حوادث سال اوّل هجرت

درس هایی از تاریخ تحلیلی اسلام

قسمت چهل و سوّم

حوادث سال اوّل هجرت ـ 2

حجة الاسلام رسولی محلاتی

در شماره های 121 الی 124 مطالبی تحت عنوان داستان بنای مسجد مدینه ، تقدیم خوانندگان عزیز شد که مطالب فوق مربوط به اوّلین حادثه سال اول هجرت بوده و اینک بقیه حوادث سال اوّل هجرت تقدیم می گردد .

2-از کارهای مهمی که رسول خدا (ص ) در بدو ورود به شهر مدینه انجام داد ، و در پیشرفت اسلام بسیار مؤثر بود پیمان های دوستی بود که آن حضرت میان ساکنان شهر به طور عموم از یک سو و مهاجر و انصار [1] به خصوص از سوی دیگر بست ، و این پیمان ها در ایجاد الفت و دوستی و اتحاد مردم نقش مهمی داشت .

و به نظر می رسد پیمان اول ـ یعنی پیمان میان عموم ساکنان شهر ـ قبل از پیمان دوم ـ یعنی پیمان اخوّت میان مهاجر و انصار ـ بوده است ، چون اهمیّت آن بیش از دیگری بود گر چه آن هم در جای خود بسیار مهمّ و ضروری بوده .

قبلا باید دانست که ساکنان شهر یثرب گروه های زیاد و مختلفی بودند که به طور کلی می توان آن ها را به دو گروه اصلی تقسیم کرد :

یهود و غیر یهود .

یهودیان نیز تیره های مختلفی بودند مانند : بنی قریظة ، بنی النضیر ، بنی قینقاع.. و غیر یهود ، عرب های دیگری بودند که در آن شهر و حومه̾ آن سکونت داشتند که آن ها نیز عمدتا به دو قبیله̾ اوس و خزرج باز می گشتند .

از نظر تاریخ ظاهرا مسلم است که یهودیان پیش از اوس و خزرج به یثرب آمده و در آن جا سکونت گزیده بودند ، و در علّت آمدن یهود به آن سرزمین و سکونت در آن جا داستان هایی نقل شده ـ و به خصوص قسمت هایی از آن که به حضرت موسی بن عمران علیه السلام نسبت داده شده و دستور قتل همه̾ عمالقه̾ ساکنان یثرب و حجاز به وسیله̾ آن حضرت هنگام اعزام بنی اسرائیل ـ‌ که به افسانه شبیه تر است تا به تاریخ صحیح .

و در برخی از روایات آمده که آن ها وقتی از روی مطالعه کتاب ها و روایات خود دانستند که سرزمین حجاز و به خصوص منطقه̾ یثرب محل ظهور پیامبر اسلام است بدانجا هجرت کرده و مسکن گزیدند ، و در قرآن کریم هم اشاره ای به این مطلب شده که این ها در برخورد هایی که با کافران داشتند به آن ها می گفتند به زودی پیغمبری در این جا ظهور خواهد کرد و ما از او پیروی خواهیم کرد و به کمک او شما را از بین خواهیم برد ... [2]

و در جای دیگر از قرآن کریم آمده که این ها پیامبر اسلام را می شناختند همانگونه که پسران خود را می شناختند . [3]

و به هر صورت یهودیان سال های متمادی در یثرب سکونت کرده و خانه و زندگی تشکیل داده بودند که قبائل اوس و خزرج و عرب های دیگر بدانجا آمدند .

و درباره̾ سکونت عرب های دیگر اوس و خزرج نیز عموم مورخین گفته اند : اینان از قبائل « ازد » و ساکنان یمن بودند که چون اطّلاع یافتند « سدّ مآرب » را « سیل عرم » ویران خواهد کرد و سرزمین های آنان طعمه̾ سیل خواهد گردید به دستور بزرگ خود « عمروبن عامر » از یمن کوچ کرده و در حجاز و مناطق دیگر مانند شام سکونت گزیدند . بدین ترتیب که قبائل خزاعه در حجاز و قبائل غسّان در شام اقامت کردند . [4]

حاکمیّت و قدرت شهر یثرب در دست یهود بود ولی در اثر طغیان و ستمی که بر مردم دیگر روا داشتند عرب ها را به فکر انداخت تا از اعراب غسّان استمداد کرده و طبق برنامه و طراحی که به انجام رساندند سران و بزرگان یهود را به قتل رسانده و حاکمیت شهر بدست اوس و خزرج افتاد ـ به شرحی که در تاریخ ذکر شده ـ . [5]

از آن پس قدرت و حاکمیّت سیاسی به دست آنان افتاد و یهودیان به کار زراعت و تجارت و صنعت مشغول گشتند ، چیزی که موجب تضعیف قدرت اوس و خزرج شد اختلاف و نزاعی بود که پس از چند سال میان آن ها پدید آمد و موجب جنگ های سختی گردید ، که در تاریخ نام این جنگ ها به تفصیل ذکر شده مانند جنگ سمیر ، جنگ کعب بن عمرو ، جنگ سرارة جنگ حصین بن اسلت و غیره که آخرین آن ها جنگ بعاث بود ، و پس از آن به برکت ورود اسلام و ایمان عموم مردم مدینه جنگ ها پایان پذیرفت ....

یهودیان در این جنگ ها گاه بی طرف و گاه به سود یکی از دو طرف وارد جنگ می شدند و گاه هم آتش افروز معرکه بودند ... چون سودشان در آتش افروزی بود.

روزی که رسول خدا ( ص) به یثرب آمد نخستین کاری را که پس از بنای مسجد لازم دید پیمان دوستی و اتحاد میان همه گروه ها و قبائل ساکن شهر یثرب بود که این کار را به صورت منشور و قانونی که شامل رعایت حقوق همه̾ مردم حتی یهودیان بود تدوین کرده و به امضاء آن ها رساند.

متن این منشور و پیمان نامه ـ که برخی آن را نخستین قانون اساسی مدینه نامیده اند ـ در سیره̾ ابن هشام آمده ، و به گفته̾ هاشم معروف حسنی با این که برخی الفاظ غریبه در آن بکار رفته و برخی الفاظ تکرار شده و با اسلوب نوشته ها و منشور های رسول خدا چندان سازگار نیست ، و احتمال دستکاری و تقطیع در آن می رود ولی اصل صدور این پیمان نامه و مضمون آن مستبعد نیست ، و دو گفتار مورخین همه جا دیده می شود ، و ما در این جا فقط ترجمه̾ آن را به قلم یکی از نویسندگان روز برای شما ذکر می کنیم :

این نوشته ای است از محمد پیامبر بین مؤمنان و مسلمانان از قریش و یثرب و هر که پیرو آنان باشد و بدان ها بپیوندد و با ایشان جهاد کند. اینان یک امتند جدا از دیگر مردم .  مهاجران از قریش به رسمی‌ که داشتند خون بها را میان خود قسمت می کنند و فدیه̾ اسیران خویش را به عدالت و رسمی که میان مؤمنان است می پردازند . بنی عوف به رسمی که داشتند خون بها را میان خود قسمت می‌ کنند و هر طایفه ای فدیه̾ اسیران خویش را بر طبق عدالت و معروف بین مؤمنان می پردازند . بنی ساعده ، بنی حرت ، بنی جشم ، بنی النّجّار ، بنی عمرو بن عوف ، بنی نبیت ، بنی اوس ، هر طایفه ای دیتهای پیشین و فدیه̾ اسیران را به عرف و عدالت بین مؤمنان تقسیم می کنند . مؤمنان ، عیالوار گران و ام را بی آن که خون بها یا فدیه̾ او را بپردازند وا نمی گذارند .

هیچ مؤمنی با مولای مؤمنی پیمان نمی بندد مگر با رخصت او .

مؤمنان پرهیزگار علیه کسی از آنان که ستم کند یا خواهان ستم یا گناه یا فسادی بین مسلمانان باشد ، همدست خواهند بود ، هر چند که این ستمکار یا متجاوز فرزند یکی ازایشان باشد . هیچ مؤمنی مؤمن دیگر را به خون کافری نباید بکشد ، وکافری را علیه مؤمنی نباید یاری کند .

عهدی که برای خدا بسته می شود یکی است و پست ترین مسلمانان اگر کسی را در پناه خود آورد همه آن را می پذیرند . مؤمنان جدا از دیگر مردم ولی با یکدیگرند . هر که از یهودیان پیرو ما باشد بی آن که بدو ستمی رود یا کسی علیه او یاری شود از مواسات و یاری ما برخوردار خواهد بود. آشتی مؤمنان یکی است یکی که آشتی کرد همه آن را می پذیرند و هنگام جنگ در راه خدا نمی شود با یکی از مؤمنین آشتی کرد و با دیگری نه ، بلکه باید آشتی بر اساس عدالب بین همه رعایت شود . جنگجویانی که همراه ما جنگ کنند هر دسته از آنان جانشین دسته̾ دیگر خواهد شد .

مؤمنان در خون هایر که از آنان در راه خدا ریخته می شود بعضی دیگر را باز می دارد یکی جای دیگری را می گیرد  .مؤمنان پرهیزگار بر راست ترین و استوار ترین راه قرار خواهند داشت . هیچ مشترکی مالی یا انسانی از آن قریش را در پناه خود نخواهد گرفت و میان او و مؤمنی حائل نخواهد شد . هر که مؤمنی را بدون گناهی بکشد و این قتل ثابت گردد باید در مقابل کشتن او قصاص شود ، مگر این که اولیای مقتول رضایت دهند . مؤمنان همه بر ضدّ این قاتل خواهند بود و جز قیام علیه او بر آنان روا نیست . هر مؤمنی که بدین پیمان نامه گردن نهد و به خدا و روز بازپسین ایمان داشته باشد نباید کسی را که بدعتی پدید آورده (مرتکب کاری زشت شده) یاری کند ، یا او را پناه دهد . کسی که چنین کسی را یاری کند یا او را پناه دهد لعنت خدا و غضب او تا روز قیامت بر وی باد ! از چنین کسی در مقابل کردار زشتی که مرتکب شده مالی و ما معادلی گرفته نخواهد شد (بلکه باید کیفری را که مستحق آن است بیند ) . شما مسلمانان هرگاه در چیزی اختلاف پیدا کردید بازگشت آن به خدا و داوری محمّد است . به یهودیان که با مسلمانان در کارزار شرکت کنند انفاق خواهد شد . یهودیان بنی عوف امتّی هستند متحد با مؤمنان ، یهود پیرو دین خود و مسلمانان پیرو دین خود خواهند بود . خود می دانند و بندگانشان ، مگر کسی که ستم کند یا مرتکب گناهی شود که در این صورت ، خود و کسان خود را هلاک کرده است . یهود بنی النجار ( در حقوق اجتماعی ) مانند یهود بنی عوف خواهند بود . یهودیان بنی حرث و بنی ساعده و یهودیان بنی جشم و یهودیان بنی اوس و یهودیان بنی ثعلبه مانند یهودیان بنی عوفند . جز کسی که ستم کند و مرتکب گناهی شود که در این صورت جز خود و اهل خود را هلاک نکرده است ... جفنه تیره ای است از بنی ثعلبه و در حقوق مانند آن ها ست . بنی شطیبه در حقوق اجتماعی مانند یهودیان بنی‌ عوف اند و وفای به عهد مانع از پیمان شکنی خواهد بود . [6] موالی ثعلبه مانند خود آنان هستند . کسان یهود نیز مانند آنان هستند ( از حقوق ابن پیمان بهره مند خواهند بود ) و جز با اجازت محمد ( ص) کسی از آنان را نباید از این پیمان بیرون کرد . هیچ کس را به کیفر جراحت وارد کردن نباید از این پیمان بیرون کرد . هیچ کس را به کیفر جراحت وارد کردن نباید بازداشت کرد . کسی که به ناگاه دیگری را بکشد خود و کسان خود را به کشتن داده است ، مگر آن که ستمدیده ای باشد . خدایا کسی است که وفای به عهد کند. نفقه̾ یهودیان بر یهودیان و نفقه̾ مسلمانان بر مسلمانان است . آنان باید با کسی که با امضا کنندگان این پیمان می جنگند بجنگند و به آنان که بدان گردن نهاده اند خیرخواه و یاور باشند . وفای به عهد مانع پیمان شکنی است .کسی که جانب هم سوگند را رعایت نکند گناهی نکرده مگر آن که آن هم سوگند مظلوم باشد .

به یهودیان مادام که همراه مسملمانان با دشمن بجنگند انفاق خواهد شد . [7]

درون یثرب برای امضا کنندگان این پیمان حرم شمرده می شود ( کسی نمی تواند در آن جا به کسی آسیبی برساند ) . حق همسایه ای که زیانی نرساند یا گناهی نداشته باشد مانند خود انسان است .

به پردگی ( حرم ) کسی پناه داده نمی شود مگر با اجازه̾ آن کس .

هر گونه خلاف که بین حاضران در این پیمان باشد و بیم آن برود که به فسادی گراید داوری آن به خدا و پیغمبر واگذار می شود . خدا با آن چه در این پیمان نامه به پرهیزگاری و تقوی نزدیک تر است خواهد بود . به قریش و کسانی که قریش را یاری کنند پناه داده نخواهد شد . با کسانی که ناگهان به یثرب بتازند باید بجنگند و اگر آشتی خواهند با آنان آشتی خواهد شد و اگر چنین کاری کردند پذیرفتن آشتی بر ذمه̾ مؤمنان است ، مگر با کسی که با دین به پیکار برخیزد . هر کس از حاضران در این پیمان نامه از جانب قوم خود نیز نسبت به پیمان تعهد دارد . یهودیان اوس و موالی آنان از حقوقی که در این پیمان است برخوردار خواهند بود . با کسی که بدین پیمان وفادار باشد به نیکویی رفتار خواهد شد . خدا با کسی است که بدین پیمان نامه وفادار بماند . این پیمان نامه از ستمکار و گناه کار پشتیبانی نمی کند . هر کس از یثرب بیرون رود و یا در آن بماند در امان است ، مگر آن که ستمکار یا گناهکار باشد . خدا پناه نیکوکار و پرهیزگار است و محمد رسول الله .

                                                                                   ادامه دارد