گفته ها و نوشته ها

گفته‌ها و نوشته‌ها

 

 سرّ همدلى

 

 روزى بقراط نزدیک بیمارى آمد و نبض او را گرفت. آن گاه وى را گفت: بدان که من و تو و بیمارى سه کس هستیم و هر سه مخالف یکدیگر. اگر تو یارِ من شوى و آنچه تو را بگویم از آن نگذرى و آنچه تو را از خوردن آن باز دارم، دست باز دارى، ما دو تن شویم و علت (بیمارى) تنها ماند و بر وى غالب (پیروز) آییم! چه هر گاه که دو تن، هم‏پشت و یکدل شوند بر یک کس غلبه توانند کرد و این حکمتى عظیم و لطیف است و عاقل حقیقت سرّ این داند.

 (جوامع الحکایات و لوامع الروایات)

 

 

 سخن نغز

 زگیتى دو چیز است جاوید و بس

 دگر هر چه باشد نماند به کس

 سخن گفتن نغز و کردار نیک

 بماند چنان تا جهانست دیگ

 زخورشید و از آب و از باد و خاک

 نگردد تبه نام و گفتار پاک

 بدین سان بود گردش روزگار

 خنک مرد با شرم و پرهیزکار

 (ابوالقاسم فردوسى)

 

 مقبول خَلق

 بایزید بسطامى از راهى مى‏گذشت و سگى او را دنبال کرد. وى جامه برگرفت تا به بدن سگ نیالاید، سگ زبان حال بگشود و گفت: اگر من خشکم که دامن تو، نجس نخواهد شد و اگر تر باشم، به هفت بار شستن پاک خواهد شد ولى تو هرگاه به خود آلوده شوى و با آب صد دریا غسل کنى، پاک نخواهى شد. پس دامن از خود نگاه دار، نه از من!

 شیخ گفت: تو ظاهرى پلید و من باطنى از تو پلیدتر دارم، بیا همراه شویم، شاید پاکى حاصل شود.

 سگ گفت: همراهى ممکن نیست، زیرا تو مقبول خلقى و من مردود جهانم!

 

 

 امثال و حکم

 درویش و غنى بنده این خاک درند

 و آنان که غنى‏ترند، محتاجترند1

 از این در کآمدى نومید برگرد

 به بیهوده مکوب این آهن سرد2

 عیب‏رندان‏مکن اى‏زاهدپاکیزه‏سرشت

 که گناه دگرى بر تو نخواهند نوشت3

 آلوده منّت کسان، کم شو

 تا یک شبه در وثاق تو نان است4

 1) سعدى 2) ویس ورامین 3) حافظ 4) انورى

 

 

 در سفر فرنگ

 آورده‏اند که اعتماد السلطنه از دانستن زبان فرانسه، بر خود مى‏بالید تا این که روزى با ناصرالدین شاه به سفر فرنگ رفت. شاه در یکى از کوچه‏هاى فرانسه، پسر بچه‏اى فرانسوى را به اعتماد السلطنه نشان داد و براى رو کم کردن وى، گفت: یاد بگیر، این بچه نصف توست ولى زبان فرانسه را مثل بلبل حرف مى‏زند.

 

 قضاوت

 دو کودک، دو نوع خط نوشتند و نزد امام حسین(ع) آوردند تا میانشان قضاوت کند. امام على(ع) به آن حضرت هشدار داد که مواظب قضاوتت باش؛ هر چه امروز، قضاوت کنى، باید فرداى قیامت در پیشگاه عدل الهى، پاسخگو باشى.(مجمع البیان ج3، ص64)

 

 نایب الحکومه جوشقان

  در یکى از منزلهاى بین راه کاشان، بعد از نصف شب نوکر مسافرى که به آن جا رسیده بود با کمال شدت در زد. کاروانسرادار از پشت در پرسید: کیست؟

 نوکر گفت: جناب مستطاب اجل اکرم افخم عالى سرکار بندگان آقاى حاجى میرزا محمد حسینعلى خان مستوفى اول دیوان اعلى نایب الحکومه جوشقان و مضافات دام اقباله المتعالى است که تشریف آورده‏اند در را باز کن.

 کاروانسرادار گفت: اى بابا خدا پدرت را بیامرزد ما براى این همه مسافر در کاروانسرا جا نداریم.

 (هزار و یک حکایت)

 

 سردار و عارف

  سردارى بنام از عارفى پرسید: آیا بهشت و جهنم وجود دارد؟

 عارف پرسید:تو کیستى؟

 پاسخ داد: من سرباز گارد شخصى امپراتور هستم.

 عارف گفت: امپراتور، آدم احمقى است که چون تو را به سربازى گمارده!

 سردار خشمگین شد و شمشیر از غلاف برکشید و به قصد سیاست، پیش رفت.

 عارف گفت: اکنون نیمى از پاسخت را دریافتى و درِ جهنم را بر خود باز کردى!

 سرباز به خود آمد و با متانت شمشیر در نیام کرد.

 عارف گفت: اکنون نیم دیگر پاسخت را دانستى، تو درهاى بهشت را بر خود گشودى!

 (صد حکایت)

 

 نصیحت بى‏اثر

  آورده‏اند که کشیشى براى موعظه بالاى منبر رفت، چون خواست سخن بگوید، مطلبى را که قصد نموده بود، فراموش کرد، لذا پس از قدرى تأمّل گفت: خیلى از چیزها بود که مى‏خواستم امروز براى شما ذکر نموده موعظه کنم؛ اما چون از روى تجربت مى‏دانم که نصیحت شما، بى‏اثر و موعظه بى‏ثمر است، لهذا بیش از این زحمت نداده، جلسه را به همین جا ختم نموده، مى‏روم.

 

پیروى على (ع)

 محمد بن ادریس شافعى - یکى از پیشوایان چهارگانه اهل سنت - که ارادت و محبت زیادى به خاندان پیامبر(ص) داشت، روزى شخصى از وى مسأله‏اى پرسید و او نیز پاسخش داد.

 آن‏مردگفت:در این‏مسأله‏باعلى‏بن‏ابى‏طالب(ع)مخالفت‏کردى!

 شافعى گفت: تو این مسأله را از قول على(ع) براى من ثابت کن تا من صورتم را بر خاک بگذارم و بگویم خطا کردم!

 (نامه دانشوران)

 

 نماز سحرگاهان

 پس از مرگ جنید، به خوابش دیدند و پرسیدندش: پروردگار، با تو چه کرد؟

 گفت: آن اشارتها و عبادتها و دانشها و نقشها از میان رفتند، تنها چیزى که ما را سودى بخشید، چند رکعت نمازى بود که سحرگاهان خوانده بودیم.(کشکول شیخ بهایى)

 

 کیمیاى محبت

 از کنفوسیوس پرسیدند: آیا با یک کلمه مى‏توان تمام زندگانى را روشن و پاک نگاه داشت و آن کلمه کدام است؟

 گفت: بلى، آن کلمه، محبت به دیگران است.

 (روانهاى روشن)

 

 آداب سخن

 وقت سخن مترس بگو آنچه گفتنى است

 شمشیر روز معرکه، زشت است در نیام

 در مقام حرف بر لب مهر خاموشى زدن

 تیغ را زیر سپر در جنگ پنهان کردن است

 (مصلح الدین سعدى)

 

من دزدم یا تو؟

 دزدى به خانه‏اى رفت، هیچ نیافت، ناگاه در گوشه خانه قدرى آهک دید، چنین پنداشت که آرد است؛ دستار خود را که ارزشى داشت در میان خانه پهن کرد و رفت که دامنى آرد بیاورد و در دستار بریزد.

 در آن وقت، صاحب خانه، آهسته دستارش را بدزدید. دزد چون دید آهک است و آرد نیست، برگشت که دستار خود را بردارد، دید نیست و آن را برده‏اند. قدم گذاشت که از خانه بیرون رود و فرار کند، صاحب خانه فریاد کشید که: آى دزد! آى دزد! بگیرید او را.

 دزد یقه صاحب خانه را گرفت و گفت:

 انصاف بده، در اینجا من دزدم یا تو؟!

 

 حکم سردارى!

 در سالیان پیش که “نایب حسین” یاغى معروف کاشان، براى خود حکومتى تشکیل داده و مشغول چپاول مردم بود، حاکم تهران تلگرافى براى فرزند وى یعنى “ماشاءالله خان” بدین مضمون ارسال داشت:

 ماشاءالله خان به این نیت که از طرف حکومت مرکزى به وى مقام سردارى خواهند داد، به تهران رفت ولى هنگامى که وارد تهران شد، به دستور حاکم او را گرفته و فى الفور به دار کشیدند.

 یکى از یاران حاکم به وى گفت: مگر شما سوگند یاد نکردى که به محض ورود ماشاءالله خان او را سر دار کنى؟

 حاکم خندید و گفت: چرا! و به این قول هم عمل کردم. اگر ماشاءالله خان قدرى درایت داشت متوجه مى‏شد که منظور از حکم ما، بر سر دار کردن اوست نه سردار کردن!!

 

 خلیفه خسیس و شاعر بدبخت

 ابودلامه با قصیده‏اى بلند، منصور را ستود. منصور به ربیع که حاجب او بود نوشت که سه هزار درهم به او بدهد. و این نوع سخاوت که از منصور عباسى هیچ کس ندیده بود، مایه حیرت و اعجاب ابودلامه شد زیرا منصور سخت لئیم و خسیس بود.

 از آن روز به بعد، ابودلامه از ربیع مطالبه پول مى‏کرد و ربیع، او را به روز دیگر وعده مى‏داد و آن روز دیگر نیز نمى‏داد.

 عاقبت ابودلامه عاجز شد و شکایت به منصور برد و گفت: حاجب حواله‏ات را نمى‏خواند و پولى را که به رسم صله دادى، نمى‏دهد.

 منصور پرسید: کدام پول؟

 ابودلامه گفت: مگر سه هزار درهم در برابر قصیده‏اى که برایت سرودم، ندادى؟

 منصور گفت: اگر نوشته مرا مى‏گوئى، راست است که نوشتم به تو بدهند تا با آن نوشته تو را پاداشى داده باشم، اما نگفته‏ام که پول بدهند!!

 ابودلامه با حیرت گفت: پس اینکه نوشتى حواله پول نیست؟

 منصور جواب داد: گوش کن تا به تو بگویم: مگر نه این است که تو ابیاتى گفتى که ما را خوش آید؟

 ابودلامه گفت: آرى!

 منصور گفت: ما هم به پاداش آن چیزى نوشتیم که تو را خوش آید!!

 

 یاران بد

 نجیب زاده‏اى پس از مرگ پدر، بر اثر نداشتن تدبیر و اشتغال به لهو و لعب، ارث پدر را از دست داد و کارش به گدائى کشید.

 روزى عده‏اى از دوستانش، او را به باغى دعوت کردند، باغبان دیگى از گوشت بار کرد تا براى آنها بپزد و خود پى کارى رفت. از قضا سگى آمد، گوشت‏ها را خورد و رفت. وقت خوردن چون گوشت را نیافتند آن را به گردن همان نجیب زاده انداختند او سخت نگران شد و قسم یاد کرد که من نخورده‏ام ولى آنها نپذیرفتند او دل شکسته خارج شد و به گوشه‏اى نشست. دایه‏اى داشت، او را بدانحال دید، بسته‏اى را نزد او آورد و گفت: پدرت سفارش کرده که چون پسرم همّت درستى ندارد و روزى درمانده خواهد شد، پس تو این بسته را به او بده. وقتى آن بسته را گشود سه کاغذ در آن یافت که در هر یک نوشته شده: ده هزار دینار در فلان جا نهاده‏ام آن را بردار.

 سرانجام پول فراوانى بدست آورد و دوباره دم و دستگاهى بهم زد. آن دوستان با معذرت خواهى و چاپلوسى دوباره اطرافش گردآمدند.

 روزى در باغى جشنى برپا ساخت و آنها را به آنجا دعوت کرد. و قبلاً دستور داده بود چند سنگ را با الماس سوراخ بکنند و بدانجا بیاورند. آن دوستان با تعجب پرسیدند: چه کسى اینچنین سنگ‏ها را سوراخ کرده و حکمت این کار چیست؟

 پاسخ داد: در زمان پدرم مرد عربى چند مورچه همراه خود آورده بود و آنها سنگ سوراخ کردند!! گفتند: همینطور است! ما هم شنیده بودیم. نجیب زاده گفت: آن روز براى اندکى گوشت هر چه قسم خوردم از من باور نکردید اما امروز سخنى به این دروغى که با هیچ عقلى نمى‏گنجد، بر زبانم جارى مى‏شود و همه مرا تصدیق مى‏کنید! شما یاران روز شادى هستید و بدرد من نمى‏خورید. من دوستانى مى‏خواهم که در هنگام سختى به کارم آیند. و دستور داد همه را با خفت و خوارى از آن مجلس بیرون راندند.

 

 تب امیر

 عربى یکى از روزهاى گرم تابستان به تب دچار شد. هنگام ظهر عریان شد و بدن خود را روغن مالید و سپس زیر نور خورشید، روى ریگهاى داغ، شروع به غلطیدن کرد و گفت: اى تب! حال مى‏فهمى که چه بلائى بر سرت آورده‏ام. اى موذى پست فطرت! شاهزادگان و امیران را گذاشته‏اى و به سراغ من بى‏نوا آمده‏اى؟!

 بهر حال آنقدر در آن حالت به غلطیدن ادامه داد تا عرق کرد و تب از تن او بیرون رفت.

 روز دیگر از کسى شنید که امیر دیشب به تب دچار گشته است. اعرابى گفت: به خدا قسم آن تب را من به سراغ او فرستادم. این گفت و پا به فرار نهاد.

 

 ملانصر الدین و دزد

 ملانصرالدین شبى براى قضاى حاجت به حیاط خانه رفت، دید دزدى در گوشه خانه ایستاده؛ زن خود را صدا کرد؛ تیر و کمان مرا بیاور. وقتى که آورد، تیرى به سوى دزد رها کرد.

 چون صبح شد، به سراغ دزد آمده، دید دزد همان قباى خودش بوده که زنش شسته و به میخ آویزان بوده و تیر هم به قبا خورده و آن را سوراخ کرده است. به زنش گفت: برو شکر خدا کن که خودم در میان قبا نبودم وگرنه من بجاى دزد مرده بودم!

 

 نتیجه شوخى بى‏مزه

 پیر مردى پینه دوز بود که علاوه بر پینه دوزى هرگاه میتى شب در مسجد تنها مى‏ماند او را خبر مى‏کردند تا صبح بالاى سر میت کشیک بدهد. او هم براى اینکه خوابش نگیرد معمولاً وسائل پینه دوزى خود را مى‏برد و مشغول کار خود مى‏شد.

 یک شب جوانهاى ده براى تفریح، شخصى را مرده‏وار در تابوت خوابانده و پینه دوز را اجیر کردند تا صبح در کنارش کشیک بدهد.

 پینه دوز طبق معمول خویش، وسائل کارش را آورده مشغول کار شد که تا صبح خوابش نبرد. نیمى از شب گذشته بود، با خود به زمزمه افتاد و شروع به خواندن یک تصنیف قدیمى کرد.

 مرده قلابى سر از تابوت بلند کرده گفت: رسم نیست که بالاى سر مرده تصنیف بخوانند!

 پینه دوز گفت: مرده هم رسم نیست که در کار زنده‏ها فضولى کند. معلوم مى‏شود درست نمرده‏اى بگذار خلاصت کنم! فوراً با مشته آهنى خود بر سر او کوبید و او را از زندگى رهانید!! رفقاى او که صبح به دیدنش آمدند، با جسد مرده واقعى رفیقشان برخورد کردند و پى به نتیجه شوخى بى‏مزه شان بردند.

 

 من دیوانه نیستم!

 روزى هیتلر براى بازدید دیوانگان به تیمارستان رفته بود. تمام دیوانگان با لباس سفید در یک خط ایستاده و همه در کمال ادب - همانطور که قبلا تعلیم دیده بودند - به هیتلر سلام دادند. ولى در آخر صف یک نفر اصلاً سلام و اداى احترام نکرد.

 هیتلر خودخواه که از این مرد دیوانه و لجوج سخت ناراحت و عصبانى شده بود، فریاد زد: احمق! چرا احترام نمى‏گذارى؟

 آن مرد یکقدم جلو گذاشت و گفت: قربان! ببخشید، من مثل اینها دیوانه نیستم، من پرستارم!

 

 زیره به کرمان

 شرکت انگلیسى “پرمافلکس” سالانه معادل 50000 پوند نفت به صورت “بنزین فندک” به کشورهاى عربى نفت‏خیز حوزه خلیج فارس، صادر مى‏کند.

 چرا برج “پیزا” کج است؟

 در سال 1174 هنگامى که معمار ایتالیایى به نام “بونانو” ساختن برج معروف “پیزا” را آغاز کرد، یک اشتباه محاسباتى در پى برج مرتکب شد و عمق پى را فقط 3 متر در نظر گرفت. در اواسط کار، به علت جابجایى قشرهاى خاک، ساختمان نیمه تمام برج انحراف پیدا کرد و کار تعطیل شد.

 در سال 1350 کار تکمیل برج از سر گرفته شد و سعى گردید که طبقات فوقانى با خط عمود طراز باشد و از انحناء قبلى پیروى نکند تا بتوان مرکز ثقل برج را تعدیل کرد.

 امروزه این برج حدود 5 متر نسبت به خط عمود، انحراف دارد و سالانه 8 میلى متر بر انحراف آن افزوده مى‏شود.

 

 بانک و بالنگ

 روزى در مجلسى شوراى ملى، سخن از تشکیل بانک به میان آمد. یک نفر محسنات آن را ذکر مى‏نمود و مى‏گفت: لذت و منافع بانک براى ایرانى مجهول است؛ هر جا که تخم او را کاشته‏اند، اهالى آنجا ثمر او را مى‏دانند.

 یکى از وزرا که گویى در خواب بود، بیدار شد و گفت: گمان ندارم بالنگ ما از بانک فرنگى‏ها بهتر نباشد! چه عیب دارد؟ بادنجان سرخ (گوجه فرنگى) را کاشتید، خوردیم بد چیزى نیست! بالنگتان را هم بیاورید، بکارید، ما مى‏خوریم!!

 

 خلیفه و زاهد قلابى

 شخصى براى طلب حکومت ناحیه‏اى از عراق بر خلیفه وارد شد، در حالتى که آثار زهد و تقوا از او نمایان و بر پیشانیش آثار سجود به مثل کوهان زانوى شترى نمودار بود.

 بعد از اظهار مطلب، خلیفه از او سؤال کرد که این چیست بر پیشانیت؟

 گفت: اثر سجود است!

 خلیفه گفت: این حایل است بین تو و این عمل که خواهان آن هستى، به جهت آنکه اگر از کثرت عبادت و خداپرستى شده است، پس روا نیست ترا از خداوند مشغول داریم، و اگر براى ما کرده‏اى، سزاوار نیست که فریب و خدعه تو بر ما اثر کند.

 آن شخص منفعل شده، نومیدانه از مجلس بیرون رفت.

 

 شکم سیر

 پروفسور" پاستور والرى رادو" مى‏گوید:

 “کسانى که با شکم سیر غذا مى‏خورند، معمولاً بیشتر از خودشان، پزشکان را سیر مى‏کنند”.

 

 ازدواج

 سقراط به جوانى که قصد ازدواج داشت چنین مى‏گفت:

 دوست من! ازدواج چیز خوبى است. اگر زن خوبى نصیبت شود، سعادتمند مى‏شوى و اگر زن خوبى نصیبت نشود، مثل من فیلسوف خواهى شد!

 واحد شمارش

 اصله: درخت و چوب والوار

 باب: دکان، خانه.

 تخته: قالى و پتو و فرش

 توپ: پارچه

 جلد: کتاب

 جفت: کفش، جوراب، دستکش

 دست: لباس، مبل و ظرف به تعداد معین

 حلقه: اشیاء گرد، چاه

 دانه: اشیاء قابل شمارش مثل گردو و مداد

 برگ: کاغذهاى جلد نشده

 رأس: جانوران اهلى

 رشته: اشیاء نوار مانند (کمربند، گردنبند)، قنات

 دسته: گل و گیاه

 عراده: اسلحه سنگین چرخ‏دار

 فروند: وسایل نقلیه هوایى و دریایى

 فقره: اسناد پرداختنى

 قطعه: عکس، شعر، زمین

 قواره: زمین و لباس

 نسخه: کتاب، روزنامه، مجله

 نفر: انسان

 قطره: اشک، خون و بعضى مایعات

 تیر: فشنگ

 قبضه: از چاقو تا مسلسل

 

 اگر من به جاى تو بودم

 وقتى اسکندر، آسیاى صغیر را گرفت و در ایسوس، داریوش سوم را شکست داد و زن و دختر و مادر داریوش را اسیر کرد و صور را گرفت و مصر را زیر مهمیز کشید و عازم فتح بابل شد، نامه‏اى از دارا به او رسید که به این شرایط تکلیف صلح به اسکندر کرد: دختر خود را به زنى به اسکندر مى‏دهد، ده هزار تالان براى باز خرید اعضاء خانواده سلطنتى مى‏پردازد و ممالک را که از فرات تا بحرالجزائر است، به اسکندر وامى‏گذارد.

 اسکندر بر اثر این نامه، مجلسى از سرداران خود بیاراست و نامه را خواند. “پارمن‏یون” گفت: اگر من به جاى تو بودم، این نامه را مى‏پذیرفتم!

 اسکندر جواب داد: اگر من هم به جاى تو بودم، مى‏پذیرفتم.

 

 درس زد و خورد

 شبلى که از علماى عامه است درس نحو مى‏خواند. استادش گفت: بخوان: ضَرَبَ زیدٌ عمرواً.

 پرسید: به چه جهت زید، عمرو را زد؟!

 استاد گفت: نه، این مثال است، مى‏خواهم تو بفهمى.

 شبلى برخاست. استاد گفت: به کجا مى‏روى؟

 گفت: نمى‏خواهم علمى را بخوانم که از همین اول با زد و خورد شروع مى‏شود!!

 

 کرامت عبدالسلام بصرى

 عبدالسلام بصرى از اکابر صوفیه است و مریدانش اعتقادات عجیبى درباره او داشتند. شیخ نیز در حیله کوتاهى نمى‏کرد و هر روز ادعائى نو مى‏نمود - مانند بسیارى از دیگر از صوفیان که براى آنان کرامت نقل مى‏کنند و متاسفانه در مجلات و کتابها و روزنامه‏هاى ما هم از آنان به بزرگى! یاد مى‏شود - و مریدان نادان مى‏پذیرفتند.

 روزى شیخ عبدالسلام در جامع بصره مشغول نماز بود. ناگاه در میان نماز گفت: چخ! چخ! پس از نماز از او پرسیدند، چه بود؟ گفت: در حالت نماز سگى را دیدم که به خانه کعبه رفت، به این آواز او را از مسجد الحرام بیرون کردم. مریدان از این قضیه بسیار تعجب کردند و به دست و پاى او افتادند و مزید بر اعتقاد و ارادت ایشان شده، این کرامت را به مجالس نقل مى‏کردند.

 یکى از این مریدها براى زن خود نقل کرد: زن گفت: شیخ را به خانه خود دعوت نما تا در اینجا طعام صرف نماید و من هم به زیارتش مشرف گردم. مرد به نزد شیخ رفت و استدعاى زن را رسانید. شیخ قبول کرد و روزى را مقرر داشت.

 روز موعود با جمعى از مریدان به خانه این مریدش آمد. زن چون طعام فرستاد؛ نزد هر کس یک خوان بگذارد و در آن خوان یک ظرف چلو و یک مرغ بریان بالاى آن، مگر در خوانى که نزد شیخ گذارند؛ مرغ را به زیر چلو کرده بود. شیخ راگمان رسید که براى او مرغ نگذارده‏اند.

 صاحب خانه او را گفت: چرا غذا نمى‏خورید؟ گفت: در خوان همه مرغ گذارده‏اى مگر در خوانى که در نزد من است.

 زن از پشت پرده دست برد و از زیر چلو، مرغ را بیرون آورده گفت:

 کسى که در مسجد بصره در وسط نماز سگ را مى‏بیند که در خانه کعبه داخل شده، چگونه یک مرغ را در زیر نیم بند انگشت چلو نمى‏بیند؟!!

 شیخ از این کیفیت خجل شد و اغلب مریدهایى که در آن مجلس بودند، از او برگشتند ولى امروز پس از صدها سال هنوز نابخردان جاهل، از او و امثال او کرامات! نقل مى‏کنند.

 

 اقسام واعظان

 احمد سمرقندى دانشمندى عارف بود و در مقصورة هرات وعظ مى‏گفت و همه علما و عرفاى هرات به مجلس او حاضر مى‏شدند. روزى در میان وعظ گفت:

 واعظان دوقسم‏اند:

 اول - آن که به همگى روى در حق دارند و پشت بر خلق و باعث ایشان بر وعظ گفتن، اعلاء کلمه حق است و اکمال شفقت و رأفت بر خلق، پس ایشان دائم وعظ گویند و تعطیل جایز ندارند.

 دوم - آنان‏اند که به همگى روى در خلق دارند و پشت بر حق و غرض ایشان از وعظ گفتن، جمع حُطام دنیوى و طلب جاه و خودنمائى است. پس این طایفه نیز دائم وعظ گویند و تعطیل روا ندارند.

 در واقع من از قسم اول نیستم که به همگى روى خود در حق داشته باشم، بلکه دواعى نفس من بسیار است و در وعظ خود اغراض فاسده دارم و در نفس الامر از قسم دوم نیستم زیرا که در وعظ گفتن، نیتهاى صالح نیز دارم و همت بر صدق حال و مقال مى‏گمارم، پس من گاهى وعظ مى‏گویم و گاهى تعطیل مى‏نمایم.

 

 سلام عریان

 “سائل نهاوندى” پس از سالها توقّف در همدان، قصد مراجعت به وطن کرد. از قضا نزدیک به شهر خود که رسید، دزدان، اموال او را بردند و خود او را نیز عریان کرده حتى لباسهایش را نیز به غارت گرفتند.

 وقتى خویشاوندان او که به استقبالش آمده بودند، سبب عریان بودنش را پرسیدند گفت:

 چون از شهر همدان، شهر بابا طاهر عریان، آمده‏ام بهتر این دیدم که سلام او را عریان به شما برسانم.

 

 برنجش دهید نه رنج

 پیرزنى مرجمک نام نزد قائم مقام فراهانى رفت و از او درخواست عدس کرد. او به انبار دولت عبارت ذیل را نوشت و به دست آن زن داد که خود برود و تقاضایش را تحویل انباردار بدهد:

 “ارزنى آمد مرجمک نام، ماش فرستادیم، نخود آمد، برنجش دهید نه رنج”

 ارزنى ) اگر زنى

 ماش ) ما او را

 نخود - نه خود

 اى روى تو

 اى روى تو نوربخش خلوتگاهم

 یاد تو فروغ دل ناآگاهم

 آن سرو بلند باغ زیبائى را

 دیدن نتوان با نظر کوتاهم

 در جستن وصل تو

 چون آتش سوداى تو جز دود نداشت

 مسکین دل من امید بهبود نداشت

 در جستن وصل تو بسى کوشیدم

 چون بخت نبود، کوششم سود نداشت

 “انورى”

 

 ... که مپرس

 یاد دارم به نظر خط غبارى که مپرس

 سایه کردست به من ابر بهارى که مپرس

 کرده‏ام عهد که کارى نگزینم جز عشق

 بى‏تامل زده‏ام دست به کارى که مپرس

 من نه آنم که خورم بار دگر بازى چرخ

 خورده‏ام زین قفس تنگ فشارى که مپرس

 غنچه چینان گلستان جهان را صائب

 هست در پرده دل باغ و بهارى که مپرس

 “صائب تبریزى”

 

 این را... آن را

 رفتیم من و دل دوش ناخوانده به مهمانش

 دزدیده نظر کردیم در حسن درخشانش

 مدهوش رخش شد دل، مفتون لبش شد جان

 این را بگرفت اینش آن را بربود آنش

 “فیض کاشانى”

 

 دامن پاک

 هر نشان کز خون دل بر دامن چاک من است

 پیش اهل دل، دلیل دامن پاک من است

 عشق تو بگرفت بالا تا دل و جانم بسوخت

 آرى این آتش بلند از خار و خاشاک من است

 “جامى”

 

 تو به جاى ما

 دل و جان ز تن برون شد، تو همان به جا نشسته

 شده ما زخویش بیرون، تو به جاى ما نشسته

 زغم زمانه ما را، نفتد، گره بر ابرو

 که ز راه عشق، گردى، به جبین ما نشسته

 “ادیب الممالک فراهانى”

 

 غم عشق

 گفتم نگرم روى تو، گفتا به قیامت

 گفتم روم از کوى تو، گفتا به سلامت

 گفتم چه خوش از کار جهان گفت غم عشق

 گفتم چه بود حاصل آن، گفت ندامت

 “هاتف اصفهانى”

 

 کارت ویزیت

 روزى یکى از اشخاص از خود راضى، “ولتر” نویسنده شهیر فرانسوى به دیدنش رفته بود. برخلاف انتظار دید که وضع اطاق ولتر بسیار درهم و آشفته و گرد وخاک زیادى روى میز تحریرش نشست است.

 از فرط ناراحتى با انگشت خود روى همان میز گرد آلود نوشت “احمق” و رفت.

 فرداى آن روز تصادفاً ولتر را در خیابان دید و گفت: دیروز خدمت رسیدم، تشریف نداشتید.

 ولتر با نگاهى فیلسوفانه گفت: بله! کارت ویزیت شما را روى میز تحریر دیدم!

 

‌هاشم و عبد شمس

 نوشته‏اند که براى عبد مناف (نیاى حضرت رسول صلى الله علیه و آله و سلم) دو پسر دوقلو، متولد شدند که پیشانى و یا پشت آنها به هم پیوستگى داشت. پس با شمشیر آن دو را از هم جدا ساختند؛ یکى را‌هاشم و دیگرى را عبدالشمس نهادند.

 یکى از خردمندان عرب چون این بدانست گفت: در میان فرزندان این دو پسر، جز با شمشیر هیچ کارى فیصله نخواهد یافت و چنان نیز شد؛ زیرا عبدالشمس پدر امیّه بود و اولاد او همیشه با فرزندان‌هاشم از درِ دشمنى و کینه وارد شدند چنانکه ابوسفیان یا حضرت رسول مکرّر جنگ نمود و معاویه با حضرت امیر و و...

 

 مردانگى و مهمان نوازى

 در سال 322 هجرى قمرى، معز الدوله احمد بن بویه به فرمان برادر، به گرفتن “کرمان” ماموریت یافت. بدینسان امیر على بن الیاس، حاکم کرمان را با قوایش محاصره کرد. امیر على در روز مردانه مى‏جنگید و داد مردى مى‏داد، و شب هنگام، براى دیالمه طعام مى‏فرستاد.

 معزالدوله پیغام داد که اگر با دیالمه دشمنى، غذا فرستادن سزاوار تو نیست و اگر دوستى چرا جنگ مى‏کنى؟

 امیر على پاسخ داد: چون در روز دشمنى مى‏کنید و سر جنگ دارید، از روى غیرت، در دفع شما به جان مى‏کوشم و در شب چون غریب و مهمانید به لقمه نانى که در دسترس است، خدمت مى‏کنم.

 معزالدوله از مردانگى و مهمان نوازى امیرعلى خجل شده، از محاصره کرمان دست برداشت.

 

 جان دگرم بخش

 از ضعف به هر جا که نشستیم وطن شد

 وز گریه به هر سو که گذشتیم چمن شد

 جان دگرم بخش که آن جان که تو دادى

 چندان زغمت خاک به سر ریخت که تن شد

 (طالب آملى)

 

 برگردید که روز کار برگشت

 ابن مقله وزیر خوشنویس و مقرّب درگاه خلیفه غاصب عبّاصى “الراضى بالله” بود. راضى را نظر به تهمتى که ساعیان به ابن مقله زدند، از وى ناراضى گردید و او را از وزارت خلع و دستور دارد دست راستش را قطع کردند!!

 ابن مقله به ناچار خانه‏نشین گردید. در مدت خانه نشینى او، یک نفر از دوستان سابقش، حالى از او نمى‏پرسید با اینکه خانه او پیوسته از جمعیّت موج مى‏زد و هیچ وقت خالى نمى‏شد!

 سرانجام بر راضى ثابت شد که او جرمى نداشت و بر او افترا بسته‏اند؛ امر کرد سعایت کنندگان را اعدام کردند و او را بر سر شغل سابق خود باز گرداند.

 ابن مقله این دو بیت را بر سر در خانه‏اش نوشت:

 تحالف الناس والزمان

 فحیث کان الزمان کانوا

 یا ایها المعرضون عینى

 عودوا فقد عاد الزمان

 یعنى: مردم با زمانه پیمان بسته‏اند که هر جا آن باشد، اینها هم باشند. پس اى آنان که از من روى گردانیدید، باز گردید که روزگار برگشت!

 

 ارزش حکومت

 عبدالله بن عباس گوید: وقتى امیرالمؤمنین(ع) به جنگ جمل مى‏رفت، دزدى قار بر آن حضرت وارد شدم، دیدم کفش پاره خود را وصله مى‏زند.

 حضرت از من پرسید: ارزش این نعلین نزد شما چقدر است؟

 گفتم: هیچ ارزش ندارد.

 فرمود: به خدا قسم این نعلین در نظر من با ارزش‏تر است از حکومت کردن بر شما مگر آنکه حقى را برپا نمایم یا باطلى را از سر مردم دفع کنم.

 

 انیشتین و میزبان بى‏سواد

 یک روز “انیشتین” ریاضى دان معروف و صاحب فرضیه نسبى، در خانه یکى از تاجران مهمان بود. میزبان که هیچ اطلاعى از ریاضیات عالى نداشت، از انیشتین خواهش کرد که به طور ساده و مختصر فرضیه نسبى را برایش شرح دهد.

 انیشتین گفت: این موضوع را نمى‏توان ساده و مختصر بیان کرد و چون میزبان اصرار ورزید، انیشتین گفت: بسیار خوب، سعى مى‏کنم ضمن حکایتى آن را عرض کنم:

 یک روز من با یکى از دوستان خود - که نابیناى مادرزادى بود - صحبت مى‏کردیم و ضمن گردش گفتم: اى کاش در اینجا قدرى شیر پیدا مى‏کردیم و مى‏خوردیم:

 رفیق نابینایم گفت: شیر! من شیر را وقتى مى‏خورم مى‏شناسم! اما مشخصات آن را پیش از خوردن نمى‏دانم.

 گفتم: شیر مایعى است سفید رنگ!

 گفت: مایع را مى‏دانم، اما سفید را نفهمیدم.

 گفتم: سفید؛ رنگ برف، رنگ پَر غاز است.

 گفت: پَر نمى‏دانم چیست! اما غاز کدام است؟

 گفتم: غاز حیوانى است که گردنش کج است!

 گفت: گردن مى‏دانم چیست، اما کج چه شکلى است؟

 اینجا دیگر حوصله‏ام سر رفت، دست او را گرفته و راست نگهداشتم و گفتم: این کج است!

 آن وقت دوست نابینایم گفت: حالا فهمیدم که مقصود از شیر چیست!!

 

من هم همینطور!

 چند کودک با یکدیگر مشغول بازى بودند. ناگهان زنى از دور پیدا شد و کودکى را از آن میان صدا کرد و لحظه‏اى چند با کودک نجوا کرد.

 پس از آن که کودک بازگشت، هم بازى‏هاى او اصرار کردند که از صحبت او با آن زن، مطّلع شوند و به دور او حلقه زدند.

 کودک از آنها پرسید: آیا شما مى‏توانید یک راز مهمّى را پیش خود نگهدارید؟

 همه با صداى بلند فریاد زدند:آرى! آرى!

 کودک گفت: من هم همینطور!

 

 هر کسى در عشق تازد

 هر که دارد درد عشقى یاد درمان کى کند؟

 هیچ عاقل عیش خود را ماتمستان کى کند؟

 هر کسى در عشق تازد، عشق او را سر شود

 وآنکه عشقش شد به سامان فکر سامان کى کند؟

 “فیض کاشانى”

 

 از درد رو متاب

 هر بلبلى که زمزمه بنیاد مى‏کند

 اول مرا به برگ گلى یاد مى‏کند

 از درد رو متاب که یک قطره خون گرم

 در دل هزار میکده ایجاد مى‏کند

 “صائب تبریزى”

 

 مدرس یزدى و حاکم یزد

 مرحوم میرزا محمد على مدرس یزدى از روحانیون بنام یزد در دوران فتحعلى شاه بود. شاهزاده محمد على میرزا پسر فتحعلى شاه - که حاکم یزد بود - به او ارادت داشت. بد خواهان به گوش او رسانده بودند که مدرس یزدى اعتقاد درستى ندارد، زیرا گفته است:

 از آن شیرى که در پستان تاک است

 اگر با کودکى نوشم چه باک است

 حاکم، مدرس را طلبید و گفت: آیا این شعر از شما است؟

 مدرس پاسخ داد: آرى! ولى شعر قبل و بعد آن را نشنیده‏اید. و آن وقت ارتجالاً چند بیت دیگر سرود و با بیتى که حاکم شنیده بود خواند، و حاکم را به ارادت سابق خود واداشت:

 شبى دردى کشى با پارسایى

 سخن رندانه راندى تا به جایى

 از آن شیرى که در پستان تاک است

 اگر با کودکى نوشم چه باک است

 جوابش داد داناى سخن سنج

 که مستى راحتت بخشد به هر رنج

 ولى آن مى که خوشتر ز انگبین است

 مزاجش “لذة للشاربین” است

 

 دزد و اسکندر

 اسکندر به کشتن دزدى فرمان داد. دزد گفت: من در این کار که کردم، قلبم راضى نبود.

 اسکندر گفت: در کشته شدن تو نیز قلبت راضى نباشد!

 

 دلدارى

 شخصى در آب افتاده دست و پا مى‏زد و با فریاد و فغان، استمداد و طلب یارى مى‏کرد.

 شخصى از آنجا مى‏گذشت، پرسید: چرا اینقدر داد و فریاد مى‏کنى؟

 گفت: شنا ندانم.

 گفت: خدا پدرت را بیامرزد: من هم شنا نمى‏دانم و اینقدر فریاد نمى‏زنم!

 

 چه مى‏کارى؟

 مسعود رمّال در راه به شاه مجدالدین رسید، پرسید: چه مى‏کارى؟

 گفت: چیزى نمى‏کارم که به کار آید.

 گفت: پدرت نیز هم چنین بود، هرگز چیزى نکاشت که به کار آید!

 

 دو منجم ماهر

 جوحى گفت: من و مادرم هر دو منجم ماهریم که در حکم ما خطا واقع نمى‏شود.

 گفتند: این دعوى بزرگ است، از کجا مى‏گویى؟

 گفت: از آنجا که چون ابرى برآید، من مى‏گویم: باران خواهد آمد و مادرم گوید: نخواهد آمد! البته یا آن شود که من گویم یا آن شود که او بگوید!!

 

 برهان قاطع

 طاسى از حمام بیرون آمد. کلاهش را دزدیده بودند. با حمامى ماجرا مى‏کرد.

 حمامى گفت: تو اینجا آمدى کلاه نداشتى!

 طاس گفت: اى مسلمانان! آخر این سر از آن سرها است که بى‏کلاه براه توان برد؟

 

 قیامت است نه قامت

 این که تو دارى قیامت است نه قامت

 وین نه تبسّم که معجز است و کرامت

 هر که تماشاى روى چون قمرت کرد

 سینه سپر کرد پیش تیر ملامت

 “سعدى”

 

 خرّم از او است

 خاطرم با همه تیغ ستمش خرّم از او است

 که گرم زخم از او مرهم زخمم هم از او است

 گر چه هر لحظه جفائى رسد از دوست ولیک

 هم بما از سر رأفت نظرى هر دم از او است

 “وفاى نورى”

 

 موعظه خداوند

 خداوند به حضرت موسى(ع) خطاب فرمود:

 موسى! من سه کار نسبت به تو کردم، تو نیز در مقابل، سه عمل انجام ده.

 گفت: آنها چیست؟

 فرمود: من نعمت‏هاى فراوان بى‏منّت به تو دادم، تو هم اگر به کسى چیزى دادى، منّت مگذار.

 من عذر و توبه تو را مى‏پذیرم هر چند نافرمانى بسیار کرده باشى، تو نیز عذر جفاکاران را بپذیر.

 من عمل فردا را امروز نخواهم، تو هم، امروز روزى فردا نخواه.

 

 

 آواز خوش

 مؤذنى بانک مى‏گفت و مى‏دوید. پرسیدند: چرا مى‏دوى؟ گفت: مى‏گویند آواز تو از دور خوش است.

 

 گزیده سخن

 با آن که سخن به لطف آن است

 کم گفتن این سخن صواب است

 کم گوى و گزیده گوى چون در

 تا از سخنت جهان شود پر

 (مصلح الدین سعدى)

 

 امثال و حکم

 درویش و غنى بنده این خاک درند

 وآنان که غنى‏ترند، محتاج‏ترند.

 (سعدى)

 آنچه اندر آیینه بیند جوان

 پیر اندر خشت بیند بیش از آن

 (مولوى)

 از این در کآمدى نومید برگرد

 خبر ده تا نکوبم آهن سرد

 (؟؟ و رامین)

 عیب رندان مکن اى زاهد پاکیزه سرشت

 که گناه دگرى بر تو نخواهند نوشت

 (حافظ)

 

تعداد مشاهده مقاله: 78