ابزارهاى تهاجم فرهنگى

تهاجم فرهنگى و راه حلها

ابزارهاى تهاجم فرهنگى

قسمت دوم

سید موسى میر مدرّس

 

 اشاره:

 در نوبت گذشته، ضمن اشاره به دیدگاههاى کسان درباره تهاجم فرهنگى و ارائه سرفصلهاى مباحث، در باب سه موضوع: 1-ماهیت تهاجم و تبادل فرهنگى، 2- پیشینه تاریخى تهاجم فرهنگى، 3- تهاجم فرهنگى در کشورهاى اسلامى، مطالبى گفته آمد، و اینک ادامه بحث:

 

 × × × × ×

 4- ابزارهاى تهاجم فرهنگى

 جلوه‏هاى فرهنگ غرب را نمى‏توان بریده از مبانى تئوریک آن، مورد مطالعه قرار داد، زیرا اخلاق انتفاعى، سیاست، اقتصاد و فرهنگ - به معناى ویژه - همگى برگرفته از جهان‏بینى و انسان شناسى غربند، که در قالب مکاتبى مانند: اومانیسم، لیبرالیسم، اگزیستانسیالیسم، دنبال مى‏شوند.

 مبانى تئوریک فرهنگ غرب و جلوه‏هاى آن، با کمک ابزار و مکانیزمهاى گوناگونى به کشورهاى عقب نگاه داشته شده - که کشورهاى “متروپل” نامِ “توسعه نیافته” بر آنها نهاده‏اند - منتقل مى‏شوند، که در این جا به مواردِ مهم آن، اشاره مى‏شود:

 

 1-4- مطبوعات

 مفاد کتابهاى دانشگاهى، در کشورهاى موسوم به جهان سوم، معمولاً ترجمانى از منابع بیگانه است - حتى آنهایى که تألیف نویسندگان خودى به شمار مى‏روند - و طبیعى مى‏نماید که عرصه علوم - خصوصاً علوم انسانى - جولانگاه تفکرات فیلسوفان، روان شناسان، جامعه شناسان و دیگر متخصصان مغرب زمین باشد. و بدین سان، شالوده و بنیان تفکر غرب، توسط دولتها به مراکز آموزش عالى، انتقال داده مى‏شود.

 از سوى دیگر، مؤسسات انتشاراتى با انگیزه‏هاى مختلف، به ترجمه و نشر آثارى مى‏پردازند که بسیارى از آنان مکمّل هدف مذکورند؛ بویژه رمان و داستان نویسى که به واسطه داشتن جنبه توصیفى، از قدرت القاى فوق‏العاده‏اى برخوردار است و به علّت نداشتن پیچیدگیهاى زبان کتب علمى، زمینه پذیرش عمومى دارد.

 اساساً کار ویژه ادبیات امپریالیزم، صهیونیزم و مارکسیسم، دفاع از مرامهاى سیاسى است؛ فى المثل شخصیتهاى ادبى برجسته‏اى چون “چارلز دیکنز” و “ویکتورهوگو” را نباید از تاریخ امپریالیزم بیرون دانست، زیرا در این صورت است که خواهیم توانست، به این نکته پى ببریم که چرا “چارلز دیکنز”، زمانى که در مورد “استرالیا” مى‏نویسد، تعابیر ناخوشایندى به کار مى‏برد، و علت آن هم این بوده است که استرالیا مملکت و سرزمینى بوده که از طریق انگلستان گرفته بودند.7

 از همین زاویه، مى‏توان به رسالت روزنامه‏ها، هفته‏نامه‏ها، ماهنامه‏هاو فصلنامه‏ها نیز وقوف یافت، که در چه مسیرى حرکت مى‏کنند و چه رسالتى بر دوش دارند؟ و به این پرسشها پاسخ داد که چرا مجله‏اى در “نگاه نو” ش، دستاورد دهه نخست انقلاب را یأس و نومیدى و سراسر آن را خفقان و استبداد مى‏شمرد و قاعده‏اى را تبلیغ مى‏کند که همه انقلابها به آخر خط رسیده‏اند و این یکى (انقلاب اسلامى) نیز از آن قانون، بر کنار نیست؟ و چرا نشریه دیگرى که ادعاى حراست از “کیان” فرهنگ را دارد، انقلاب را - از قول مصاحبه شونده‏اش - مورد هدف قرار مى‏دهد و مى‏نویسد: “مردم ایران، خسر الدّنیا و الآخره شده‏اند”؟ و چرا سومى که کارش “گردون” پیرامون ارزشهاى مغرب زمین است، نسبت به ارزشهاى اسلامى، بى‏حرمتى روا مى‏دارد؟ و از چه رو آن دگرى - که “فاراد”ى است، از تمام ظرفیت فرهنگ غرب - جسارت دست یازى به قله‏هاى مقدس را پیدا مى‏کند؟!

 تازه اینها به طور غیر مستقیم، پیام غرب را به ارمغان آورده‏اند، در حالى که مجله‏هاى مبتذل و تصاویر مغایر عفت عمومى غیر مجاز، به طور آشکار، در استحاله فرهنگى جامعه، کوشش بى‏دریغ مى‏نمایند.

 ناگفته نماند، سخن در این نیست که انتقال مبانى نظرى فرهنگ غرب، درست است یا ناروا، بل بحث در این است که چسان این کار، وسیله نهادهاى دولتى و خصوصى انجام مى‏پذیرد و قشرهاى گوناگون، با این مباحث آشنا مى‏شوند. با این تفاوت که مراکز علمى، عموماً مبانى نظرى را منتقل مى‏کنند، اما مؤسسات انتشاراتى خصوصى، جلوه‏هاى فرهنگ غرب را در قالب رمانها، داستانهاى پلیسى، جنایى و رمانتیک، در جامعه مى‏پراکنند.

 پاره‏اى از مدعیان هنر در این مرز و بوم، نیز بر این باورند که فى المثل هنر رمان، آمیخته با عشق و سکس و احیاناً جنایت است و شما یا باید مردم را از این هنر، محروم سازید، یا این که پیامد آن را نیز پذیرا شوید، گرچه رهاورد و تبعات آن، با مبانى شریعت (فقه) ناساز افتد!

 نقد و بررسى این انگاره، فرصت دیگرى مى‏طلبد و بیرون از حوصله این مقاله است، ولى اجمالاً باید خاطر نشان ساخت که اولاً: چه کسى گفته است رمان، همواره باید آمیزه‏اى از سکس، خشونت و جنایت باشد و آیا شاهکارهاى ادبىِ در این باب، براستى چنین‏اند؟ ثانیاً: به فرض که بناى رمان را بر این بنیان کژ، نهاده باشند، آیا نباید در شیوه بهره‏ورى از آن، تأمل کرد؟

 

 2-4- تحصیل کردگان غربزده

 در مبحث پیشینه تاریخى تهاجم فرهنگى، گفته آمد که یکى از مهمترین جاده صاف‏کنهاى امپریالیزم، تحصیل کردگانى هستند که مدینه فاضله را در آن سوى مرزها جستجو مى‏کنند.8 و پیداست که هر اندازه اینان از فرهنگ دینى - ملى، فاصله گرفته باشند، به همان میزان به سوى غرب روى مى‏آورند.

 در این میان شمارى از آنان، آن سان شیفته فرهنگ و زندگانى در مغرب زمینند، که براى همیشه، جلاى وطن مى‏کنند و هم اکنون یک سوم کل متخصصان کشورهاى غربى را این قبیل افراد، تشکیل مى‏دهند.

 این خیل خودباختگان که برخى از بروکراتها و تکنوکراتها را با خود گرد آورده‏اند، چه در عرصه مطبوعات و هنر، و چه در قلمرو دانش و تکنولوژى، نقش ستون پنجم در جبهه تهاجم فرهنگى را ایفا مى‏کنند و نمونه‏هاى آن، در تاریخ این سرزمین - از عصر قاجاریه تاکنون - فراوانند.

 مانند “میرزا ملکم خان”، بنیان‏گذار فراموشخانه در ایران و کسى که از همان آغاز کار، دُم خروس کمپانى تنباکو را در جیب داشت9 و “میرزا آقاخان کرمانى” و بعدها “احمد کسروى” و “تقى ارانى” که به جنگ مذهب آمدند.10 و “سید حسن تقى زاده” که نشانه تدیّن را با تیغ جفا برگرفت و افسار وابستگى به غرب را بر گردن انداخت و مى‏گفت: از موى سر تا ناخن پا، باید فرنگى شد. و پسران “مشیرالدوله” (مؤتمن الملک و حسن پیرنیا) که جزو نویسندگان قانون اساسى مشروطیت بودند و در کشمکشهاى سیاسى، همواره جز سود خود، در بند هیچى نبودند11 و “حسن پیرنیا” در برهه‏هایى از دوران نخست‏وزیرى‏اش، به جاى مصالح ایران، مطامع انگلستان را مطمح نظر داشت. و امثال “ابراهیم صفایى” که به قول “جلال آل احمد”، نه تنها بى‏مسؤولیت که صاحب غرض نیز بود.12 و “مهدى بهار” که على‏رغم قلم فرسایى‏اش در “میراث خوار استعمار”، خود از عاملان استعمار در کودتاى 59/4/18 نوژه شد و “بهمن آقایى” که فرجام نگون بختش، جاسوسى براى آمریکا شد و “سعیدى سیرجانى” که اخیراً از ساواکى بودن خود و ارتباطش با بیگانگان پرده برداشت و جالب این که در بخشى از ندامتنامه‏اش، حقایقى را نیز به قلم آورده و پاره‏اى از این قماش را چنین شناسانده است:

 “هموطنان به هوش باشید، دقت کنید، در عصر تصرف اندیشه و انفجار اطلاعات، دشمن با قاطعیت و جدّیت، فرهنگ و اندیشه‏تان را نشانه گرفته آن هم از دریچه فرهنگ و هنر، همه فاسدان و ریزه‏خواران دربار شاهنشاهى امروز با ایجاد بنیاد فرهنگى و مجله و نشریه و کانون و غیره یک هدف اصلى را دنبال مى‏کنند و آن تیرباران ناجوانمردانه ارزشهایتان و به مسخره‏کشیدن اعتقاداتتان و القاى یأس از ادامه حرکت انقلاب.

 فکر مى‏کنید چرا منوچهر گنجى به من پیشنهاد همه گونه مساعدت و همکارى مى‏کند یا رفیع‏زاده با تمام وجود، خود را عرضه مى‏دارد و یا پرویز نقیبى پاکت پول هدیه مى‏داده است و یا مؤسسه به اصطلاح لیلیان هیلمن، کمک مالى چند هزار دلارى به دگر اندیشان و مخالفین عرصه مطبوعات و کتاب مى‏نماید آن هم با تأیید احسان‏یار شاطر و... .

 مردم دقت کنید حسن شهباز صهیونیست و کلوپ روتارى در لندن و فرنگیس یگانگى ضد دین به اصطلاح زرتشتى، همه و همه امروز لباس فرهنگ و هنر به تن پوشیده‏اند تا درنده‏خویى و گرگ صفتى خود را در لباس میش مخفى نگه دارند و من و امثال من هم به جهالت و خریت عمله بى‏مزدشان مى‏شدیم... من امروز در مقام اعتراف به همه جرایم و اتهامات نیستم که فکر هم مى‏کنم پذیرش آنها تسلیم در مقابل حق است، ولى اگر خواستید محاکمه‏ام کنید، نگویید به جرم تریاک، به جرم ارتباط با عوامل ساواک و سیا، به جرم مسائل سوء اخلاقى، به جرم تعهد به ساواک، به جرم تایید شاه، به جرم تایید بقائى و ارتباط با او، به جرم تماس با سلطنت طلبان و فراماسونها و صهیونیستها، اینها را نگویید که دفاعى ندارم، فقط بگویید سعیدى اتهامش فراموشى بود، فراموشى وجدان که همه اتهامات را در بر دارد... .”13

 با نگاهى به امثال این اعترافات، معلوم مى‏شود که چرا، مروّجان ابتذال و سرسپردگان به بیگانگان، ژست فرهیختگى گرفته و دفترهاى سیاسى را به ستادهاى فرهنگى تغییر نام داده‏اند! قابل توجه حضراتى که نوشته‏اند: “تهاجم فرهنگى، توطئه‏اى علیه جمهورى اسلامى نیست” و “نفس آن نیز ذاتاً منفى نیست”!

 3-4- سینما، تلویزیون، ویدئو و ماهواره

 در دهه‏هاى اخیر که تکنولوژى ارتباطات وارد مرحله تازه‏اى گشت، حوزه تهاجم فرهنگى گسترش یافت. اگرچه ابزارى بسان پیکهاى فضایى (ماهواره‏ها) و آیینه‏هاى جادو (سینما)، شمشیر دو لبه‏اند که هم در مسیر فرهیختگى جامعه، کارآمدند و هم در انهدام فرهنگى آن مؤثر، ولى به شهادت تاریخ و تجربه، پیوسته بار منفى و ضد ارزشى این رسانه‏ها بر مایه‏هاى علمى، اطلاعاتى و فرهنگى آنان پیشى گرفته است. این ادعا، آن‏گاه پذیرفتنى است که دریابیم، این ابزارهاى تکنولوژیک ارتباطى، در کنترل و خدمت کارتلها و تراستها قرار دارند.

 در 28 دسامبر 1895 برادران “لومیر”، سنگ بناى چیزى که امروز از آن به سینما تعبیر مى‏شود، نهادند. در آغاز، این وسیله براى سرگرمى و تفریح و سپس بیان عقاید آزادى خواهانه به کار مى‏رفت ولى از سالهاى نخستین قرن بیستم در خدمت تجارت و تهاجم نیز قرار گرفت.

 رادیو هم در بدو شکل‏گیرى در آمریکا، خصوصى تولد یافت و در اروپا نیز هویتى دو چهره (خصوصى - دولتى) داشت. پس از آن، تلویزیون و ویدئو هم در استخدام پول و پخش آگهى‏هاى تجارتى قرار گرفتند، اما ماهواره در این میان از جایگاه ویژه‏اى برخوردار است؛ هم از آن جهت که سینما، رادیو، تلویزیون و ویدئو را مى‏توان به کنترل درآورد و از تولیدات داخلى تغذیه کرد و هم از آن رو که ماهواره در سال 1993 میلادى(1373) همه کشورهاى جهان را تحت پوشش ارتباط مستقیم قرار داد و تمام کره مسکون را با واقعیت انکارناپذیر وجود خود، رو به رو ساخت.

 تاریخچه آغاز سیستم ارتباط ماهواره‏اى را به اکتبر 1945، بازگشت مى‏دهند؛ یعنى زمانى که “آرتورسى کلارک”؛ ستوان خلبان نیروى هوایى انگلیس، پیشنهاد پرتاب ماهواره مخابراتى را ارائه کرد و از آن پس سیر تکاملى پیمود تا این که اکنون با استفاده از سیستم ارتباطى ماهواره‏اى معروف به ی ی‏ت/ا/آ، امکان پخش مستقیم برنامه‏هاى رادیو - تلویزیونى در سراسر جهان، فراهم گردیده است.

 ماهواره از دیدگاه تکنولوژى، بى‏شک یکى از بزرگترین دستاوردهاى علمى و مهندسى انسان - پس از انقلاب صنعتى - است ولى در بررسى این پدیده، نخست باید انگیزه سازندگان آن را مطمح نظر قرار داد و به این سؤال پاسخ داد که هدف از قرار دادن ماهواره‏ها در مدارهاى مختلف اطراف زمین، تبادل اطلاعات و فرهنگ است یا تأمین منافع غرب در ابعاد سیاسى، اقتصادى، و نظامى؟ به دیگر سخن، ماهواره پدیده‏اى صرفاً فرهنگى است یا در پوشش فرهنگى، اهداف سیاسى را تعقیب مى‏کند؟

 پاره‏اى، هجوم ماهواره را “استعمار الکترونیکى” جهان سوم مى‏شمارند و برخى آن را “ماهپاره‏اى” فرهنگى مى‏دانند که براى افزایش اطلاعات و دانشهاى تازه، بایسته است وجودش را پر بها به حساب آورد.

 به هر روى، ماهواره داراى فواید ارزشمند و مضرّات انکار ناپذیرى است، که سزد تا این نکات مثبت و منفى گوشزد شوند، آن گاه تبیین گردد که موضوع سخن، چه نوع ماهواره‏اى است؛ آیا کسانى که خواستار برخورد فیزیکى با ماهواره‏اند، ماهواره‏هاى مخابراتى و اطلاعاتى را مدّ نظر دارند یا تلویزیونهاى ماهواره‏اى را؟ به عبارت دیگر، پخش برنامه‏هاى تلویزیونى به وسیله ماهواره براى سایر کشورها، مورد خشم و تحریم این شمار است یا ماهواره بطور کلى ولو اطلاعاتى - علمى؟!

 

 حاکمیت ملى و تکنولوژى جدید ارتباطى

 شک نیست که ماهواره‏ها صرف نظر از این که چه اهدافى را تعقیب مى‏کنند، با منافع ملى کشورها سازگار نیستند و اکنون صاحب نظران حقوق بین الملل، به این نتیجه رسیده‏اند که اصل آزادى انتشار اطلاعات، با مفهوم حمایت از حاکمیت ملى در تهافت است. زیرا راست است که کشورها به گونه‏اى رفتار مى‏کنند تا نشان دهند که کنترل حقوق ملى خود را در دست دارند؛ اما نباید تردید داشت که تکنولوژیهاى جدید ارتباطى و کارگزاران فراملیتى آنان، محدودیتهایى در زمینه آزادى عمل ملتها به وجود آورده‏اند و جریان یک سویه اطلاعات را على‏رغم میل بسیارى از حکومتها - حتى اروپایى، مانند فرانسه - همچنان در دست دارند.

 

 جنبه‏هاى مثبت و منفى ماهواره

 بطور کلى، نکات مثبت و منفى ماهواره را، مى‏توان در محورهاى ذیل بیان کرد.

 

 جنبه‏هاى مثبت ماهواره:

 1- مبادله اطلاعات و آگاهى از آخرین دستاوردهاى علمى.

 2- پیش بینى توفان، سیل، باران، برف و وضعیت جوّى.

 3- سهولت در مکالمات تلفنى و سرعت در ارسال اخبار و رخدادهاى سیاسى عالم.

 4- آگاهى از حوادث ناگوار و اقدام سریع در امداد رسانى.

 5- آسانى در تجارت بین‏الملل و بازدید از نمایشگاههاى بین‏المللى و دست‏یابى سریع به تولید کننده هر محصول.

 6- پخش تبلیغات مذهبى به دهها زبان زنده دنیا.

 7- کسب اطلاعات پیرامون صنعت و کشاورزى.

 8- ارائه خدمات تکاملى مانند ویدئو کنفرانسها یا تشخیص پزشکى از راه دور.

 9- بى‏نیازى از برجهاى مراقبت در هنگام پرواز.

 10- کاربردهاى نظامى، از قبیل تعیین هدفهاى نظامى، موقعیت دقیق نیروهاى خودى و دشمن.

 

 جنبه‏هاى منفى ماهواره:

 1- یک سویه بودن اطلاعات و عدم قدرت مخاطب در ارائه افکار و عقاید خود.

 2- نقض حاکمیت ملى کشورها.

 3- استراق سمع تماسهاى رادیویى نظامیان و مکالمه‏هاى تلفنى شخصیتهاى سیاسى.

 4- ارسال برنامه‏هاى ضد اخلاق و مذهب.

 5- عکس بردارى از وضعیت جغرافیایى کشورهاى جهان سوم و منابع ملى آنان و سوء استفاده از آن.

 6- گزارش موقعیت نظامى کشورهاى ضد امپریالیزم، به دشمنانشان.

 7- ارائه اطلاعات کذب و خبرسازى.

 8- تبلیغ معیارهاى غرب و آسیب رساندن به ارزشهاى مذهبى و ملى کشورها.

 9- ایجاد تزلزل در کانون خانواده و انحراف جنسى نسل جوان.

 10- کوشش در استحاله فرهنگى توده‏ها، براى پذیرش تئورى نظم نوین جهانى.

 

 دلیلهاى مخالفان و موافقان

 با وجود آثار مثبت و منفى یاد شده، دو دیدگاه متضاد درباره آزاد سازى بى‏قید و شرط استفاده از آنتنهاى ماهواره‏اى و جمع‏آورى و برخورد فیزیکى با آنها، خودنمایى مى‏کند. گروه اول، عمدتاً جنبه‏هاى مثبت ماهواره را دستاویز قرار داده و بدون این که تمایلى به تفکیک میان ماهواره‏هاى اطلاع رسانى و برنامه‏هاى تلویزیونى ماهواره‏اى، داشته باشند عملاً در برخوردى منفعلانه، تسلیم شده‏اند. و گرچه به ادلّه‏اى از قبیل بهره جستن از دستاوردهاى علمى، قدرت انتخاب مردم و حق آزادى در انتخاب، تمسّک مى‏جویند ولى بطور کلى مى‏گویند: به دلیل مسلّح نبودن به تکنولوژى مقابله، ناچار باید تسلیم شد؛ بویژه این که هم اکنون در کشورهاى صنعتى نوارهایى فلزى ساخته شده که با نصب آنها در دور پنجره، مى‏توان مانند “دیش”، برنامه‏هاى ماهواره‏اى را دریافت نمود یا با نصب صفحه‏هایى که به شکل پرده عمودى ساخته شده‏اند - بر روى پرده خانه - مى‏توان از برنامه‏هاى ماهواره‏اى استفاده کرد.

 این گروه، مدعى است، به فرض که شما توانستید با برخورد فیزیکى - در شرایط فعلى - آنتنهاى بشقابى را از فراز بامها، جمع آورى کنید، ولى دوستداران این برنامه‏ها، چند صباحى دیگر، مى‏توانند - به دور از چشم مأموران انتظامى - با آنتنهاى معمولى این برنامه‏ها را دریافت کنند. افزون بر آن، جمع‏آورى این آنتنها، بخشى از توان نیروى انتظامى را به خود مشغول مى‏دارد و باعث رواج فیلمهاى غیر مجاز ویدئویى مى‏شود و چه بسا موجب حرص و ولع شود؛ “النّاس حریصٌ على ما مُنِع” و پاى قاچاق‏چیان را نیز به این بازار بکشاند.

 مخالفان دیدگاه مذکور مى‏گویند: ما منکر فواید و جنبه‏هاى مثبت ماهواره نیستیم، بل آنچه مورد بحث و تأکید ماست، پخش برنامه‏هاى تلویزیونى به وسیله ماهواره است، که اولاً: با چشم پوشى از اخبار و رپرتاژهاى هدایت شده، حاکمیت ملى کشورها را نقض مى‏کند. ثانیاً: موجب اشاعه فساد و فحشا، ترویج فرهنگ و آداب و رسوم غربیان و ناهنجاریهاى اجتماعى مى‏گردد. ثالثاً: ماهواره در واقع چهره‏اى سیاسى دارد و این که فردا، دوستداران برنامه‏هاى ماهواره‏اى، خواهند توانست با آنتنهاى معمولى این برنامه‏ها را ببینند، مجوّزى براى عدم برخورد و تسلیم در برابر این پدیده نیست. براى این که دولت موظف است به حکم امر به معروف و نهى از منکر، جلو تظاهر به فساد را بگیرد و آنتنهاى برفراز منازل، از مصادیق منکرند. به علاوه مگر مشروبات الکلى، قمار و... آشکارتر از آنتنهاى ماهواره‏اى‏اند؟ با این وجود، شرعاً حرامند و دولت موظّف است با عاملان آنها برخورد نماید. رابعاً: با توجّه به این که برنامه‏هاى ماهواره‏اى به غیر از زبان رایج کشور (فارسى) پخش مى‏شوند، چسان قابل توجیه است که علاقه‏مندان، براى آگاهى از دستاوردهاى علمى، به این برنامه‏ها روى مى‏آورند، در حالى که اکثر مردم، زبان بیگانه نمى‏دانند؟!

 

 چه باید کرد؟

 براى تحلیل روشمند و ارزیابى قانونمند از پدیده ماهواره، بایسته است که دو امر، مورد توجه ویژه قرار گیرد:

 الف - اهداف مجریان طرح برنامه‏هاى ماهواره‏اى چیست؟ آیا هدف، فرهیخته ساختن مردم کشورهاى توسعه نیافته است یا تکمیل سلسله اسارت‏بار پیشین در شکلى نو؟

 ب - آیا دفاع از برچیدن آنتنهاى ماهواره‏اى، اندیشمندانه است یا افراطى و بى‏محاسبه؟

 درباره امر نخست، متأسفانه باید اذعان کرد که کارگزاران این پدیده، در پوشش کارهاى فرهنگى و علمى اهداف سیاسى خود را دنبال مى‏کنند، این مدعا آن گاه پذیرفتنى است که بدانیم چه کسانى بر این ابزار تسلّط دارند.

 هم اکنون حدود بیست کمپانى بزرگ در دنیا هستند که بر امکانات ارتباطى ماهواره‏اى، مطبوعاتى و رادیو - تلویزیونى، تسلّط دارند و تا سال 2000، شش کمپانى بزرگ جهانى، کلیه امکانات ارتباطى را در اختیار مى‏گیرند. “جان ترنر”، سرمایه‏دار معروف، صاحب شبکه ی‏پ/پ/آی آمریکایى است، که با در اختیار گرفتن یک شبکه تلویزیونى ماهواره‏اى، در واقع دیدگاههاى سودجویانه و تجارى خود و همپالگى‏هایش را در آن مطرح مى‏کند و حتّى با شبکه‏هاى تلویزیونى دیگر مانند ی‏آ/ا/ای، رقابت مى‏کند.14 “روبرت مردوک” نیز یکى از سرمایه‏داران آمریکایى است که به سلطان تلویزیون ماهواره‏اى شهرت یافته و در تحقق رؤیاى پخش برنامه‏هاى تلویزیونى به سرتاسر عالم است. وى صاحب امتیاز و یا شریک در اداره چند ماهواره تلویزیونى در سطح بین‏المللى و تعدادى ایستگاه زمینى پخش برنامه‏هاى تلویزیونى و نیز شمار قابل توجهى از نشریات مختلف در کشورهاى گوناگون است.15

 بنابراین وقتى سینما، تلویزیون و ماهواره در خدمت سرمایه‏دارى قرار مى‏گیرند و در نظام سلطه، کارگزاران سیاسى را نیز همین کمپانیها برمى‏گزینند، چگونه مى‏توان دل خوش داشت که کارتلها و تراستها، خیرخواه کشورهاى عقب نگاه داشته شده، گردیده‏اند و براى فرهیخته ساختن آسیا و آفریقا و... ثروتهاى هنگفت هزینه کنند؟ بخصوص این که کسانى چون “ارنست رنان”، غرب را نژاد “کارفرما” و شرق را “عمله” مى‏دانند و پیداست که به گفته “زیگفرید”، غرب را داراى “مغز صنعتى” و تمدن ساز بدانند، اما شرقى را داراى مغز حساس و “عاطفى متوسط” که از اندیشیدن و نظام و نتیجه گیرى، عاجز است. بنابراین، به فرض که عواطف انسان گرایانه کاپیتالیستها گُل کرده باشد، باز از آغاز بنا را بر “عمله‏گرى” و “نادانى” شرقیان گذاشته‏اند و درصددند تا با برنامه‏هاى ماهواره‏اى آنها را به سوى تمدّن و فرهنگ غرب، رهنمون گردند، تا شاید با استحاله فرهنگى از توحّش به تمدّن روى آورند!

 و طرفه آن که برنامه‏هاى ماهواره‏اى در بسیارى از کشورهاى اروپایى با استقبال روبه‏رو نشده‏اند؛ فى المثل بر اساس مطالعاتى که از سوى مرکز تحقیقات “هنلى” با عنوان “آینده رسانه‏ها” انجام شده، بیش از شصت درصد مردم انگلستان ترجیح مى‏دهند تا اوقات فراغت خود را در بیرون از خانه صرف کنند، تا این که به تماشاى تلویزیون بپردازند. بر اساس این مطالعات، تلویزیونهاى ماهواره‏اى با اقبال عمومى، روبه رو نشده‏اند و بیشتر مردم، تلویزیونهاى کابلى را - به دلیل امکان برقرارى ارتباط بین بینندگان و تهیه کنندگان برنامه‏ها - ترجیح مى‏دهند.16 و این در حالى است که صاحب نظران علوم تربیتى معتقدند: عدم گفت‏وگو در خانواده‏ها و صرف اکثر اوقات فراغت در مقابل تلویزیون به رشد افکار و همچنین زبان، شدیداً آسیب مى‏رساند و صمیمیت و تفاهم را در خانواده‏ها از بین مى‏برد، چه رسد به برنامه‏هاى ویرانگر ماهواره‏اى که اخلاق و کانون خانواده را هدف بمبارانهاى تبلیغاتى خویش قرار داده‏اند!

 این را هم بیفزایم که بر اساس گزارش مطبوعات انگلیس، روان شناسان و جامعه شناسان این کشور وجود برنامه‏هاى فاسد تلویزیونى را عامل اصلى شیوع فساد و جنایت در این جامعه به حساب مى‏آورند. پیشتر نیز گروهى از کارشناسان روان شناسى در این کشور اعلام کردند که بد آموزیهاى فیلمهاى ویدئویى، عامل اصلى رو آوردن کودکان و نوجوانان این کشور به جرایم است و لذا دولت انگلستان براى جلوگیرى از گسترش تولید، توزیع، کرایه و فروش نوارهاى ویدئویى مبتذل و خشونت آمیز، قوانین سختى را به اجرا در آورد.17

 از آنچه گفته آمد وضعیت سایر کشورهاى غربى نیز معلوم مى‏شود و نیک آشکار است که یکى از اهداف کارگزاران برنامه‏هاى تلویزیونهاى ماهواره‏اى، انتقال مفاسد اجتماعى و اخلاقى خودشان به کشورهاى موسوم به جهان سوم است.

 درباره نکته دوم؛ یعنى کارا و منطقى بودن برخورد با پدیده ماهواره؛ با ذکر مثالى، مطلب را توضیح مى‏دهیم، گرچه گفته‏اند: مثال از وجهى مقرّب و از جهتى مبعّد است ولى به هر حال، مى‏دانیم که مایعات نوشیدنى به دو بخش الکلى و غیر الکلى تقسیم مى‏شوند و آن که براى سلامت فرد و اجتماع زیان آور است و عقل را مى‏رباید و شریعت مقدس به حرمتش فرمان داده و حکومت اسلامى نیز موظف است جامعه را از لوثش پاک سازد، نوشابه الکلى است ولى آن که نه تنها مضر نیست، بل بقیه در صفحه 50

 

 بقیه از ابزارهاى تهاجم فرهنگى

 

 گاه مفید نیز هست و شریعت هم مباحش مى‏شمارد و حکومت نیز حق جلوگیرى از عرضه‏اش را ندارد و چه بسا لازم افتد، زمینه داد و ستدش را هم فراهم سازد، نوشابه غیر الکلى است.

 درباره برنامه‏هاى تلویزیونى ماهواره‏اى، نیز مى‏توان، چنین ادعایى نمود؛ یعنى ماهواره‏اى که کاربرد اطلاعاتى - علمى دارد و یافته‏هاى جدید بشر را در اندک زمانى در جهان مى‏پراکند و دهها فواید دیگر، نه مضر است و نه شریعت حرامش مى‏شمرد و نباید حکومت، مردم را از آن محروم سازد ولى ماهواره‏اى که کانون خانواده را هدف قرار داده و موجب جنایت و خشونت است و مرجع عالیقدر شیعه حضرت آیت الله العظمى اراکى، فتوا به تحریم آن داده‏اند، حکومت آن سان که مانع سایر منکرات مى‏شود - گرچه برخى غیر متدیّنان در پنهانى، مرتکب شوند - باید با آن برخورد کند!

 اگر به اخبار انتشار یافته در خصوص پریشانى خانواده‏ها و جنایتها و خشونتهاى ناشى از برنامه‏هاى تلویزیونى ماهواره‏اى - بویژه در کشورهاى آمریکایى و اروپایى - نگاهى بیندازیم به طرفداران برچیدن آنتنهاى یاد شده، حق مى‏دهیم، کما این که در مالزى و بسیارى از کشورهاى اسلامى چنین کرده‏اند. لکن از آن رو که از ابتدا نمى‏توان این دو نوع ماهواره را از هم جدا کرد، لاجرم دولت اسلامى با نظارت مردم (نمایندگان مجلس) و نمایندگان شریعت (شوراى نگهبان) باید برنامه‏ها را تفکیک و طبقه‏بندى کند، و برنامه‏هاى مفید ماهواره را در اختیار مردم قرار دهد.

 بنابر آنچه گفته آمد، نخست لازم است با تبیین پیامدهاى منفى ماهواره‏هاى تلویزیونى، از دیدگاه کارشناسى، مردم در جریان امر قرار گیرند، و از دیدگاه شریعت نیز آگاه شوند، آن گاه خود به حکومت حق مى‏دهند که از پخش برنامه‏هاى زیان‏آور جلوگیرى کند و در مقابل، متوقّع خواهند بود تا از برنامه‏هاى سودمند، بهره‏مند گردند. مطالب دیگرى نیز در این باره وجود دارد که در بخش راه حلهاى مبارزه با تهاجم فرهنگى، خواهد آمد.

 ادامه دارد

 پى‏نویسها:

 7) رک : عبدالعزیز ساشادینا، کیهان فرهنگى، سال دهم، شماره 9 (آذرماه 1372) ص8.

 8) یا به گفته آل احمد: “جاده صاف کنهاى غربزدگى”؛ رک: غربزدگى، چاپ اول، انتشارات فردوس، تهران، 1372، ص80.

 9) رک:جلال آل احمد، در خدمت و خیانت روشنفکران (چاپ اول، شرکت سهامى انتشارات خوارزمى، تهران، 1357) ج2، ص50.

 10) رک: همان، ص35 و 52.

 11) رک: احمد کسروى، تاریخ مشروطه ایران (چاپ پانزدهم، انتشارات امیرکبیر، تهران، 1359) ج2، ص604.

 12) رک: در خدمت و خیانت روشنفکران، پیشین، ص67.

 13) جمهورى اسلامى، شماره 4346 (پنج شبنه 12 خرداد 1373) ص2.

 14) رک: کیهان، شماره 15058 (پنج شنبه 22 اردیبهشت 1373) ص5.

 15) رک: هفته‏نامه سروش، سال پانزدهم، شماره 689 (شنبه 3 اردیبهشت 1373) ص35.

 16) رک: همان، سال شانزدهم، شماره 701 (شنبه 8 مرداد ماه 1373) ص42.

 17) رک: همان، شماره 686، ص33 و شماره 698، ص39.

 

 

تعداد مشاهده مقاله: 72