اصول اعتقادی اسلام

اصول اعتقادی اسلام

معاد

عذاب های جهنّم

آیت الله حسین نوری

انسان هایی که چراغ فروزان فطرت الهی را در خانه̾ وجود خود خاموش کرده و استعداد کمال و شایستگی های خود را از دست دادند ، صراط مستقیم را پشت سر نهاده در بیراهه های ضلالت قدم زدند و به راهنمائی های حکیمانه̾ ذات مقدّس حق تعالی و به پندهای نجات بخش اولیای کرام وی توجه نکردند و روی از نور برتافتند و با ظلمت نشستند و زندگی آمیخته با آلودگی ها و انحراف را بر بهشت و سعادت جهان جاوید ترجیح دادند سرانجامی جز سقوط و جهنم ندارند .

راه راست و چاه و دیده̾ بینا و آفتاب

              تا آدمی نگاه کند پیش پای خویش

چندین چراغ دارد و بیراهه می رود

             بگذار تا بیفتد و بیند سزای خویش

در مقالات پیشین انواع عذاب های جسمانی اهل جهنم بیان گردید اکنون به شرح آلام و عقوبات روحانی آنها می پردازیم .

باید توجه داشت که منظور از آلام روحانی درد ها و ناراحتی هائی است که جسم انسان در انتقال آنها به روح ( به عکس عذاب های جسمانی ) دخالت ندارد و آنها نیز چند نوع است :

الف ـ‌احساس محرومیّت از قرت جوار خداوند

این عذاب روحی که اهمیت و اثر کامل آن در آن عالم که سرای کشف و روشن شدن حقایق است معلوم می گردد و اثر آن تا اعماق روح آنها را می سوزاند یکی‌ از بزرگترین نوع عذاب ها است که حضرت امیرالمؤمنان علیه السلام آن را در دعای کمیل که دارای جایگاه خاصّی در فرهنگ اسلام و مشتمل بر درس هائی از اخلاق و تربیت اسلامی است و در این دعا نمونه هایی از عواقب و عکس العمل گناهان فردی و اجتماعی در صحنه̾ زندگی این جهان و آن جهان تذکّر داده شده است و پرده هایی از الطاف و رحمت واسعه̾ خداوندی و انوع نعمت های بهشتی مورد بیان واقع شده است در ضمن عقوبت هایی را که در جهنم برای گنهکاران فراهم گردیده است بیان می کند می گوید :

« فلئن صیّرتنی للعقوبات مع اعدائک و جمعت بینی و بین أهل بلائک و فرّقت بینی‌ و بین احبّائک و أولیائک فهبنی یا الهی و سیّدی و مولای صبرت علی عذابک فکیف أصبر علی فراقک وهبنی یا الهی صبرت علی حرّ نارک فکیف أصبر عن النّظر الی کرامتک » .

پروردگارا اگر مرا با دشمنانت در ورطه̾ عقوبت ها و عذاب ها درافکنی و مرا با اهل عذاب و مصیبت ها همراه نمائی و میان من و دوستانت جدائی بیندازی ای‌ خداوند و مولا و ولیّ نعمت من اگر بر عذاب تو صبر کنم فراق تو را چگونه تحمّل نمایم ؟ و اگر بر حرارت آتش جهنّم صبر کردم چگونه بر این مصیبت بزرگ که از نظر کریمانه̾ تو افتاده ام صبر کنم ؟

قرآن کریم در چند مورد این نوع عقوبت و عذاب را مورد تذکّر قرار داده است :

1-    « کلا إنّهم عن ربّهم یومئذ لمحجوبون ثمّ إنّهم لصالوا الجحیم » [1] .

یعنی آن کافران از اکرام  و قرب حق محجوب و محروم می باشند و در آتش دوزخ می سوزند .

حضرت امیرالمؤمنان علیه السلام در تفسیر این آیه فرمودند : آنان از اکرام و ثواب الهی محروم می گردند .[2]

2-    « بلی من اوفی و اتقی فانّ الله یحب المتقین انّ الذّین یشترون بعهد الله و ایمانهم ثمنا قلیلا اولئک لا خلاق لهم فی الآخرة و لا یکلّمهم الله و لا ینظر الیهم یوم القیمه و لا یزّکیهم و لهم عذاب الیم » [3] .

یعنی کرامت الهی و نظر خداوندی چنین نیست که به آسانی و بدون زحمت و عمل به دست آید و آن تنها برای کسانی که به عهد خداوند ـ که عبارت از ایمان خداوند و پرستش آن ذات مقدس و داشتن تقوا و پرهیزکاری است ـ‌ وفا کردند حاصل می شود و خداوند افراد با تقوا را دوست می دارد ولی کسانی که عهد و پیمان الهی ( به معنایی که بیان گردید ) و سوگند های خود را به بهای اندک که لذّات و شهوات دنیوی است فروختند در آخرت بهره ای ندارند و خداوند با آنها سخن نمی گوید و به نظر رحمت بر آنها نمی نگرد و از پلیدی گناه و آلودگی ها پاکیزه شان نمی کند و عذاب دردناک در انتظار آنها است .

3-    « و اذا قیل انّ وعد الله حق و الساعة لا ریب فیها قلتم ما ندری ما السّاعة ان نظنّ الّا ظنّا و ما نحن بمستیقنین و بدالهم سیّئات ما عملوا و حاق بهم ما کانوا به یستهزؤون و قیل الیوم ننساکم کما نسیتم لقاء یومکم هذا و مالکم من ناصرین » [4] .

یعنی چون به شما کافران گفته شد که وعده خدا حق است و در تحقق و آمدن قیامت شکّ و ریبی نیست شما گفتید ما نمی دانیم قیامت چیست ؟ و ما آن را در پیش خود جز خیال و پنداری نمی‌ بینیم و هرگز به آن یقین نداریم آنها در روز قیامت اعمال بد خود را به طور آشکار می‌ بینند و عذاب هائی که آن را مورد تمسخر قرار می دادند آنها را احاطه می کند و به آنها خطاب می شود که ما امروز همان طور که شما در دنیا سرگرم لذّات مادّی شدید و ما را فراموش کردید فراموشتان می کنیم امروز منزل شما دوزخ است و هیچ یار و یاوری ندارید .

ب ـ حسرت و غم و اندوه

یکی دیگر از عذاب های روحی اهل جهنم حسرت ها و اندوه های جانفرسائی است که بر آنها وارد می ‌شود و اعماق روح آنها را علی الدّوام می سوزاند که در قرآن مجید در مواردی به طور مؤکّد مورد تذکر قرار گرفته است :

1-    « کذلک یریهم الله اعمالهم حسرات علیهم و ما هم بخارجین من النّار » [5] .

یعنی خداوند اعمال زشت جهنمیّان که مایه̾ حسرت ها و پشیمانی آنها است به آنها ارائه می کند و آنها هرگز از آتش جهنّم نجات پیدا نمی‌ کنند .

2-    « و یوم یعض الظالم علی یدیه یقول یالیتنی اتخذت مع الرّسول سبیلا » [6] .

روزی که ستمگران پشت دست های خود را با حسرت به دندان می گیرند و می گویند ای‌ کاش در برابر رسول حق راه تسلیم و طاعت پیش می‌ گرفتیم .

در این رابطه حضرت صادق علیه السلام فرمودند خداوند هر فردی از افراد انسان را که آفریده است برای او منزلی در بهشت و جایگاهی در جهنم قرار داده است . و چون روز قیامت فرا می رسد و حساب اعمال انسان ها سپری می شود و افراد نیکوکار که استعداد های خداوندی و امکانات خود را در راه تهذیب اخلاق و ساختن خود و جامعه̾ خود صرف کردند و از قوانین الهی در زندگی خود پیروی نمودند در جایگاه بهشتی خود قرار می گیرند و کسانی که از راه راست منحرف گشته راه طغیان و تمرّد را پیش گرفتند جایگاه خود در بهشت را از دست داده در منزل جهنمی خود جا می گیرند منادی ای از جانب خداوند ، در ابتداء اهل بهشت را مورد خطاب قرار می دهد و به آنها می گوید :

ای اهل بهشت اکنون به جایگاه هائی که برای یک یک شما در میان آتش های سوزان جهنم قرار داده شده بود بنگرید شما اگر در دنیا به وظایف خود عمل نمی کردید در جایگاه ها قرار می گرفتید در این حال اهل بهشت ، به جایگاه های خود در جهنّم نگریسته ، شادمانی و خوشحالی زائد الوصفی به آنها دست می دهد و خداوند را سپاس می گویند که چنین توفیقی نصیب آنها گردید که از جایگاه جهنمی خود نجات یافته در منزل سعادت و رفاه بهشتی در قرب جوار خداوند متعال قرار گرفتند .

از آن پس منادی ای اهل جهنم را مورد خطاب قرار می دهد و می گوید ای جهنمیان سرهای خود را بالا کنید و به طرف منزل هایی که در بهشت برای شما معین گردیده و در آنها وسائل رفاه و نعمت های گوناگون قرار داده شده بود و اگر در دنیا راه اطاعت خداوند را پیش می گرفتید اکنون در آنجا بودید بنگرید در این حال اهل جهنم ، جایگاهی را که در بهشت برای آنها مقرّر شده بود می بینند و از این جریان آن اندازه حزن و حسرت به آنها دست می دهد که اگر مرگ در عالم آخرت وجود می داشت از فرط غصّه و شدت حسرت می مردند .

و این است مفاد گفتار خداوند « اولئک هم الوارثون الّذین یرثون الفردوس هم فیها خالدون »[7]

3-    « و اتّبعوا احسن ما انزل الیکم من ربّکم من قبل ان یاتیکم العذاب بغتة‌ و انتم لا تشعرون ان تقول نفس یا حسرتی علی ما فرّطت فی جنب الله و ان کنت لمن السّاخرین »[8].

یعنی بهترین دستور و کتابی که بر شما از جانب خداوند نازل گردیده است را پیروی کنید و پیش از آنکه عذاب قهر الهی در رابطه با کیفر گناهانتان بر شما ناگهان فرود آید در پیشگاه حق تسلیم شوید که پس از نزول عذاب هر کس به خود می آید و متنبّه می گردد و فریاد واحسرتا بر می آورد و می گوید ای وای بر من که جانب امر خدا را فرو گذاشتم و در حق خود ظلم و تقصیر کردم و وعده های خداوندی را مورد استهزاء و استخفاف قرار دادم !

                                                                                       ادامه دارد