نماز مقبول

شمه‌ای از ابعاد تربیتی نماز

نماز مقبول «حجة الاسلام رحیمیان»

نماز مقبول

با ذکر شمه‌ای از آثار و پی‌امدهایی که مربوط به تحقق حداقل نماز یعنی نماز صحیح و مجزی است به این نتیجه می رسیم که حتی نازلترین مرتبه نماز در چه حد وسیع و گسترده‌ای تمام شئون زندگی انسان را تحت تأثیر مستقیم و غیرمستقیم قرار می‌دهد، ولی اینهمه در برابر آثار بی‌کران نماز مقبول و کامل همچون قطره‌ای است در مقابل دریا، و اینک گوشه‌ای دیگر از آثار شگرف نماز را مورد اشاره قرار می‌دهیم تا به عظمت نماز پی‌برده و متذکر شویم که فقط به انجام صحیح ظاهری و تحقق بخشیدن به صورت نماز اکتفا نکرده و همواره بکوشیم تا به حقیقت نماز کامل یعنی نماز مقبول دست یابیم که دارای آن آثار شگفت انگیز می‌باشد. و اینک، نمونه‌هایی از آیات قرآن که نماز را سرچشمه کمال انسان و محور مهمترین صفات و اعمال نیک و موجب سعادت و تنعم و کرامت جاودانی او دانسته اشاره می‌کنیم.

خداوند بعد از ترسیم وضع گناهکاران در عذاب آخرت درباره انسان می‌فرماید:

«ان الانسان خلق هلوعا اذامسه الشر جزوعا واذا مسه الخیر منوعا» (سوره معارج/ 21)

همانا انسان حریص آفریده شده است چون بدی به او رسد بسیار ناشکیباست و آنگاه که خیری بدو رسد بسی بخل کننده است. انسان بطور غریزی حریصانه در جستجوی  سعادت خویش است و بدین جهت است که اگر شری به او رسد جزع و بی‌صبری می‌کند و اگر خیری به او رسد، امساک و بخ می‌ورزد که انسان در این مرتبه محکوم به حکم «ان الانسان لفی خسر» (سوره عصر/ 2) است. لیکن آنگاه که خود را بشناسد و کرامت روح ملکوتی خویش را باز یابد و فطرت خداشناسی و استعدادهای برجسته و ویژه خود را شکوفا کند و بر فقر مطلق خویش آگاه شود، دریچه قلب خویش رابرای تابش نور ایمان به خداوندی که غنی بالذات است و کمال مطلق و نور آسانها و زمنی است می‌گشاید و از آنجا که انسان به طور غریزی ستایشگر و       پرستشگر کمال است و تمام احساسهای ستایشگرانه و پرستشگرانه‌ای که نسبت به هر موجودی دارد معلول کمال نسبی یا کمال موهومی است که در آن می‌بیند. وقتی کمال مطلق و حقیقت کمال و جلال را در آفریدگار کمال یافت خود بخود و بطور طبیعی و متناسب با ایمان و دریافتی که نسبت به خداوند کسب کرده به ستایش و پرستش او می‌گراید و به نماز که اوج پرستش و کمال ستایش اوست قیام می‌کند و در همین مقطع است که انسان از بیراهه ضلالت به صراط مستقیم عبادت که همان راه رسیدن به خدا و پیوند با کمال مطلق و اتصال به منبع عزت و قدرت است راه می‌یابد و خود مظهر کمالات می‌شود:

«الا المصلین» مگر نمازگزاران که دارای ویژگی‌های ذیل هستند:

1-    مداومت در نماز کنند: «الذین هم علی صلاتهم دائمون».

همان کسانی که نماز خویش پیوسته کنند.

2-    انقاق به دیگران کنند: «والذین فی اموالهم حق معلوم للسائل والمحروم».

و کسانی که خواهنده و محروم در اموال آنها حقی معلوم دارد.

3-    تصدیق به روز جزا کنند: «والذین یصدقون بیوم الدین».

-         و کسانی که روز جزا را تصدیق کنند.

4-    از عذاب الهی هراسانند: «والذین هم من عذاب ربهم مشفقون ان عذاب ربهم غیرمأمون».

-         و کسانی که از عذاب پروردگارشان هراسانند که از عذاب پروردگار ایمن نتوان بود.

5-    شهوت خویش را تحت کنترل دارند:

«والذین هم لفروجهم حافظون الا علی ازواجهم او ما ملکت ایمانهم فانهم غیرملومین فمن ابتغی وراء ذلک فاولئک هم العادون».

-         و کسانی که حافظان فروج خویش هستند مگر در مورد همسرانشان یا مملوکشان که ملامت شدنی نیستند و هر که جز این طلب کند آنها تجاوز گرانند. (سوره معارج آیات 22 تا 31)

رابطه بین نماز و تحت کنترل داشتن شهوات در صورت عکس آن یعنی ضایع کردن نماز و پیروی از شهوات در آیه‌ای دیگر چنین ترسیم شده است:

«فخلف من بعدهم خلف اضاعوا الصلوة واتبعوا الشهوات فسوف یلقون غیا»

-         و از پی آنان باقی ماندگان بودند که نماز را ضایع و مهمل گذاشتند و پیرو شهوتها شدند پس بزودی خواهند دید سرگشتگی‌ای را (عذاب و هلاکتی را) (مریم / 59)

6-    رعایت امانتداری و عمل به پیوستن کنند:

«والذین هم لاماناتهم وعهدهم راعون»

-         و کسانی که رعایتگر امانتها و پیمانهای خویش هستند.

7-    اقامه شهادت: «والذین هم بشهاداتهم قائمون».

-         و کسانی که گواهیهایشان را ادا کنند. (ادای شهادت می‌کنند).

8-    در پایان، دیگر با نماز مطرح می‌شود و مواظبت بر آن:

«والذین هم علی صلاتهم یحافظون».

-         و کسانی که مواظب نمازهایشان هستند.

و سرانجام: « اولئک فی جنات مکرمون». (معارج 32 الی 35)

-         آنها در بهشتها مورد احترام و تکریم هستند.

و در سوره مؤمنون در حالی که محور اصلی رستگاری و راهیابی به بهشت جاویدان، ایمان به خداوند معرفی شده. نمازخاشعانه در صدر نمودارهای ایمان قرار گرفته و سپس مشابه همان ویژگی‌هایی که در آیات سوره معارج ذکر شده در اینجا نیز آمده است، چنانکه گویی ایمان به خداوند و نماز دو روی یک سکه و هر دو مبین یک حقیقت با آثار یکسان هستند. و واقعیت عام در «ان الانسان لفی خسر» گاهی با تعبیر «الا الذین آمنوا» و گاهی با تعبیر «قد افلح المؤمنون» و گاهی با تعبیر «الا المصلین» استثناء خورده است.

«ô‰s% yxn=øùr& tbqãZÏB÷sßJø9$#  tûïÏ%©!$# öNèd ’Îû öNÍkÍEŸx|¹ tbqãèϱ»yz  tûïÏ%©!$#ur öNèd Ç`tã Èqøó¯=9$# šcqàÊ̍÷èãB  tûïÏ%©!$#ur öNèd Ío4qx.¨“=Ï9 tbqè=Ïè»sù  tûïÏ%©!$#ur öNèd öNÎgÅ_rãàÿÏ9 tbqÝàÏÿ»ymžwÎ) #’n?tã öNÎgÅ_ºurø—r& ÷rr& $tB ôMs3n=tB öNåkß]»yJ÷ƒr& öNåk¨XÎ*sù çŽöxî šúüÏBqè=tB Ç`yJsù 4ÓxötGö/$# uä!#u‘ur y7Ï9ºsŒ y7Í´¯»s9'ré'sù ãNèd tbrߊ$yèø9$#  tûïÏ%©!$#ur öNèd öNÎgÏF»oY»tBL{ öNÏdωôgtãur tbqããºu‘  tûïÏ%©!$#ur ö/ãf 4’n?tã öNÍkÌEºuqn=|¹ tbqÝàÏù$pt䆠 y7Í´¯»s9'ré& ãNèd tbqèO͑ºuqø9$#   šúïÏ%©!$# tbqèO̍tƒ }¨÷ryŠöÏÿø9$# öNèd $pkŽÏù tbrà$Î#»yz ... » (مؤمنون 1/11)

مجموعه این ویژگی‌ها و امثال آنها ک در آیات و روایات فراوان بیان شده است و وجود یا عدم و شدت یا ضعف آنها در انسان بیانگر و نشانه کیفیت نمازی است که می‌خواند به این معنی که وجود این آثار و ویژگی‌ها یا عدم و یا ضعف آنها در زندگی انسان مقیاس و محک شناخت نقص یا کمال نماز است، همانگونه که عدم تمکن انسان از دسترسی به آداب باطنی نماز و عدم تحقق «ذکر الله» بوسیله نماز نشانگر نارسائیها و نواقص بیماریهایی است که در خارج نماز گریبانگیر انسان است. پس توازن و تناسب مستقیم و دقیقی بین نماز و خصوصیات خارج نماز برقرار است و تأثیر و تأثر این دو نسبت به همدیگر چنان عمیق است که تفکیک و ناهماهنگی بین آنها غیر ممکن است.

نمونه این مطلب شرط تقوی در قبولی تمام عبادات و از جمله نماز است. که قرآن به آن تصریح فرموده است: «انما یتقبل الله من المتقین» (مائده/ 27)

-         خدا فقط از تقوی پیشگان می‌‌پذیرد.

و از امام رضا‌(ع) چنین نقل شده: «الصلوة قربان کل تقی» (کافی- ج 3/ 265)

-         نماز وسیله تقرب هر تقوی پیشه‌ای به خدوند است.

پس نماز فقط از انسان متقی پذیرفته می‌شود و نماز انسان تقوی پیشه است که موجب تقرب او به خدا می‌گردد.

بدیهی است که برخورداری از تقوی و آثار نشأت گرفته از آن در صفات و اعمال انسان که سراسر زندگی انسان را در بر می‌گیرد چیزی نیست که در حین گفتن تکبیرة الاحرام به طور ناگهانی پدید آید و با سلام نماز پایان پذیرد بلکه نماز باید مسبوق به تقوی باشد. و بدین وسیله آمادگی لازم را برای انجام نماز کامل و مورد قبول درگاه الهی از قبل و در تمام ساعات و در همه امور و شئون زندگی پیدا کرده باشد و در حقیقت میوه نماز بر شاخه‌های تقوی می‌رسد و کمال می‌یابد و جواز و گذرنامه ورود در حرم قرب الهی که «تکبیرة الارحام» دروازه و مدخل آن است همانا تقوی است که از قبل فراهم شده است. و این یک مسأله طبیعی و کاملا محسوس است که انسانی که در طول روز غرق در هم و غم دنیا و احیانا آلوده به گناهان و فسادهای روحی و عملی باشد بهر اندازه هم تلاش کند نمی‌تواند به طور ناگهانی در نماز همه آن امور و خاطرات آن را از ذهن و قلب خود بزداید، و اگر فرضا در یک لحظه توجه خود را به خدا و آنچه می‌گوید معطوف کند بی اختیار در لحظه دوم و کلمه دوم عنان از کف او خارج می‌شود و فکر و روح او به سوی همان اموری که قبل از نماز در آن غوطه‌ور بوده است درمی‌غلتد. پس آن کس که بخواهد به نماز مقبول دست یابد مستلزم آن است که از قبل با کردار و رفار شایسته خویش و دوری از گناهان خود را شایسته این مقام کند.

بنابراین، تحقق بخشیدن به نماز مقبول، مستلزم دوری از فحشاء و منکرات و گناهان است به عنوان یک مقدمه، ولی مسأله به همین جا ختم نمی‌شودو با اقامه نماز مقبول که مقرب به خدای متعال است و در پرتو تقرب به خدا انسان گونه شده و صفات کمال در او متجلی و به آنچه او می‌خواهد و دوست می‌دارد نزدیک و از هر چه او نمی‌خواهد و دوست نمی‌دارد دور می‌شود بدین سان است که: «ان الصلوة تنهی عن الفحشاء والمنکر» در مرتبه‌ای بالاتر تحقق می‌پذیرد. و باز هم نقش نماز از تأثیر بیشتری در انسان برخوردار می‌شود و اگر هم گناه و آثاری از گناه را بردوش داشته باشد نماز مقبول چنان نورایتی در او پدید می‌آورد که ظلمت‌ کدورت باقیمانده از گناه را از صفحه دل و کتاب عمل او می‌زداید. عن ابی‌عبدالله (ص) فی قول الله عزوجل:

«ان الحسنات یذهبن السیئات[1] قال: صلوة المؤمن باللیل تذهب بما عمل من ذنب بالنهار» از امام صادق(ع) نقل شده که درباره سخن خدا «همانا حسنات سیئات را نابود می‌کند» فرمود:

نماز مؤمن در شب، آنچه از گناه در روز مرتکب شده را نابود می‌سازد. (کافی- ج 3/266)

و همچنین از امام صادق چنین نقل شده که فرمود:

«من قبل اللهمنه صلوة واحده لم یعذبه» (کافی ج3/ 266)

کسی که خداوند یک نماز را از او قبول فرماید او را عذاب نکنند.

و معلوم است که عذاب نتیجه گناه است و نماز گناه و آثار آن را می‌زداید. و در روایت دیگر می‌فرماید:

«من صلی رکعتین یعلم ما یقول فیهما، انصرف و لیس بینه و بین الله ذنب». (کافی ج 3/ 266)

کسی که دو رکعت نمازی بگذارد که بداند در آن چه می‌گوید، از نماز خارج می‌شود در حالی که گناهی بین او و خدا نیست.

و حضرت امیر المؤمنین چنین فرموده است:

«و انها لتحت الذنوب حت الورق و تطلقها اطلاق الربق و شبهها رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم بالحمه تکون علی باب الرجل فهو یغتسل منها فی الیوم وللیلة خمس مرت فما عسی ان یبقی علیه من الدرن» (نهج البلاغه صبحی صالح- خطبه 199)

نمازگناهان را همانند ریختن برگ درختان می‌ریزد و آنها را رها می‌کند مانند رها کردن بندها و پیامبر خدا (ص) نماز را به چشمه آب گرمی- که شفابخش بیماریهاست- تشبیه فرموده است که بر آستانه درب خانه مردی باشد و در هر شبانه روزی پنج بار خود را در آن شستشو دهد که بدیهی است دیگر کمترین چرکی بر او باقی نخواهد ماند.

نتیجه آن که نماز از چند سو موجب پاکی انسان از آلایش گناه و آلودگی رذایل اخلاقی می‌شود:

1-    چون نماز مقبول باید مسبوق به تقوا باشد، کسی که می‌خواهد به وسیله نماز به حرم قرب الهی بار یابد از قبل خود را با نگهداری حریم حق و رعایت اوامر و نواهی او آماده و مهیا ساخته باشد «و این نموداری از تأثیر خارج نماز در نماز است».

2-    با تحقق نماز مقبول و قرب الی الله، تقوی به ثمری می‌نشیند و به نسبت نزدکی‌تر شدن انسان به خدا، از زشتیها و منکرات دورتر می‌شود.

3-    از آنجا که انسان معصوم نیست و علیرغم تلاش برای تحصیل تقوا و دوری از گناه، ممکن است به نوعی آلوده به برخی از گناهان شود و بر اثر تماس مستمر و غیرقابل اجتناب با امور مادی و دنیوی همواره در معرض تأثیرات منفی و کدورتهای دنیوی است. نماز مقبول از چنان کاربردی برخوردار است که تمام آن آثار منفی و کدورتها را از صفحه روح پاک و پاکیزه می‌کند و در مقابل راه را برای تثبیت فضایل اخلافی و اعمال صالح و انجام وظایف کاملا هموار و تحقق تمام آنها را تضمین می‌نماید. و این نمونه‌ای از تأثیر نماز در امور خارج نماز است.

و اینک به بیان پاره‌ای از آداب و اسرار نماز و مقدمات آن و اموری که راه را برای قبول نماز هموار می‌سازد می‌پردازیم. ادامه دارد

 

تعداد مشاهده مقاله: 86