفاده غذایی از حیوانات حلال گوشتی که به طریق غیر شرعی ذبح شده باشند و از حیوانات حرام گوشت متوجه می سازد.

هـ. لباس نمازگزار نباید طلا باف یا از ابریشم خالص باشد و استفاده زینتی از طلا مثل آویختن زنجیر طلا به گردن و انگشتر طلا به دست کردن و بستن ساعت مچی طلا به دست و .... برای مرد حرام است و موجب بطلان نماز می شود توجه و عمل به این شرط مکلف را به حرمت استفاده های زینتی از طلا و لباسهای ابریشمین برای مردان و اجتناب از آن در غیر نماز نیز متوجه می کند و موجب التزام به این احکام در زندگی روزمره می شود.

مکان نمازگزار باید مباح باشد که به گوشه ای از نتایج آن در شرایط لباس نمازگزار اشاره شد.

در اینجا باید مکانهایی که نماز خواندن در آن مستحب است و از جمله مسجد مورد توجه قرار گیرد و نتایج معنوی، اخلاقی، اجتماعی که بر این مطلب مترتب است نیاز به بحثی مفصل دارد که فعلا به یک نکته آن اشاره می کنیم:

مسجد جایگاه کسانی است که می خواهند خویشتن را پاک و پاکیزه کنند.

«لمسجد اسس علی التقوی من اول یوم احق ان تقوم فیه، فیه رجال یحبون ان یتطهروا والله یحب المطهرین» (توبه- 109)

مسجدی که از نخستین روز بنیان آن بر پرهیزکاری گذارده شده سزاوارتر است که در آن بایستی، در آن، مردمی هستند که دوست دارند پاک و پاکیزه شوند و خداوند پاکیزگان را دوست می دارد.

معلوم است که مسجد حمام نیست که رفتن در آن موجب پاکیزگی جسم شود. بلکه منظور پاکیزگی قلب و روح است و مسجد جای عبادات بویژه نماز می باشد که مهمترین عامل تزکیه نفس و پاکیزگی قلب است.

با توجه به اینکه نماز در مسجد الزاما باید – همچون اصل نماز- برای خدا و دور از شوائب نفسانی و ریا باشد، و با توجه به اینکه هر چه مسجد بزرگتر و مجمع جمعیت بیشتری باشد نماز خواندن در آن از فضیلت بیشتری برخوردار است، طبیعی است که گذشته از ابعاد معنوی آن از جهت اجتماعی و سیاسی و ایجاد آشنایی و همدلی و همدردی و پیوند بین افراد جامعه اسلامی نیز نقش مهمی ایفا نموده و مهمترین عامل وحدت و نمایش قدرت و شوکت جامعه اسلامی بشمار می رود ...

و اما اصل نماز و اجزاء و خصوصیاتی که به عنوان حداقل واجب است مورد عمل و رعایت قرار گیرند تا صحت آن تأمین شود نیز در بر دارنده آثار و نتایج سازنده ای در انسان نمازگزار می باشند که از آن جمله است:

نیت

واجب است نماز به قصد قربت یعنی برای انجام فرمان خداوند بجا آورده شود و این نیت باید در تمام بدن وجود داشته باشد. پس، اگر در بین نماز به طوری غافل شود ک اگر بپرسند چه می کنی؟ نداند چه بگوید نماز او باطل است. و همچنین اگر برای ریا باشد و تمام یا جزئی از نماز و حتی اجزاء مستحب آن یا خصوصیتی مثل در مسجد نماز خواندن یا اول وقت نماز خواندن یا بجماعت خواندن آن برای غیر خدا انجام گیرد یا برای خدا و غیر خدا با هم باشد نماز او باطل است. این اندازه از اخلاص و توجه به انجام عمل برای خدا ک نازل ترین و حداقل مراتب اخلاص است، در حد خود نقش ارزنده ای در تنبه و توجه انسان به خداوندد داشته و به عنوان گام نخست در تقرب به خدا و حرکت به سوی کمال بهمان نسبت دوری از انحطاط گناه و رذائل اخلاقی را در پی داشته و تکرار آن حداقل پنج بار در شبانه روز اثر فراگیری را در کل زندگی روزمره می گذارد و ...

تکبیر، قرائت و ذکر و ...

تکبیر و قرائت که مشتمل به حمد و سوره در رکعت اول و دوم و تسبیحات اربعه یا سوره حمد در رکعت سوم و چهارم، و همچنین اذکار در رکوع و سجود و تشهد و سلام که واجب است به همان صورت عربی و به طور صحیح خوانده شود مستلزم آن است که هر مسلمانی در هر کجای دنیا و بهر زبانی که تکلم می کند و اگر چه بی سواد باشد بحداقل زبان عربی که زبان قرآن و معارف اسلامی است آشنا شده و بدین وسیله نموداری از همصدایی و همدلی امت واحده جهانی تحقق می یابد و بدیهی است که در مراتب کامله مستلزم درک معانی و مفاهیم بلند و بی کرانه خواندنیهای نماز است، این دستاورد نیز به مرتبه ای کاملتر تحقق می یابد. ادامه دارد