جوان و تبلیغ

جوان و تبلیغ

 قسمت اول

مینا‌هاشمى

 

 “الذین یبلغون رسالات الله و یخشونه و لایخشون احداً الا اللّه و کفى باللّه حسیباً؛1

 آنان که پیغامهاى خدا را مى‏رسانند و از او مى‏ترسند و از احدى جز او نمى‏هراسند و خدا در حسابرسى بى‏مانند است.”

 

 

 مقدمه:

 نوجوانى و جوانى مرحله‏اى حساس و سرنوشت‏ساز است. این دوره از زندگى در بردارنده تحولات عمیق جسمى و روحىِ پرشتابى است که از بدو تولد و دوره کودکى پایه‏ریزى گردیده است. جوان مشى زندگى آینده را رقم زده و هویت فکرى و شخصیتى ثابت و مستقل براى خویش جستجو مى‏نماید. سؤالِ “من کیستم و در این جهان چه مى‏کنم؟” اول بار، در این زمان، ذهنش را به خود مشغول مى‏سازد. او قصد دارد هر چه را که دربسته و مقلدانه از محیط خود دریافت نموده درهم شکند و طرحى نو دراندازد.

 تلاش، در به دست آوردن استقلال کامل، از مشخصاتِ دیگر این سنین است که غرور و تکبر خاص آن، به اوجش مى‏کشاند.

 به علاوه پدیده طغیان و غلیان احساسات جنسى و عشقى، جوان را در پرتگاه انحرافات و مفاسد اجتماعى قرار مى‏دهد.

 هراسها، جان و روحش را مى‏آزارد، هراس از تواناییهاى خود، از آینده، کج روى، شرمندگى در مقابل جامعه، تنهایى، نداشتن استقلال، عدم موفقیت و... .

 از آنچه گذشت حساسیت این دوره از زندگى کاملاً مشهود و ملموس است و چنانچه والدین و اجتماع بدان عنایت نورزند، نتایج شومى در بر خواهد داشت. مگر نه آن که جوانان، آینده هر جامعه را رقم مى‏زنند و سعادت و شقاوت و موفقیت و شکست هر ملت، بستگى تام به قشر جوان آن دارد.

 در میهن اسلامى ما ویژگیهاى زیر بر اهمیت امر مى‏افزاید:

 1- آمار نشان مى‏دهد که جمعیت ایران، یکى از جوانترین جمعیتهاست و سرعت رشد جمعیت نیز، حاکى از تداوم و استمرار آن است.

 2- انقلاب بزرگ اسلامى به رهبرى شخصیت بى‏بدیل تاریخ معاصر - حضرت امام خمینى (ره) - هدایت و تربیت اصولى نسل جوان را مورد تأکید قرار مى‏دهد، زیرا انقلاب اسلامى ایران، اسلام ناب محمدى(ص) را به عنوان تنها مکتب نجات بخش بشر از قید ظلم و جور و استثمار مطرح ساخت؛ اما شناختِ عمیق و عملى این گرامى‏ترین تحفه الهى به بشریت و تحول فرهنگ جامعه بر اساس آن را به نسلهاى بعدى سپرد.

 نسل جوانِ جامعه ما، امانت دارانى هستند که چشمان هر مسلمان جان سوخته‏اى نظاره‏گر آنان است. اینان نه تنها تعیین کننده سرنوشت خود و جامعه‏اشان مى‏باشند، بلکه سرنوشت ملتهاى دیگرى را هم - که اینک چشم امید به آنان دوخته‏اند - رقم مى‏زنند.

 3- پس از رحلتِ رهبر فقید انقلاب، توطئه‏هاى دشمن جهانخوار، که منافع خود را بر باد رفته مى‏دید، تغییر شکل یافت و با شدت و حدّت بیشتر ادامه پیدا کرد، زیرا تا پیش از آن به تصور آن که این همه شور و نشاط و علاقه و عشق به اسلام و انقلاب، ناشى از علاقه به امام است و پس از آن بزرگوار، فروکش خواهد نمود و به دست فراموشى سپرده خواهد شد و بالاخره زمان رخنه در میان صفوف به هم فشرده و منسجم ملت ایران فرا خواهد رسید.

 امّا پس از ارتحال آن قائد عظیم‏الشأن، پایدارى ملت ایران، به یک باره امید دشمنان را به یأس مبدل ساخت و آنان را در تنگناى عجیبى قرار داد. فشارهاى ناشى از این ناامیدى، خصم را به یورشى همه جانبه و دیوانه‏وار، بر ضدّ اسلام و فرهنگ انقلاب اسلامى، واداشت، به طورى که از صرف هزینه‏هاى گزاف و به کارگیرى شیوه‏هاى متنوع و فریبنده تبلیغاتى، دریغ نمى‏نماید. و البته با “نظرى نیک” مى‏توان فهمید که علت “تیزى و تندى و پریدنِ” تیرِ زهرآگینِ دشمن علیه فرهنگ انقلاب اسلامى، “خودیهاى ناآگاه” و “دوست نماهاى آگاه”اند.2

 دشمن - آن گونه که کراراً در سابقه استثمارى خویش تجربه کرده - بهترین روش نفوذ فرهنگى در یک ملت را نفوذ بر فرهنگ قشر جوان یافته است؛ بدین سبب، در یورش مذکور نیز لبه تیز حملات را به سوى جوانان پاک ملت ما نشانه گرفته است تا از یک سو با منفعل ساختن و بى‏تفاوت نمودن آنان نسبت به مسائل سیاسى - اجتماعى، آنها را از به دست گرفتن سرنوشت کشور خویش، باز دارند و از سوى دیگر با غوطه‏ور ساختن آنان در انحرافات جنسى و عشقى و اعتیاد و مُدهاى عجیب و غریب و ... زمینه قبول و پذیرش هرگونه ذلّت و چپاول و غارت ملت را فراهم آورند.

 خلاصه، اهمیت قشر جوان و حساسیت دوران جوانى، و نیز توطئه‏هایى که دشمن براى اشاعه فرهنگ خود در میان جوانان دارد، همه مسلمانان مسؤول و متعهد را به تلاشى همه جانبه در جهت حفظ سرمایه‏هاى اصلى اسلام و کشور؛ یعنى جوانان، فرا مى‏خواند. یکى از آن جنبه‏ها، تلاش فرهنگى با شکلهاى مختلف آن است، مقاله حاضر نیز گام کوچکى است در این راه که عهده‏دار بحث درباره “جوان و تبلیغ” است و در دو بخش عرضه مى‏گردد:

  1- جوان در اسلام

  2- شیوه‏هاى تبلیغ در بین نسل جوان

 × × × × × × × × × ×

 

جوان در اسلام

 

 1- اهمیت نسل جوان در اسلام

 1 - 1 قرآن:

 قرآن کریم از لفظ جوان (فَتى3 در دو موضوع کلى سخن به میان آورده است:

  1 -1-1 - ذکر اقدامات بزرگى که پیامبرانى همچون ابراهیم و یوسف در این سنین انجام داده‏اند:

 الف - در مورد حضرت ابراهیم پس از نقل داستانِ بت شکنى پیامبر توحید - در روزى که مردم براى انجام مراسمِ عید از شهر خارج شده بودند و مراجعت آنها و مواجهه با بتهاى شکسته - مى‏فرماید:

 “قالُوا مَنْ فَعَلَ هذا بِالِهَتِنا اِنَّهُ لَمِنَ الظَّالِمین × قالُوا سَمِعْنا فَتىً یَذْکُرُهم یُقال له ابراهیم؛4 گفتند چه کسى با خدایان ما چنین کرده است به راستى که از ظالمین است. گفتند شنیدیم که جوانى از آنها به بدى یاد مى‏کرد که او را ابراهیم مى‏نامند.”

 ب - در مورد یوسف و داستان عشق زلیخا به او، که با مقاومت بى‏نظیر این جوان رو به رو گشت و خبر آن به سرعت در شهر پیچید، مى‏فرماید:

 “و قال نسوةٌ فى المدینةِ امرات العزیز تُراوِدُ فتیها عن نفسِهِ قَدْ شَغَفَها حُبّاً انّا لَنَریها فى ضَلالٍ مُبینٍ؛5 زنهاى شهر گفتند، همسر عزیز، غلام جوان خود را به خود دعوت مى‏کند همانا یوسف قلب زلیخا را شکافته و در او جاى گزیده است به درستى که ما زلیخا را در گمراهى آشکار مى‏بینیم.”

  2 -1-1- جوانانى که پیروى حق کردند:

 الف - اصحاب کهف جوانانى در خدمت پادشاه جبّار زمان (دقیانوس) بودند؛ پس از مشاهده آیات الهى به نداى فطرت پاک خویش لبیک گفته به سوى حق هجرت کردند و بر تمامى امکانات و رفاه مادى که داشتند پشت پا زده و به غارى پناه بردند...

 قرآن آنان را چنین مى‏ستاید:

 “نحن نَقُصُ علیک نبأهم بالحق انهم فتیة آمنوا بربهم و زدناهم هدى × و ربطنا على قلوبهم اذ قاموا فقالوا ربنا رب السموات و الارض لن ندعوا من دونه الهاً لقد قلنا اذا شططاً؛6 ما بر تو خبر ایشان را به درستى و راستى مى‏خوانیم، ایشان (اصحاب کهف) جوانانى بودند که به پروردگارشان ایمان آوردند و هدایتشان را افزودیم و چون در حق پرستى ایستادگى کردند دلهاشان را استوار ساختیم. پس گفتند پروردگار ما، خداى آسمانها و زمین است. جز او خدایى را نمى‏خوانیم و اگر دیگرى را بپرستیم، قایل به سخنى دور از حق شده‏ایم.”

 ب - یوشع بن نون که از نوادگان حضرت یعقوب و یوسف است، در محضر موسى بن عمران به تعلّم اشتغال داشت و خدمت او مى‏کرد. چون موسى قصد یافتن خضر و استفاده از علم و حکمت او نمود، یوشع را نیز با خود برد که در سوره کهف مفصلاً از آن سخن به میان آورده است:

 “وَ اِذْ قالَ مُوسى لِفَتیهُ لا اَبْرَحُ حَتّى اَبْلُغَ مَجْمَع الْبَحْرینِ اَوْ اَمْضى حُقُباً؛7 به یاد آر هنگامى که موسى به جوان همراهش گفت: از گردش در طلب خضر پا نمى‏کشم تا به جاى برخورد دو دریا - که بر حسب وعده خدا، میعادگاه لقاء خضر بود - برسم و الا روزگارى دراز، سیر و سفر کنم تا به خضر رسم.”

 ج - دو جوانى که با حضرت یوسف(ع) در یک زندان بودند و هر یک خوابى دیده بودند و از آن حضرت، خواستند خوابشان را براى آنها تعبیر نماید، پیامبر خدا پس از عرضه رسالت خویش و ابلاغ کلمه توحید با بیانى دلنشین و مستدل، خوابشان را تعبیر نمود که به واقعیت هم پیوست:

 “ و دَخَلَ معه السّجنَ فَتَیان قال احدهما انّى ارینى اعْصِرُ خَمْراً و قال الآخرُ انى ارینى اَحْمِلُ فَوقَ رأسى خُبْزاً تأکلُ الطّیْرُ مِنْهُ نبّئنا بِتَأویلهِ انّا نریکَ مِنَ المحسنین؛8 دو جوان داخلِ زندان شدند. یکى از آنها گفت: من در خواب دیدم که در جام سلطان شراب مى‏فشردم و دیگرى گفت در خواب دیدم بر روى سرم نان گذارده‏ام و پرنده‏ها از آن نان مى‏خورند یوسفا ما را از تعبیر این خواب آگاه ساز، که تو را از خوبان مى‏بینیم.”

 

 2 - 1 تاریخ صدر اسلام:

 جوانان در پیشبرد اهداف الهى پیامبر اسلام(ص) نقشى ارزنده داشتند که به نمونه‏هاى برجسته آنان اشاره مى‏کنیم.

 1 -2 -1- اولین کسى که به پیامبر(ص) ایمان آورد، على بن ابى‏طالب(ع) بود در حالى که سنین نوجوانى را مى‏گذراند، حضرت در این مورد فرمود:

 “در کودکى، سینه‏هاى عرب را به زمین رساندم و شاخه‏هاى نوبرآمده “ربیعه” و “مضر” (دلیران این دو قبیله) را شکستم. شما قدر و منزلت مرا از رسول خدا(ص) به سبب خویشىِ نزدیک و مقامِ بلند و احترامِ مخصوص مى‏دانید. زمانِ کودکى، مرا در کنار خود پرورش داد؛ به سینه‏اش مى‏چسبانید و در بسترش در آغوش مى‏داشت و بوى خوش خویش را به من مى‏بویانید و ... من همچون بچه شترى که به دنبال مادرش مى‏رود، پى او مى‏رفتم. هر روزى از خوهاى خود پرچم و نشانه‏اى مى‏افراشت و پیروى از آن را به من امر مى‏فرمود و هر سال (قبل از بعثت) جمدتى‏ج در غار حرا اقامت مى‏نمود. من او را مى‏دیدم و غیر از من نمى‏دید. در آن زمان اسلام در خانه‏اى نبود، مگر خانه رسول خدا(ص) و خدیجه و من سومى آنان بودم. نور وحى و رسالت را مى‏دیدم و بوى نبوت و پیغمبرى را استشمام مى‏کردم.”9

 در اولین مرحله دعوت علنى رسول خدا(ص) - که از خویشان خود آغاز فرمود - على(ع) تنها کسى بود که در کمال رشادت و شجاعت ایمانش را اظهار داشت و در میان ریشخند جمعیت حاضر، پیامبر اکرم(ص)، مصمم و جدّى، حضرت على(ع) را به عنوان وصى و جانشین خود معرفى فرمود.10 از آن پس نیز بیشترین نقاط درخشان تاریخ اسلام به دست على بن ابى‏طالب رقم خورده است که این مختصر گنجایش پرداختن به خلاصه‏اى از آن را نیز ندارد.

 2 -2 -1- پیامبر(ص) دل هر حق طلبى را که از رذایل و پستیها به تنگ آمده بود، جذب مى‏کرد و روش برخورد آن بزرگوار هر سرخورده گریزپاى را آرام مى‏نمود. ولى آنچه در دعوت آن برگزیده خدا به روشنى مشهود است، تعداد زیاد ایمان آورندگان نوجوان و جوان، نسبت به سایر گروههاى سنى، است که معمولاً از وفادارترین و استوارترین شخصیتهاى تاریخ صدر اسلام به شمار مى‏آیند و پیامبر عنایتى خاص بدانان مبذول مى‏داشت. همان گونه که فرماندهان، جانشینان و فرستادگان خود را از میان این جوانان مؤمن و پرشور و انقلابى انتخاب مى‏نمود و اینک نمونه‏هایى از آنها:

 الف - مصعب بن عمیر از خانواده‏هاى اشرافى مکه بود. پدر و مادرش او را بسیار دوست داشتند... جوانى بسیار زیبا و مرفه بود، آیین مقدس اسلام بر جانش اثرى ژرف گذارد و موجب شد على رغم میل پدر و مادرش و با وجود تمامى تکلّفات و تعلّقاتى که داشت، مسلمان گردد.

 او مدتى پنهانى خدمت پیامبر(ص) مى‏رسید و تعالیم اسلام را فرا مى‏گرفت و سعى داشت کسى از رازش آگاه نگردد. اما یک روز، یکى از بستگانش، او را در حال نماز دید. وى را گرفتند و در زیرزمین خانه‏اشان زندانى کردند و در هواى گرمِ مکه، کاه را به آتش مى‏کشیدند تا به تنگ آید، لیک او تحمل مى‏نمود و شکنجه را بر کفر ترجیح مى‏داد.

 تا آن که از جانب پیامبر(ص) و براى نجات از شکنجه‏هاى طاقت فرسا، همراه جمعى دیگر مأمور به هجرت به حبشه شد، پس از بازگشت وى و قضیه حصر اقتصادى مسلمین در شعب ابى‏طالب و ایمان آوردنِ تعدادى از مردم یثرب، پیامبر(ص) بنا به درخواست آنان، این جوانِ زاهد را به عنوان امام جماعت و مبلّغ اسلام و نماینده خویش به مدینه اعزام نمودند و در اثر تبلیغات گیراى او و تازه مسلمانان آن دیار بود که نام پیامبر(ص) در اندک زمانى به گوش تمامى مردم یثرب رسید و زمینه هجرتِ سرنوشت ساز پیامبر(ص) را فراهم نمود.

 ب - در سال هشتم هجرى - پس از فتح مکه و پاکسازى منطقه از لوث وجود سردمداران کفر - پیامبر(ص) عزم بازگشت به مدینه نمودند؛ لیکن از آنجا که ایّام حج نزدیک بود، مصلحت ایجاب مى‏کرد تا براى اداره امور سیاسى - اجتماعى منطقه فردى را منصوب کنند، تا بر اوضاع مسلط گشته از بحرانهاى احتمالى جلوگیرى نمایند. از این رو، “عتاب بن اسید”، جوان شایسته و تازه مسلمانى را - که بیست سال بیشتر از عمرش نمى‏گذشت - به حکومت و فرماندارى مکه منصوب کردند.

 ج - “زید بن حارثه” را عربهاى بیابان گرد در یکى از تجاوزات مرزى - در حالى که سنین کودکى را پشت سر مى‏گذاشت - ربوده و در بازار به برادر زاده خدیجه - همسر پیامبر(ص) - فروختند که او نیز زید را به عمه خویش سپرد. بانوى فداکار اسلام، پس از ازدواج، زید را به پیامبر(ص) بخشید.

 با تابش اولین طلیعه خورشید اسلام، زید در گروه اولین گروندگان به پیامبر(ص) قرار گرفت و سوم کسى بود که اسلام آورد. جذبه پیامبر(ص) براى زید آنچنان بود که وقتى والدین براى بازگرداندن او به مکه آمدند و پیامبر(ص) آزادش ساخته و در ماندن و رفتن مخیّر نمودند، وى اقامت در غربتِ عشق را برگزید.

 پیامبر(ص) زید را بسیار دوست داشتند و او را فرزند خویش خطاب کرده و رسماً اعلام فرمودند که زید فرزند من است و ما از یکدیگر ارث مى‏بریم.

 زید در صحنه‏هاى حساس صدر اسلام حضورى فعال داشت و از فرماندهان لشگر حق به شمار مى‏رفت. وى در جنگ “موته” پس از به شهادت رسیدن “جعفر طیار”، عموى پیامبر(ص)، در سِمَت پرچمدارى سپاه اسلام، شربت شهادت نوشید و همچون فرزندى، پیامبر را در سوگ خویش نشاند.

 د - رسول خدا تا واپسین روزهاى حیات خویش چند بار با رومیان و عمّال داخلى آنان دست و پنجه نرم کرده بود و این بار تلاش مى‏کرد پیش از رحلتش ضرب شستى به آنان نشان دهد تا پس از او از ناحیه شمال، خطرى متوجه اسلام نگردد. لذا سپاهى عظیم مرکب از مهاجر و انصار - که در آن افراد سرشناسى شرکت داشتند - بسیج کرد و فرماندهى آن را به جوان هیجده ساله‏اى به نام “اسامة بن زید” سپرد.

 در سپاه عظیم اسامه تمام بزرگان و پیرمردانِ مهاجر و انصار، به جز امیرالمؤمنین و بنى‏هاشم و ابن عباس و عده‏اى از رجالِ فضیلت که علاقه مند به خاندان عصمت بودند، مانند: سلمان و اباذر و مقداد، مأمور به شرکت بودند. پیامبر(ص) با انتخاب اسامة با خرافاتِ زمان جاهلیت عملاً به مبارزه پرداخت و اصل تقسیم کار و مقام بر اساس شخصیت و لیاقت را زنده کرد.11

 ه. ابوعامر از دشمنان سرسخت پیامبر(ص) بود که در دشمنى با اسلام لحظه‏اى آرام ننشست و با منافقان مدینه، همکارى تنگاتنگى داشت. پسر وى “حنظله” جوانى بیست و چند ساله بود که بدکارى پدر، او را از ایمان به خدا و پیامبر او(ص) باز نداشت تا آن جا که یکى از زیباترین نقشهاى فداکارى و ایثار را رقم زد.

 شبى که فردایش جنگ احد آغاز مى‏شد، شب زفاف حنظله بود. عروس نیز - همچون داماد - از خاندانى منافق بود یعنى دختر “عبدالله ابى”، سرکرده اوسیان. حنظله آن گاه که منادى حق، نداى جهاد سر داد، از فرماندهى کل قوا رخصت خواست تا یک شب در مدینه بماند و فردا خود را به میدان نبرد برساند و پیامبر(ص) نیز اجازه فرمودند.

 قرآن او را چنین مدح مى‏کند:

 “افراد با ایمان، کسانى هستند که به خدا و فرستاده‏اش ایمان دارند و آن گاه که براى کارى عمومى با پیامبر(ص) گرد آمده‏اند تا از او رخصت نخواهند، رهایش نمى‏سازند، آنان که اذن مى‏طلبند، همان مؤمنین به خدا و رسولش هستند.”12

 همان شب، تازه عروس در خواب دید که آسمان شکافت و حنظله داخل آن شد و آن گاه شکاف به هم آمد. او از این خواب دانست که به زودى همسرش شربت شهادت خواهد نوشید؛ پس صبح، حنظله را با دیدگانى اشک بار به سوى میدان بدرقه نمود.

 این جوان رشید از خود گذشته، پس از ساعتى نبرد دلیرانه در میدان توسط نیزه‏دارى به شهادت رسید.

 پیامبر(ص) فرمودند: من خود دیدم که ملائک حنظله را غسل مى‏دادند و از همین تاریخ بود که وى به “غسیل الملائکه” شهرت یافت.13

 باید اضافه نمود در زندگى و سیره ائمه اطهار - علیهم السلام - نیز معمولاً نیکوترین و خالص‏ترین شیعیان، جوانان و یا آنان که از جوانى سر در گرو این راه داشتند، بوده‏اند و واقعه سرخ عاشورا آن را به طور کامل به نمایش مى‏گذارد و گرچه در میان 72 تن شهید دلباخته امام حسین(ع) “حبیب بن مظاهر” و “مسلم بن عوسجه” و... هم وجود داشته‏اند، اما نسبت به نوجوانان و جوانان در اقلیتى قابل توجّهند. ادامه دارد

 

 پاورقیها:

  1 ) احزاب (33) آیه 39.

 2 ) اشاره به شعر ناصر خسرو در مورد عقابى که در اوج پرواز تیرى بر بالش اصابت مى‏کند:

 گفتا عجبا این که زچوب است و زآهن

 این تیزى و تندىّ و پریدنش چها خواست؟

 چون نیک نظر کرد پر خویش در آن دید

 گفتا ز که نالیم که “از ماست که بر ماست”

 3 ) کلمه فتى در قرآن در دو معنا استعمال شده است: جوان و خدمتکار؛ که معناى دوم از بحث خارج است و مطمح نظر در این جا آیاتى است که این لفظ در معناى جوان به کار رفته باشد.

 4 ) انبیا (21) آیات 60 - 59.

 5 ) یوسف (12) آیه 30.

 6 ) کهف (18) آیات 13 - 12.

 7 ) همان، آیه 60.

 8 ) یوسف (12) آیه 35.

 9 ) نهج البلاغه فیض الاسلام ، ص 813.

 10 ) ر ک : فروغ ابدیت، ج1، ص214 - 213.

 11 ) تاریخ اسلام، ص191.

 12 ) نور (24) آیه62.

 13 ) ر ک : اسدالغابه، ج2؛ بحار، ج20؛ سیره ابن‏هشام، ج2؛ فروغ ابدیت، ج2.

تعداد مشاهده مقاله: 62