نگاهی به بحران کشمیر

نگاهی به بحران کشمیر (دکتر محمدرضا حافظ نیا)

دیدگاه ژئوپلتیکی همسایگان کشمیر:

همانطور که بیان شد همسایگان کشمیر را قدرتهای جهانی و منطقه‌ای تشکیل داده و می‌دهد، بنابراین هر یک از آنها با در نظر داشتن منافع خود نسبت به منطقه کشمیر نظرگاه ژئوپلتیکی خاصی دارند که به آنها پرداخته می‌شود.

دیدگاه چین: کشور چین بدلیل تماس مرزی بیشتر از سایر همسایگان، علاقمند به منطقه است، زیرا اولا امنیت مرزهای غربی خود را تأمین می‌کند. ثانیا از نفوذ اندیشه‌ها و تمایلات تجزیه طلبانه در دو منطقه تبت و سین کیانگ که هم مستعد این امرند و هم جزو دور افتاده‌ترین مناطق از مرکزیت سیاسی چین به حساب می‌آیند جلوگیری نماید. ثالثا مانع ارتباط مسلمانان پاکستان و کشمیر و افغانستان با منطقه مسلمان‌نشین سین‌کیانگ و غرب چین بگردد. بویژه اینکه تحولات جدید منطقه بعد از فروپاشی شوروی آن را از دید چین مستعد تنش می‌نماید. رابعا چین، باحضور در منطقه کشمیر امکان نفوذ بیشتر و تماس با جنوب آسیا و شمال اقیانوس هند را پیدا می‌نماید. خامسااز آنجائیکه بین چین و هند منازعه و رقابت وجود دارد حضور آن در منطقه مرتفع کشمیر نه تنها مانع از حضور رقیب آن یعنی هند و قرار گرفتن در موقعیت مسلط می‌شود بلکه خود می‌تواند برتری ژئواستراتژیک خود را حفظ نماید.

2- پاکستان: کشور پاکستان از حیث تماس مرزی با منطقه کشمیر در رتبه دوم قرار دارد و بدلیل وضعیت منحصر بفرد خود نسبت به کشمیر ناچار است به مسائل آن علاقمند باشد زیرا اولا پایتخت یعنی اسلام آباد و منطقه پرجمیعت پنجاب با شهرهای بزرگ مانند لاهور، فیصل آباد، ساهیوال، سیالکوت، راولپندی، پیشاور، گجرات، گوچوانواله‌، سرگودها، مولتان، مظفرگر، شیخوپوره و غیره در مجاورت منطقه کشمیر قرار دارد و حضور قدرت رقیب آن در کشمیر تهدید جدی برای سلامت و امنیت ملی آن محسوب می‌شود. ثانیا منابع آب پاکستان که حیات و زندگی اقتصادی حدود 80 درصد از مردم پاکستان و شهرهای بزرگ ایالات پنجاب و سند به آن متکی است از منطقه کشمیر سرچشمه می‌گیرد و ناچار است از حفاظت و امنیت و سلامت جریان آنها اطمینان خاطر داشته باشد. ثالثا اکثریت مردم منطقه کشمیر مسلمان هستند و با مردم پاکستان تجانس دینی، فرهنگی، قومی، اجتماعی و تاریخی دارند و لذا نمی تواند نسبت به سرنوشت آنها بی‌تفاوت باشد زیراتقاضای ملی در پاکستان حکومت و دولت را وادار به پرداختن به امور کشمیر می‌نماید و مردم کشمیر نیز متقابلا تمنای ایفای چنین نقشی را از ناحیه پاکستان دارند. رابعا پاکستان هم از حیث اقتصادی و هم از حیث امنیتی ناگزیر از داشتن امکان ارتباط با چین و شرق آسیا و نیز اسیای مرکزی می‌باشد و محور ارتباطی راولپندی- کاشغر که از شمال کشمیر عبور می‌نماید می‌تواند به این نیاز پاکستان پاسخ دهد.

ذکر این نکته ضرورت دارد که در صورت بروز جنگ بین هند و پاکستان و وضعیتی که در منطقه عملیاتی جنوب آسیا ایجاد می‌شود محور مزبور برای پاکستان اهمیت ژئواستراتژیک پیدا می‌کند.

3-هند: کشور هند از ضلع جنوبی کشمیر با آن تماس مرزی دارد و بدلیل طرز تلقی از موقعیت خود نسبت به کشمیر به این منطقه علاقمند است. زیرا اولا آنرا مسلط بر منطقه شمالی هند و پایتخت کشور یعنی دهلی و مرکز مذهبی امریتسار می‌داند و حضور رقبا یعنی چین و پاکستان را بر جامو و کشمیر، تهدیدی برای خود تلقی می‌کند. ثانیا با حضور در منطقه از دسترسی چین به مرزهای شمالی خود جلوگیری می‌نماید. ثالثا با کنترل منطقه می‌تواند از آن بعنوان اهرم فشاری بر علیه پاکستان استفاده کند و سیاست خارجی آن را منفعل نماید.

1-    شوروی سابق: این قدرت با حضور و نفوذ در کشور افغانستان دسترسی بیشتری به کشمیر پیدا می‌کرد ولی منافع چندانی در مقام مقایسه با سایر همسایگان کشمیر برای آن متصور نبود زیرا شهرها و تأسیسات عمده‌ای در مجاورت آن نداشت و تنها جمهوری آن در نزدیکی و مجاورت کشمیر، تاجیکستان بود، لذا تهدیدی از ناحیه کشمیر برای آن وجود نداشت مگر حضور چین در مرزهای جنوبی ان به عنوان قدرتی که در مرزهای مشترک با هم در حال منازعه بودند. علی رغم این، نمی‌توا شوروی را بدون علاقه در منطقه کشمیر تصور نمود، زیرا اولا شوروی می‌توانست تهدیدات ناشی از حضور چین را در مناطق جنوبی خود کاهش دهد. ثانیا از آن بعنوان اهرم فشاری بر علیه چین در رابطه با تمایلات تجزیه طلبانه در غرب آن استفاده کند. ثالثا به عنوان اهرم فشار علیه پاکستان بویژه پس از اشغال افغانستان از آن بهره‌برداری نماید چون شوروی در چارچوب بلوک‌بندی دوران جنگ سرد، پاکستان را در مقابل خود می‌دانست. رابعا کشمیر تنها راه ارتباط مستقیم شوروی با هندوستان از طریق خشکی برای دسترسی به جنوب آسیا بود و هندوستان نیز در دوره جنگ سرد علی رغم عضویت در جنبش غیرمتعهدها در بلوک‌بندی سیاسی جهان متمایل به شوروی بود و این امر ضرورت ارتباط بیشتر و مستقیم‌تر را مطرح می‌کرد.

کشورهای افغانستان و تاجیکستان: این کشورها ارتباط مرزی ضعیفی با منطقه کشمیر دارند و در منازعه منطقه کشمیر چندان تعیین کننده نمی‌باشند و از طرفی قادر به گزینش زمینه‌های علاقه و تعقیب آن نیستند ولی آرزوی تأمین امنیت و حفاظت مرزها و نواحی مجاور منطقه کشمیر برای آنها قابل تصور است. ادامه دارد.