تحلیل پدیده‌های سیاسی

تحلیل پدیده‌های سیاسی

قسمت پنجم

سید موسی میرمدرس

تذکار:

در نوبتهای پیشین، مباحث مفهوم سیاست، اقسام تحلیل  سیاسی و مفاهیم اصطلاحات تحلیل، از نظر گذشت و در این راستا مبحث مهم تحلیل سیاسی دینی یا تحلیل دین از سیاست نیز خاطرنشان شد. اکنون به بخش دیگری از این گفت و گو می‌پردازیم.

***

اهداف تحلیل سیاسی

«یکی از اهداف مهم تحلیل سیاسی، افزایش آگاهی بر سلسله شقوق ممکنه‌ای است که در سیاست وجود دارد».[1] به دیگر سخن «یکی از دلایل کوشش به کسب مهارت در تحلیل سیاست این است که تحلیل سیاسی به انسان کمک می‌کند تا جهانی را که در آن زندگی می‌کند بهتر بشناسد و از میان شقوق گوناگون پیش روی خویش بهترین را انتخاب کند و بالاخره موفق شود به تغییرات کوچک و بزرگ که هر کدام یکی از جنبه‌های لاینفک زندگی می‌باشند، تأثیر بیشتر ببخشد».[2]

اصولاً تحلیل سیاسی، نخست جهت درک و ارزیابی فرد از حوادث، دوم برای تحلیل و توجیه هواداران و کسانی که به تحلیل او وقعی می‌گذارند و سوم برای تدابیر لازم و احیاناً اتخاذ موضع اصولی و نیز پیش‌بینی آینده، به عمل می‌آید.

بنابراین تحلیل‌گر رخدادهای سیاسی باید دارای ویژگیهایی باشد که وی را در رسیدن به اهداف فوق کمک نمایند. از این رو به ذکر عمده آنها بسنده می‌کنیم:

ویژگیهای تحلیل‌گر

الف- دارا بودن بینش سیاسی

ادعای گزافی نیست اگر گفته شود: همه انسانها فطرتاً‌ متمایل به دخالت در سرنوشت سیاسی خویش؛ یا به سخن دیگر، دارای بینش سیاسی هستند. ارسطو- شاگرد مبرز و برجسته افلاطون و پرآوازه‌ترین محقق و حکیم یونانی- بر این باور است که «آدمی طبعاً برای زندگی در جامعه سیاسی ساخته شده است»[3]؛ یعنی انسان طبعاً موجودی سیاسی است. بدین جهت می‌توان گفت که تمام مردم بدون استثنا در مسائل سیاسی دخالت می‌کنند، حتی آنهایی که انگاره جدایی دین از سیاست را پذیرفته‌اند و آنهایی که سیاست را، کار از ما بهتران می‌دانند و بطور کلی شعار می‌دهند: سیاست را باید به اهلش واگذاشت! نهایت امر هر کدام به گونه‌ای در این عرصه حضور دارند و گاه خودشان نیز توجه ندارند که واقعاً سیاسی‌اند!

ناگفته نماند که بینش و شم سیاسی بسان نور می‌ماند که در پاره‌ای از آدمیان، کم سوتر از نور شمع و در برخی دیرگ فزونتر از تابش نورافکنهای بسیار قوی است و البته خانه، مدرسه- اعم از مدرسه، دبیرستان، دانشگاه یا حوزه علمیه- محیط کرا و زندگی اجتماعی، همگی در تقویت یا تضعیف و گاه در مضاعف نمودن سرعت انتقال و تقویت بینش سیاسی مساعدت می‌نمایند.

نباید فراموش کرد که نهضتها و انقلابها و برخورد با جریانهای ظالمانه و بی عدالتی‌ها و ... و در مسیر این حوادث قرار گرفتن، در- تقویت بینش سیاسی- اجتماعی مردم فوق العاده مؤثر است.

از این رو مشاهده می‌کنیم که مردم ایران به مراتب از توده کشورهای دیگر، سیاسی و انقلابی‌ترند، بطوری که بسیاری از انسانهای معمولی، جهت‌گیری کلی سیاستهای بین المللی را می‌دانند و معمولاً از حوادث داخلی و خارجی تحلیل دارند و از همه مهمتر این که در برابر رخدادهای سیاسی بین المللی از حساسیت زایدالوصف برخوردار هستند.

این نکته را هم باید افزود که به هر میزان از انقلاب فاصله گرفته شود- مراد بعد زمانی است و نه لزوماً فاصله از ارزشهای انقلاب؛ گرچه فاصله از ارزشها، خطر آفرین‌تر است- حساسیت مردم نسبت به جریانهای سیاسی کاهش خواهد یافت و این وظیفه سیاست گذراران نظام اسلامی است که از غلتیدن مردم در چنین وادی مهلکی، جلوگیری نمایند و یکی از موانع کاهش حساسیت، ورود در وادی تحلیل رویدادهای سیاسی و دریافت تداوم ظهور در صحنه سیاسی است.

ب- برخورداری از آمادگی ذهنی و تعمق اندیشه

در سیاست، اصولی مانند «اصل تسلسل در حوادث»، «اصل تعدد علل و نفی عامل واحد» و امثال آن وجود دارد؛ بنابراین چه بسا پدیده‌ای رخ می‌نماید، در حالی که:

اولاً: عوامل متعددی، علت تحقق یافتن آن بوده.

ثانیاً: ممکن است موارد مشابهی داشته باشد.

ثالثاً: محتمل است که ریشه برخی از این عوامل به گذشته دور برگردد. لهذا اولاً آمادگی ذهن و ثانیاً ارتباط دادن این پدیده‌ها به هم است که می‌تواند تحلیل‌گر را به نقطه مطلوب برساند. البته جمع‌آوری اطلاعات و منابع لازم، بخشی از مشکل را مرتفع می‌سازد، ولی ارتباط بخشیدن میان پدیده‌ها بستگی تام به آمادگی ذهنی و تعمیق اندیشه دارد.

فی‌المثل بارها شده است که با جریانها و حوادثی برخورد نموده‌اید که چه بسا به نتیجه‌ای نیز رسیده باشد، لکن در مواجهه با دیدگاههای تحلیل‌گران دریافته‌اید که یا اصلاً‌ نتیجه‌گیری شما ناقص بوده یا به بسیاری از عواملی که در تحقق آن پدیده نقش داشته‌اند، توجه نکرده‌اید و پس از بیان تحلیل‌گران، آگاه گشته و تازه متوجه پیچیدگی موضوع شده‌اید؛ بویژه این که بسیاری از موضوعات و جریانهای سیاسی به میزانی از بغرنجی برخوردارند که بزرگان دانش و فن سیاست با دشواری می‌توانند به تحلیل آنها اقدام کنند.

ج- عدم تعجیل در اظهار نظر و بررسی همراه با احتیاط پدیده‌ها

بسیاری از افراد مایلند که بدون تأمل و تعمق با اخذ ظواهر، داد سیاست داده و تحلیلهای گوناگون تحویل دهند، در حالی که بارها و بارها دریافته‌اند که تحلیل‌های قشری و نشأت گرفته از عدم اطلاعات و منابع و روش تحلیل، دستاوردی جز اثبات نداشتن شرایط لازم تحلیل، برایشان نداشته است.

شاید بتوان ادعا کرد که هیچ دانش و هنری مانند سیاست وجود ندارد که بسیاری از تئوریهای مبتنی بر اصول و قواعدش، در عمل با شکست مواجه می‌شوند. بر این اساس گفته‌اند: «تاریخ یگانه آزمایشگاه علوم سیاسی است»، و «گذشته چراغ راه آینده». بنابراین سیاست، اصولاً هویتی حساس و متغیر دارد و گام نهادن در این عرصه، بدون رعایت شرایط تحلیل سیاست، غیر آزموده و نادرست است!

از این رو کسانی که به واقع در اندیشه اصلاح شیوه تحلیل گری خویش برآمده‌اند، رواست توصیه علمای اخلاق در بعد محاسبه نفس و ارزیابی اعمال را، رعایت کنند، و اگر در صحت و سقم نظریات خویش تردید دارند، یک دوره کارورزی را شروع کنند و پس از ثبت دیدگاههای خویش درباره موضوعات گوناگون، هرازگاهی پس از گذشت زمان، رجوع مجدد نمایند و به نقاط ضعف و قوت آنان دست یابند. و اگر بر بی پایه بودن تحلیلهای خویش واقفند، رواست که در صدد یافتن روشهای صحیح تحلیل سیاسی برآیند و حوادث را با احتیاط دنبال کنند!

د- آشنایی با زبان سیاست

بسیارند سیاست پیشگانی که از روی تعمد، مقاصد خویش را با زبانی غیر از متعارف مردم بازگو می‌کنند و چه بسا سخنی درباره جریان و حادثه‌ای زشت یا زیبا جلوه کند، ولی واقعیت در روی دیگر سکه باشد. البته گاهی اوقات، هوشمندی و کیاست می‌طلبد که سیاستمدار با زبان سیاست سخن بگوید. به هر تقدیر تحلیل‌گر باید این زبان را بشناسد تا به مقاصد صاحبان آن، نایل آید.

ماجرای اعلام الحاق چین به شوروی توسط مائوتسه تونگ- رهبر انقلاب سوسیالیستی 1949 چین- و رد این پیشنهاد از ناحیه ژوزف استالین- رهبر وقت شوروی سابق- به این دلیل که در واقع مائو می‌خواهد شوروی را جزو کشور بزرگ و پر جمعیت چین کند، از مثالهای بارز سیاسی در این مورد است. لکن مایلم مثالی بیاورم که شایسته است الگوی عالمان و مؤمنان نیز قرار گیرد.

سعید بن جبیر از معروفترین قراء طبقه سوم- کسانی که پیامبر(ص) را درک ننموده و قرآن را از صحابه یا تابعین فرا گرفته‌اند- و یکی از پنج نفری است که از مقربان و نزدیکان امام سجاد(ع) به شمار می‌روند و به واسطه همین تقرب، وسیله حجاج بن یوسف ثقفی، به شهادت رسید.

در فضل و دانش به میزانی است که درباره‌اش گفته‌اند: «ما علی وجه الارض احد الا و هو یحتاج الی علمه» و از نظر عبادت نیز در مقامی بود که تمام قرآن را در دو رکعت نماز، قرائت می‌نمود. وی با حجاج ملاقات می‌کند، اما آنچنان که با زبان سیاست و هوشمندانه با وی سخن می‌گوید که او را به ناکامی می‌کشاند!

ماجرای این ملاقات را چنین نوشته‌اند:

«لما ادخل علی الحجاج. قال له: أنت شقی بن کسیر. قال: امی کانت اعرف بی، سمتنی سعید به جبیر. فقال له الحجاج: ما تقول فی ابی بکر و عمر، هما فی الجنة ام فی النار؟ قال: لو دخلتهما لعلمت من فیهما قال: ما قولک فی الخلفاء؟ قال: لست علیهم بوکیل. قال ایهم احب الیک؟ قال: ارضاهم لخالقه. قال: فایهم ارضی للخالق؟ قال: علم ذلک عند الذی یعلم سرهم و نخواهم. فقال الحجاج: ابیت ان تصدقنی؟ قال: بل لم احب ان اکذبک»![4]

حجاج: تو شقی فرزند پست هستی؟

سعید: مادرم به من آگاه‌تر است و مرا سعید نام، نهاده.

حجاج: درباره ابوبکر و عمر چه می‌گویی، آیا آن دو سزاوارتر بهشتند یا دوزخ؟

سعید: اگر به فردوس و جهنم وارد می‌شدم، در می‌یافتم که چه کسانی را در خود جای داده‌اند!

حجاج: درباره خلفاء چه دیدگاهی داری (حق با کدامیک است)؟

سعید: من وکیل آنها نیستم!

حجاج: کدامیک نزد تو محبوبتر است؟

سعید: هر کدام بیشتر تسلیم خداست.

حجاج: کدامیک بیشتر تسلیم خداست؟

سعید: خدا آگاه است.

حجاج: آیا اِبا داری از تصدیق من!

سعید: دوست نداردم تو را تکذیب کنم!

4- پارامترهای تحلیل سیاسی

مراد از پارمترهای تحلیل سیاسی، محورهایی است که تحلیل‌گر با کمک آنها خواهد توانست توفیق تحلیل دست کم نزدیک به صواب را کسب کند. البته این محورها اعم از شیوه‌ها و دانشها هستند؛ به عبارت دیگر در این مقال هم از مقدمات و دانشهایی که تحلیل‌گر نیازمند بدانهاست سخن می‌رود و هم از روشها و شیوه‌های تحلیل. ادامه دارد

 

 

تعداد مشاهده مقاله: 71