دانستیهائی از قرآن

دانستنیهائی از قرآن

امرها و نهی‌ها

«ان الله یأمر بالعدل و الاحسان و ایتاء ذی القربی و ینهی عن الفحشاء و المنکر و البغی، یعظکم لعلکم تذکرون». (سوره نحل، آیه 90)

همانا خداوند به عدالت و نیکی و بخشش به خویشاوندان امر می‌کند و از کار بد و ناروا و ظلم نهی می‌کند؛ خدا شما را پند می‌دهد شاید اندرز گیرید.

عدالت به معنای بسط دادخواهی در زمین است یعنی اگر کسی خیری رساند، به او خیر رسانده شود و اگر شری رساند، به همان اندازه، تلافی کنند. «جزاء سیئة سیئة مثلها».- در برابر هر سیئه و بدی، باید به همان اندازه، کیفر کرد.

پس عدل یعنی تقسیط و تقسیم به طور مساوی و برابر است. و به زبان روشن‌تر: عدالت، همان اقتصاد و میانه‌روی است در امور که به افراط باشد و نه تفریط. و گستردن عدالت در جامعه نیز به همین مفهوم است یعنی هر چیز در جای واقعی خود قرار گیرد و به هر امری آنچه سزاوار آن است،‌ اهمیت داده شود تا تمام امور به طور مساوی و برابر باشد؛ اینجا است که می‌گوئیم: عدالت در جامعه حکمفرما است.

و خداوند در این آیه، سه مطلب بسیار مهم اجتماعی را گوشزد کرده است و به عنوان پند و اندرز به ما دستور داده است که اگر این سه را در جامعه‌ای محقق نمائیم، بی‌گمان به همان جامعه مطلوب و ایده‌آل الهی خواهیم رسید. جامعه هم نیاز به عدالت دارد که خیز و شرش معلوم گردد و هم نیاز به احسان دارد. احسان یعنی خیری را با خیر بیشتر جبران کردن. شاید عدالت بیشتر در موارد شر در جامعه به کار برود که در برابر کارهای خیر است که خیر با خیر بیشتر و افزونتر جبران کنند تا داعی برای کار خیر در میان مردم بیشتر شود و انگیزه خدمت به بندگان خدا، قوی‌تر و مستحکم‌تر گردد.

علامه طباطبائی (ره) در معنای عدالت می‌فرماید: مراد از عدالت این است که با هر یک از افراد جامعه، طوری رفتار شود که مستحق آن است و در جائی قرارگیرد که سزاوارش است و مقصود از احسان، اسن نیست که یک فرد کار نیکو کند بلکه احسان به دیگران است یعنی خیر و نفع را به  دیگران برساند آن هم نه به خاطر تلافی کردن یا جبران خیرها، بلکه ابتداءً ‌و از پیش خود این کار را انجام دهد».

بهرحال قطعاً احسان به دیگران آثار بسیار خوبی در جامعه پدید می‌آورد که نه تنها رحمت و محبت جایگزین کینه‌ةا و بدی‌ها می‌گردد بلکه مایه امنیت و آسایش عمومی و نزدیک شدن دلها به یکدیگر است.

سومین پند الهی که به ما امر می‌کند این است که از اموال خود، به خویشان و نزدیکان انفاق و کمک کنیم که این خود یک نوع احسان است ولی چون خداوند بر این عنایت خاصی دارد لذا آن را به صورت مستقل تذکر فرموده است.

راستی اگر هر کس موظف باشد که خویشان بی نوا و فقیرش را به نوائی برساند و به آنها ابتداءً  و از پیش خود کمک کند نیازهایشان را تا حد توان برطرف سازد،‌ دیگر فقیری در جامعه پیدا نمی‌شود.

و اما نواهی خداوند در این آیه عبارت‌اند از: فحشاء و منکر و بغی. فحشاء به معنای کردار و گفتار زشت و ناپسند است. منکر هر کار زشت و ناروائی است که جامعه آن را به خود و تعدی به زیردستان یا عموم مردم است. گردن کشی باید از جامعه اسلامی رخت بربندد و کسی با زور، مردم را  وادار به کرنش و اطاعت از خویش نکند. اگر در جامعه‌ای استعلا و خودبزرگ‌بینی و استکبار پیدا نشود و ظلم به دیگران در هر حد و اندازه‌ای ممنوع باشد، و تک تک افراد از کارهای زشت و ناپسند دوری جویند و هر انسانی موظف به ترک منکرات و دوری از آنها باشد، وحدت و هماهنگی و انسجام در آن جامعه حکمفرما شده و نیروها هرگز به هدر نمی‌رود و فساد و تباهی از بین می‌رود، و جامعه یک جامعه ایده‌آل مورد رضایت خداوند می‌گردد.

پس اگر منکرات و ظلم و تجاوز به افراد از میان رفت، قطعاً رحمت و محبت و الفت جایگزین آنها شده و خشم و کینه و نفرت از بین  می‌رود، و نظام اجتماع به هم پیوند می‌خورد و وحدتی بر اساس قوانین اسلامی جایگزین تفرق و تشتت و از هم گسیختگی می‌گردد.

بیائید با هم این پند الهی را به مرحله عمل برسانیم و هر یک در آغاز این پند الهی را در خانواده خویش پیاده کنیم تا کم کم به صورت جمع و گسترده درآِد و به جای این همه بدبینی‌ها و نفرت‌ها و کینه‌ها و حق‌کشی‌ها، محبت و الفت و وحدت و عدالت و احسان حکمفرما شود و همان جامعه‌ای را بسازیم که هر یک از انتظارش بسر می‌برد یا لااقل زمینه را برای چنین جامعه‌ای ایده‌آل فراهم کنیم تا در آینده‌ای نزدیک انشاءالله شاهد چنین مدینه فاضله‌ای باشیم.