اصول اعتقادی اسلام

اصول اعتقادی اسلام

معاد

عذاب های روحی جهنمّیان

آیت الله حسین نوری

بحث ما اخیرا در مقاله های پیشین درباره̾ عذاب های روحی اهل جهنم بود که تعداد 4 تا از آن ها را مورد بحث قرار دادیم اکنون با توفیق خداوند متعال بقیه̾ این بحث :

یکی دیگر از عذاب های روحی جهنمّیان درگیری های شدید لفظی و مشاجره های تند و خشونت آمیزی است که در میان آن ها جریان می یابد .

با این معنا پس از این که در جهان آخرت حقیقت امر بر آن ها مکشوف گردیده و خودشان را در ورطه̾ عذاب قهر الهی می بینند گفتگو های تند و بد گفتن های توأم با غلظت و خشونت بر محیط زندگی آن ها سایه می اندازد .

اساس این گفتگو ها و مشاجره ها این است که هر گروه سعی می کنند تقصیر به جهنّم افتادن و گرفتار عذاب گردیدن را به گردن آن دیگری بیندازند ( لازم است توجّه داشته باشیم که انسان چون موجودی است دارای اراده و اختیار تا بالاخره به اختیار خود گام در راه انحراف و معصیت نگذاشته باشد مستحق عذاب نمی گردد ) .

و این وضع که برای اهل جهنم به وجود می آید درست به عکس حالتی است که میان بهشتیان حکم فرما است .

دل های اهل بهشت پیش از آن که به محیط بهشت گام بگذارند با عنایت خداوند متعال شستشو داده شده و از هر گونه حقد و حسد  پاک گردیده است و لذا صفا و صمیمیت و مهربانی  و برادری به محیط زندگی آن ها جلوه و صفای مخصوصی بخشیده است که قرآن کریم در رابطه با آن می فرماید : « انّ المتّقین فی جنات و عیون ادخلوها بسلام آمنین و نزعنا ما فی صدورهم منغل اخوانا علی سرور متقابلین » [1] .

یعنی افراد با تقوا در باغستان ها و چشمه سارهای بهشت به سر خواهند برد و به آن ها گفته می شود با درود و سلام و ایمنی و احترام وارد بهشت شوید و ما آئینه دل های آن ها را از کدورت کینه و حسد به کلی پاک و پاکیزه گرداندیم تا با هم برادر شوند و رو به روی هم بر فراز تحت عزّت قرار بگیرند .

ولی وضع جهنمیان درست ـ چنان که گفتیم ـ به عکس آن است که قرآن کریم در مواردی به بیان این مطلب پرداخته است مثلا در موردی می فرماید : « انّ ذلک لحق تخاصم اهل النار » [2] یعنی منازعه و دشمنی اهل آتش با هم امری است محقق و ثابت و در مورد دیگر می گوید : « الا خلاء یومئذ بعضهم لبعض عدوّ الا المتقین » [3] . یعنی در آن روز به جز اهل تقوی ، دوستان با یکدیگر دشمن می گردند که حضرت صادق علیه السلام در تفسیر آیه فرمودند : هر دوستی که در دنیا برای غیر خدا بوده است در جهان آخرت به دشمنی مبدّل می گردد . [4]

و در یک مورد می فرماید : « کلّما دخلت امّة‌لعنت اختها » [5] یعنی هر گروهی که داخل جهنم می شود بر گروه دیگر لعن می فرستد .

و بالاخره این مشاجره و بد گوئی در این دو مرحله انجام می گیرد :

1-    مشاجره با شیطان

جهنّمیان که با پشت پا زدن به راه حق و سعادت و مخالفت با پیغمبران و اولیای حق گام در راه های گناه و ضلالت نهاده و به عذاب خداوند گرفتار گردیده اند تقصیر ها را به گردن شیطان می گذارند و آن را مورد عتاب و خطاب و ملامت قرار می دهند که خداوند در سوره̾ ابراهیم این جریان را با این عبارت بیان می فرماید :

« و قال الشّیطان لما قضی الأمر انّ الله وعدکم وعد الحقّ و وعد تکم فاخلفتکم و ما کان لی علیکم من سلطان الا ان دعوتکم فاستجبتم لی فلا تلومونی و لوموا انفسکم ما انا بمصرحکم و ما انتم بمصرخیّ انّی کفرت بما اشرکتمون من قبل انّ الظالمین لهم عذاب الیم » [6] .

یعنی هنگامی که فرمان خداوند در رابطه با محکومیّت گناهکاران و کافران به عذاب الهی انجام پذیرفت شیطان به آن ها می گوید خداوند بر اساس راستی وحق به شما وعده داد ومن هم به منظور فریب شما وعده هایی بر خلاف حقیقت به شما دادم امّا من هرگز بر شما سلطه ای نداشتم و شما را مجبور نکردم و جز دعوت به سوی باطل کاری انجام ندادم این شما بودید که به جای اجابت دعوت خداوند ، دعوت مرا پذیرفتید و به دعوت خداوند پشت پا زدید بنابراین مقصّر شما خودتان هستید پس خودتان را ملامت کنید و دست از ملامت من بردارید و امروز نه شما فریاد رس من توانید بود و نه من می توانم فریاد رس شما باشم ومن خودم به آن شرکی که شما به واسطه̾ اغوای من مرتکب شدید معتقد نیستم و امروز عذاب دردناک نصیب کسانی است که از راه حق و عدالت منحرف گردیده اند خواهد بود .

2-    مشاجره̾ رهروان راه های باطل با رهبران خود

این موضوع در چند جای قرآن مجید آمده است از جمله این که در یک مورد می فرماید :

« و ترزوا لله جمیعا فقال الضّعفاء للّذین استکبروا انّا کنّا لکم تبعا فهل انتم مغنون عنّا من عذاب الله من شیء قالوا لو هدینا اله لهدینا کم سواء علینا اجز عنا ام صبرنا مالنا من محیص » [7] .

یعنی روزی که مردم از قبر ها برانگیخته شده در پیشگاه خداوند حضور می یابند ضعیفان به گردن کشان می گویند ما در دنیا از عقاید و افکار شما تبعیت می کردیم و تنها آن راهی را که شما پیش پای ما می گذاشتید می پیمودیم آیا شما امروز می توانید ما را از عذاب خداوند رهائی ببخشید و نجات بدهید ؟ آن ها در پاسخ می گویند اگر ما امروز راهی برای نجات خود می یافتیم شما را هم راهنمائی می کردیم ولی اکنون چه این که جزع و التماس کنیم یا صبر و تحمّل نمائیم هر دو یکسان است و از عذاب ، هرگز گریز نداریم .

و درمورد دیگر می گوید :

« و لو تری اذ الظالمون موقوفون عند ربّهم یرجع بعضهم الی بعض القول یقول الّذین استضعفوا للّذین استکبروا لولا انتم لکنّا مؤمنین قال الذّین استکبروا للّذین استضعفوا انحن صدد ناکم عن الهدی بعد اذ جائکم بل کنتم مجرمین و قال الذین استضعفوا للّذین استکبروا بل مکر اللیل و النّهار اذتأمروننا ان نکفر بالله و نجعل له اندادا واسروا الندامة لمّا رأوا العذاب و جعلنا الأ غلال فی اعناق الّذین کفروا هل یجزون الّا ما کانوا یعملون » [8] .

یعنی هنگامی که ستمکاران را در پیشگاه خداوند بازداشته اند مشاهده می کنی که ضعفاء و تابعین با رهبران و سرکردگان باطل به گفتگو و مشاجره می پردازند و ضعیفان تابع و فرمان بر به گردن کشان ومستکبرانی که آنان را با وعده های دروغ و نقشه های خائنانه به زنجیر تبعیّت کشیده اند می گویند اگر نقشه ها و حرف های فریبنده شما نبود ما در دنیا در راه ایمان به خداوند گام بر می داشتیم و امروز گرفتار چنین روز سیاه نمی شدیم . مستکبران در پاسخ می گویند شما خودتان مقصّر هستید که به جای پذیرفتن راه هدایت و سعادت که خداوند بر روی شما گشوده بود راهی را که ما پیش پای شما گذاشتیم انتخاب کردید و ما هرگز شما را مجبور به تبعیّت نکردیم بنابراین ، شما خودتان مجرم و مقصر می باشید ، بار دیگر ضعفاء و پیروان به رؤسای مستکبر خود می گویند آن نقشه هایی که شما بر اساس مکر و فریب شب و روز می کشیدید موجب گردید که ما نسبت به خداوند راه کفر را در پیش بگیریم و برای آن ذات مقدّس بی همتا شریک قرار بدهیم .

و بالاخره هنگامی که آنان را عذاب سخت خداوند را مشاهده می کنند سخت پشیمان می شوند و ما زنجیر های عقوبت را بر گردن اهل کفر می گذاریم و آیا این رنج و عذاب جز کفر کردار زشت آنان است ؟

ونیز در جای دیگر می فرماید :

« و انّ للطّاغین لشرّ مأب جهنّم یصلونها فبئس المهاد هذا فلیذ وقوه حمیم و غسّاق و آخر من شکله ازواج هذا فوج مقتحم معکم لا مرحبا بهم انّهم صالوا النار قالوا بل انتم لا مرحبابکم انتم قدّمتموه لنا فبئس القرار قالوا ربّنا من قدّم لنا هذا فزده عذابا ضعفا فی النّار»[9] .

یعنی برای کسانی که در برابر خداوند بطغیان و عصیان پرداختند . جهنّم که در آن خواهند سوخت و جایگاه بسیار بدی است مهیّا شده است . آن ها در آن جا از آب های بسیار سرد و از آب های بسیار داغ و جوشان می نوشند و انواع عذاب هایی که مانند نوشیدن این دو نوع آب است را نیز باید ببینند در آن روز در آغاز رؤسای کفر و ضلالت و در دنبال آن ها پیروان آن ها به جهنّم برده می شوند و هنگامی که رؤساء و مستکبران پیروان خود را می بینند می گویند :

بدا به حال اینان که در‌ آتش ، فروزان خواهند شد و ما از مشارکت آن ها با ما در یک جا هرگز مسرور نیستم .

در پاسخ آن ها ، پیروان آن ها می گویند بلکه ما به شما می گوئیم بدا بر حالتان زیرا شما با تحمیل آراء و عقاید و افکار خود بر ما باعث شدید که این عذاب سخت برای ما فراهم شود و در چنین جایگاهی گرفتار گردیم از آن پس آن پیروان بدرگاه خداوند متوجّه می شوند و می گویند پروردگارا آن کسی که این عذاب را برای‌ ما پیش فرستاد و باعث شد که این چنین گرفتار عذاب شویم بر عذاب او در آتش چندین برابر بیفزا .