فاطمه (س) ؛ بانوى ناشناخته

فاطمه (س) ؛ بانوى ناشناخته

 

صدیقه کبرى و انسیّه حورا؛ فاطمه زهرا - سلام الله علیها - بانوى بزرگوارى است که نه تنها عوام به منزلت او پى نبرده‏اند بلکه خواص نیز از درک‏جایگاه رفیع آن فلسفه هستى عاجز مانده‏اند. شخصیت آن حضرت هم بر سنّیان مجهول است هم بر شیعیان!

 

 منزلت فاطمه (س)

 رسول گرامى اسلام صلى الله علیه وآله وسلم فرموده است: “فاطمة بضعةٌ منّى من أغضبها فقد أغضبنى؛1 فاطمه پاره تن من است آن که او را به خشم آورد، مرا به خشم آورده است.”

 در این روایت از دو جنبه باید نظر کرد: جنبه دلیلى و جنبه مدلولى.

 جنبه دلیلى:

 این روایت از نظر سند، در درجه اعلى است که قابل مناقشه و تردید نیست، به طورى که “ذهبى” - منتقد برجسته اهل سنّت - مى‏گوید: این روایت صحیح است.

 روایت دیگرى است که آن حضرت(ص) مى‏فرماید: “انّ اللّه یغضب لغضب فاطمه و یرضى لرضاها؛2 همانا خداوند براى خشم فاطمه، به خشم مى‏آید و براى رضایت او، خشنود مى‏شود.”

 این روایت نیز متواتر است؛ یعنى قطعى الصّدور بودنش از جانب پیامبرصلى الله علیه وآله وسلم تردید ناپذیر است.

 جنبه مدلولى:

 مدلول و معناى روایت چیست؟ روایت “فاطمة بضعةٌ منّى من أغضبها فقد أغضبنى” مقدمه است براى روایت “انّ اللّه یغضب لغضب فاطمه و یرضى لرضاها”. رضا و غضب چیست؟ از کجا پیدا مى‏شوند و به کجا مى‏رسند؟ و از چه چیزى مایه‏مى‏گیرند؟

 از زندگى نباتى دو قوّه پیدا مى‏شود: یکى قوه جذب ملایمات و دیگرى قوه دفع منافرات، این دو قوّه در زندگى حیوانى که رسیدند از صورت جذب و دفع خارج مى‏شوند و به صورت رضا و غضب در مى‏آیند. تا مى‏رسند به زندگى انسانى و زندگى انسانى موقعى است که مبدأ رضا و غضب، بتمامه عقل باشد. وقتى رضا و غضب هر دو از عقل مایه بگیرند، این موجود، انسانى و عقلانى مى‏شود که: “یغضب لغضب العقل و یرضى لرضا العقل”. فوق این مرتبه، مقامى است که اراده انسانى، فانى در اراده خداوند مى‏شود، وقتى در اراده خدا فانى شد، مى‏شود “یغضب لغضب الله و یرضى لرضا الله”. کسى که به این مقام رسید، به مرتبه “عصمتِ خاتمیّت” رسیده است؛ عصمتِ آن موجود کاملى که در عالم وجود نظیرش نیست؛ یعنى کسى که حبّ و بغض او در حبّ و بغض خدا، محو شده است، دوست ندارد إلاَّ آنچه خدا دوست مى‏دارد و مبغوض ندارد مگر آنچه خدا مبغوض دارد، این چنین بشرى مى‏شود: “و ما ینطق عن الهوى، ان هو الا وحى یوحى”.3

 فاطمه زهراعلیها السلام کسى است که “انّ اللّه یغضب لغضب فاطمه و یرضى لرضاها” گاه گفته مى‏شود: “یغضب لغضب الله و یرضى لرضا الله”. یعنى حرف “لام” از طرف “الله” مى‏آید و تأثیر مى‏کند در رضا و غضب؛ یعنى خشنود مى‏شود، براى خشنودى خدا و به خشم مى‏آید، براى خشم خدا، این همان “عصمت کبرى” است. و گاه حرف “لام” از این طرف مى‏آید که “إنّ اللّه یغضب لغضب فاطمه و یرضى لرضاها”، که بسیار بالاتر از صورت اول است چون لام بر سر “رضا فاطمه” در آمده که رضایت فاطمه در رضایت خالق هستى، تأثیر مى‏گذارد؛ یعنى خداوند خشنود مى‏شود براى خشنودى فاطمه و به خشم مى‏آید، براى خشم فاطمه!

 فاطمه شناس امام جعفر صادق‏علیه السلام است که مى‏گوید: “انما سمیت (فاطمة)، فاطمة لان الخلق فطموا عن معرفتها؛4 فاطمه را از آن رو، فاطمه گفته‏اند که مردم از شناخت او عاجزند.” بنابراین ما از شناخت فاطمه، ناتوانیم. کسى او را شناخت که پس از شهادت زهراعلیها السلام گفت: “... قلّ یا رسول اللّه عن صفیّتِکَ صبری و عفا عن سیّدةِ نساء العالمین تجلّدی... فما أقبح الخضراء و الغبراء یا رسول اللّه، امّا حُزنى فسرمد و أمّا لیلى فمسهّد؛5 اى رسول خدا! پس از دخترت، شکیبایى من به پایان رسیده و خویشتن دارى‏ام از دست رفته است... پس از او آسمان و زمین زشت مى‏نماید و هیچ‏گاه اندوه دلم نمى‏گشاید و دیدگانم (در فراق او) بى‏خواب است.”

 

 نقش فاطمه در مباهله

 فخر رازى،6 زمخشرى،7 قاضى بیضاوى، حاکم نیشابورى و جلال الدّین سیوطى نقل مى‏کنند: پس از آن که، هنگام مباهله (لعن بر کاذب) با نصاراى نجران فرا رسید، پیامبرصلى الله علیه وآله وسلم براى مباهله بیرون آمد در حالى که حسین‏علیه السلام را در آغوش و دست حسن‏علیه السلام را در دست گرفته بود و فاطمه‏زهراعلیها السلام پشت سر آن حضرت و على‏ابن ابى‏طالب‏علیه السلام پشت سر حضرت زهرا بود.

 این همان پیغمبرى است که “و ما ینطق عن الهوى” و همان رسولى است که “و ما آتیکم الرّسول فخذوه و ما نهیکم عنه فانتهوا”8، این همان کسى است که سنّت او، “قول”، “تقریر” و “فعل” اوست. تمام حرکات و سَکَنات او سنّت است. اطوار و احوال او بتمامه مرتبط است با مقام “فدنى فتدلاَّ فکان قاب قوسین أو أدنى”.9 او خلاصه عالَم است و پیغمبر خاتم. او جوهر وجود و فرد اوّل عالم هستى است. چنین بشرى هر نگاهش دنیایى از حکمت است و هر عملش، سرچشمه جوشان معارف.

 این که خودش در جلو است، على پشت سر و فاطمه در وسط، داراى معناى عمیقى است، معناى این عمل این است که فاطمه‏علیها السلام، برزخ بین “نبوت کبرى” و “ولایت عظمى” است؛ یعنى فاطمه جنبه قطبیت و حساب مرکزیت را دارد، او بین مقام وحى اعظم و مقام تبلیغ وحى و مقام تفسیر وحى، حرکت مى‏کند، جلوى فاطمه، مبلّغ وحى است و پشت سر او، مفسّر وحى و این است که قدر او همچنان ناشناخته است.

 بارى، وقتى پیامبرصلى الله علیه وآله وسلم با چنین ترکیبى، عازم مباهله شد، پیشواى مسیحیان نجران به آنان گفت: چهره‏هایى به سوى ما رو نهاده‏اند که اگر بخواهند کوه را از ریشه در مى‏آورند. اینان اگر لب به دعا بگشایند، تمام این وادى در آتش خواهد سوخت و احدى از شما باقى نخواهد ماند!

 وقتى پیامبرصلى الله علیه وآله وسلم بیرون آمد به این چهار وجود مقدّس فرمود: “إذا أنا دعوتُ فأمّنوا؛10 زمانى که من دعا کردم شما آمین بگویید.” معناى این جمله آن است که عمل من انعکاس وحى است. و وحى چنین است: “فمن حاجّک فیه من بعد ما جاءَک من العلم فقل تعالوا ندع أبناءَنا و أبناءَکم و نساءنا و نساءَکم و أنفسنا و أنفسکم ثمّ نبتهل فنجعل لعنة الله على الکاذبین؛11 پس هر کس با تو در امر عیسى - که بنده خداست نه پسر خدا - مجادله کند، پس از علمى که تو از خلقت او پیدا کردى، پس بگو بخوانیم و حاضر کنیم پسران، زنان و خودمان را، پس از آن لابه و تضرّع نماییم و بگوییم لعنت خدا بر دروغگویان باد.”

 "إذا أنا دعوتُ فأمّنوا"؛ یعنى دعاى من که پیغمبر خاتم هستم، مقتضى است، اما شرط فعلیت این مقتضى، نفس فاطمه‏علیها السلام است و باید آمین او به دعاى من، ضمیمه شود تا مستجاب گردد.

 وحى و سنّت مى‏گویند که دعاى زهرا شرط است و مقتضى بدون شرط، محال است. گرچه هنگام مباهله با نصاراى نجران است ولى اگر دست پیمبر به دعا بالا مى‏رود، باید چهار دست دیگر هم همراه او به سوى آسمان بلند شوند. پس اگر چنین است، على کیست؟ فاطمه کدام است؟ حسن بن على کیست؟ و حسین بن على کدام؟

 زمخشرى مى‏گوید: أبناءنا و نساءنا بر أنفسنا مقدم شده است؛ یعنى حسن و حسین و فاطمه بر جان پیغمبرصلى الله علیه وآله وسلم مقدم شده‏اند؛ یعنى اشرف مخلوقات مى‏گوید: جان من فداى اینها باد.12

 همو پس از نقل ماجراى مباهله و حدیث کسا مى‏گوید: این قضیه قوى‏ترین دلیل است بر فضل اصحاب کسا و برهان روشنى است بر نبوّت پیغمبرصلى الله علیه وآله وسلم.13 قاضى بیضاوى نیز در تفسیر مشهورش همین مطلب را تأیید نموده است.

 

 فاطمه(س)، پیشگام‏بهشتیان

 ابن حجر در “لسان المیزان” و حافظ ذهبى در “میزان الإعتدال”، نقل مى‏کنند که: “اوّل شخص یدخل الجنة فاطمة بنت محمد(ص).”14

 قیامت روز حق است، پس اولویت ورود در بهشت، براى شخص اول در وجود است و اول شخص باید، اول شخص در انسانیّت باشد، بنابراین عقلاً و نقلاً ممکن نیست، غیر از پیغمبر خاتم‏صلى الله علیه وآله وسلم، اولین وارد شونده به بهشت، کس دیگرى باشد. پیامبر بزرگ اسلام‏صلى الله علیه وآله وسلم از نظر صورت و سیرت، گفتار و کردار، علم و دانش و تقوا، شخص اوّل عالم وجود است. اول شخصى هم که بر سفره ضیافت و جزاى الهى وارد مى‏شود باید این بشر باشد - ولکن بین عقل و نقل تناقضى نیست - اوّل کسى که وارد بهشت مى‏شود، فاطمه است، چون فاطمه عین پیغمبر است، با او متّحد است، ورود فاطمه؛ یعنى ورود پیغمبر.

 سرّ عجیبى در این روایت نهفته است که شرح آن را باید در روایاتى که در کتابهاى عامه و خاصّه نقل شده، پیدا کرد، عایشه مى‏گوید: هر وقت آرزو داشتم، راه رفتن پیغمبر را ببینم به فاطمه نگاه مى‏کردم؛ در راه رفتن به طرف راست یا چپ که حرکت مى‏کرد، عین حضرت بود، فاطمه، در منطق، چهره، بیان، همانند پیامبر بود. بلکه مطلب بالاتر از این سخن عایشه است؛ یعنى همان که پیامبرصلى الله علیه وآله وسلم فرمود: “فاطمة بضعة منّی” وقتى پاره تن او شد، پیغمبر باید اول شخص باشد، و فاطمه پاره تن اوست و جدا از او نیست. بالاتر از آن فرمود: “روحى التى بین جَنبىّ؛ فاطمه روحى است که در کالبد من است.” اول شخصى که وارد بهشت مى‏شود، اول فرد عالم وجود است و خدا مى‏خواهد نشان بدهد که این دختر، شخص پیامبر است.

 چگونگى ورود فاطمه(س) به بهشت

 کیفیت ورود آن حضرت به بهشت چنین است که: “علیها حُلّة الکرامة قد عُجِنَت بماء الحیوان... على أحسن صورةٍ و أحسن کرامة و أحسن منظرٍ...”.15 نظام عدل وجود - که ظهورش در قیامت کبراست - محال است “أحسن صور” را به کسى بدهد، مگر این که آن بشر “أحسن سِیَر” را پیش خدا بیاورد. اگر در کمالات علمى، اخلاقى، عملى، برتر از تمام عالمان، صالحان و عابدان نباشد، محال است که در آن روزبه احسن صور وارد بهشت شود چرا که آن روز “فمن یعمل مثقال ذرّة خیراً یره”.16

 وضعیت چنین است، کسى که به احسن صور مى‏آید، بشرى است که در میدان کار، علم،تقوا،عمل، پا جاى‏پاى خاتم‏گذاشته‏است.

 در این مطالب باید اندیشید که عایشه مى‏گوید: رسول خداصلى الله علیه وآله وسلم اوّل کسى را که پس از سفر به دیدنش مى‏رفت فاطمه بود و آخر کسى را هم که وقت رفتن به سفر از او جدا مى‏شد، فاطمه بود. اینها معنا دارد؛ یعنى در جدایى جسمانى کمترین فاصله‏ها را اعلم اولین و آخرین و ادق انظار تمام انبیا و مرسلین، مراعات مى‏کرد که فاصله بین او و فاطمه در این سفر به کمترین حد ممکن برسد.

 وقتى هم که وارد مى‏شد، دست فاطمه را مى‏بوسید، کسى که جبرئیل، خاک پایش را مى‏بوسید او دست فاطمه را مى‏بوسید، این مهر پدرى نبود، بعد سینه‏اش را مى‏بویید، بعد تمام پیشانى‏اش را. فرمود: من بوى بهشت را از تو استشمام مى‏کنم، تو را که مى‏بوسم، جنّت قُرب را مى‏بویم.

 روزى پیامبرصلى الله علیه وآله وسلم وارد شد، دید فاطمه لباسى از پشم شتر به تن دارد و مشغول دستاس است، دید همان کسى که دیشب تا صبح در محراب عبادت بوده، صبح برخاسته با چنین لباسى، مشغول دستاس است. حضرت گریه کرد، وقتى او گریه کند، اشک باطن وجود جارى مى‏شود، بعد فرمود: “اصبرى على مرارة الدّنیا؛ بر سختى دنیا، شکیبایى کن” و پیغمبر حرکت کرد و رفت و جبرئیل این آیه را آورد: “و لسوف یعطیک ربک فترضى؛17 و به زودى پروردگارت آن قدر به تو عطا مى‏کند، که خشنود گردى.” و بدین ترتیب فاطمه‏علیها السلام پاداش شایسته‏اش را از خداوند متعال دریافت خواهد کرد.

 

 پاورقیها:

  1) صحیح بخارى، تحقیق مصطفى دیب البغا، ج3، ص1361، ح3510.

 2) میزان الاعتدال، ج1، ص535، ح2002؛ کنزل العمال، ج12، ص111، ح34237.

 3) نجم (53) آیه3.

 4) تفسیر فرات الکوفی، چاپ تهران، ص581.

 5) اصول کافى، ج1، ص459؛ نهج البلاغه، فیض الاسلام، ص652 ،651.

 6) التفسیر الکبیر، ج8، ص80.

 7) الکشّاف، ج1، ص368.

 8) حشر (59) آیه7.

 9) نجم (53) آیه9.

 10) الکشاف، همان.

 11) آل عمران (3) آیه61.

 12) الکشاف، همان، ص370.

 13) همان.

 14) کنزالعمال، ج12، ص110، ح34234؛ لسان المیزان، ج4، ص16، ح34؛ میزان الاعتدال، ج2، ص618، ح5057.

 15) مقتل خوارزمى، ج1، ص52؛ تاریخ دمشق، لابن عساکر، ج12، ص86؛ عیون اخبار الرضا(ع)، ج2، ص29، ح38.

 16) زلزله (99) آیه7.

 17) ضحى (93) آیه5.

تعداد مشاهده مقاله: 81