خوشه‌هاى خشم

خوشه‌هاى خشم

(خاطرات اسارت)

 اشاره:

 دوران هشت ساله جنگ تحمیلىِ عراق علیه ایران، هر روزش کتاب پرخاطره‏اى بود که در تاریخ ملت مسلمان ایران، نوشته شد؛ رشادتها و جانبازیهاى نیروهاى رزمنده و سلحشور، فداکاریها و حمایتهاى بى‏دریغ مردم، رهبریهاى قاطعانه امام راحل، مقاومت دلیرانه اسیران، هر یک برگهاى زرین این کتاب بودند که با سرفرازى، رقم خوردند، شرح و بسط هر یک از برگهاى این کتاب پرافتخار، خود نیز میراث سترگى است که آیندگان سخت بدان محتاجند.

 از این رو تلاش کردیم تا، خاطرات برخى از آزادگان سرفراز را در روزهاى بلند اسارت، ثبت کنیم، در این قسمت خاطره یکى از روحانیون آزاده؛ حجةالاسلام شاکرى را مى‏خوانیم. در ضمن از واحد ضبط خاطرات تیپ امام جعفرصادق(ع)، که این خاطرات را تهیه کرده‏اند، متشکریم.

 “واحد فرهنگى مجله”

 × × × × ×

 قصه اسارت ما از این جا آغاز شد که در تاریخ 65/2/24 در عملیات آزاد سازى فکه به اسارت نیروهاى عراقى در آمدیم. هنگامى که اسیر شدیم، دستهاى هر کدام از ما را با بند، محکم بستند و روى آن بندها هم چپیه‏هاى خودمان را پیچیدند. با وجود این، دلهره و هراس عجیبى از ما داشتند، این بود که از ما فاصله مى‏گرفتند و از دور، اطرافمان را محافظت مى‏کردند. اکثر بچه‏ها مجروح بودند، بعضى جراحتشان کم بود و برخى زیاد؛ آنهایى که وضعشان وخیم بود، اصلاً نمى‏توانستند حرکت بکنند و برادران دیگر زیر بغلشان را مى‏گرفتند. با این وضع، ما را به داخل سنگر بزرگى که براى تانکهایشان آماده کرده بودند، بردند و پشت سرِ هم نگه داشتند. البته در آن جا ما را اذیّت نکردند و رفتار تقریباً ملایمى داشتند، فقط با بى‏سیم، سریع تماس گرفتند که یک ماشین “آیفا” بیاورند و ما را ببرند.

 یکى از صحنه‏هایى که در این جا از یک طرف ما را به خنده انداخت و از طرف دیگر خیلى ناراحتمان کرد این بود که در همان حالى که دستهایمان را بسته بودند و دور تا دورمان هم افراد مسلح با فاصله ایستاده بودند، ناگهان نیروهاى خودى شروع به شلیک خمپاره و توپ کردند و اطراف را به شدت زیر آتش گرفتند، خمپاره‏ها در دویست، سیصد مترى ما، تقریباً در فاصله دورى، منفجر مى‏شد، ولى عراقیها با هیکلهاى تنومند و شکمهاى بزرگى که داشتند خودشان را محکم به زمین مى‏زدند و اسلحه‏شان را هم به کنارى پرت مى‏کردند، ما هم که در حال ایستاده، انفجار خمپاره‏ها را نظاره مى‏کردیم، این ترس و اضطراب عراقیها و نحوه دراز کشیدن آن بدنهاى فربه و چاق و به زمین کوبیدن شکمهایشان، برایمان خنده‏آور بود. و از طرف دیگر هم ناراحت مى‏شدیم که خدایا ما اسیر چه آدمهاى ترسو و بزدلى شده‏ایم.

 بالاخره طولى نکشید که ماشین “آیفا” رسید و همه ما را بر آن سوار کردند و سالم و مجروح را روى هم ریختند، تعدادى از کشته‏ها و زخمیهاى خودشان را هم داخل ماشین جا دادند و چند تا نگهبان هم داخل ماشین گذاشتند تا ما را به عقب ببرند.

 هر یک از برادران به دردى مى‏نالید؛ بعضى تیر به شکمشان خورده بود، برخى دستانشان، عده‏اى پاهایشان، خلاصه هر کس به طریقى مصدوم شده بود. ما پیش خودمان فکر مى‏کردیم که عراقیها با دیدن کشته‏ها و زخمى‏هاى خودشان، مخصوصاً مجروحینى که دل و روده‏شان روى زمین ریخته شده بود، حتماً ما را به رگبار مى‏بندند، ولى چنین کارى نکردند و ما را به خط دوم خودشان بردند، به خط دوم که رسیدیم ماشین ایستاد، همه را پیاده کردند، در آن جا تعداد زیادى از افسران و فرماندهان در انتظار ما نشسته بودند، مجروحین و کشته‏هاى خودشان را به طرف کانتینرى که متعلق به بهداریشان بود بردند و آنها را از همین جا از ما جدا کردند، ما را هم یکى یکى با اشاره به طرف خودشان فرا مى‏خواندند و مشخصاتمان را مى‏نوشتند و یک‏سرى سؤالهاى مربوط به واحد و یگان و شهر از ما مى‏کردند. مخصوصاً اسم پدر و پدر بزرگ را هم مى‏پرسیدند. یک افسر اطلاعاتى در آن جا بود که مترجم بود، فارسى را به خوبى صحبت مى‏کرد، ما خیال مى‏کردیم که او از خود فروختگان است؛ یعنى از پناهندگان سیاسى یا منافقین است. اما بعد که از خودش پرسیدیم که شما چطور فارسى را خوب صحبت مى‏کنید، گفت: من دوره تخصصّى‏ام را در زمان شاه در مرکز پیاده شیراز آموزش دیده‏ام، و به همین خاطر به زبان فارسى، مسلّطم.

 خلاصه، بازجویى یک کمى طول کشید، پس از بازجویى، در حالتهاى مختلف از ما فیلمبردارى کردند؛ یعنى یک بار همه را به ردیف مى‏نشاندند و دفعه دیگر در حالت ایستاده باز در حالتهاى دویدن، دستها بالا، دستها پایین، از روبه‏رو، پشت سر، فیلمبردارى مى‏کردند و منظورشان از این کار این بود که تعداد اسرا را زیاد نشان بدهند و بگویند عملیات ایرانیها شکست خورده است.

 پس از این برنامه‏ها، همه ما را به اتاقى که با “پلیت” ساخته شده بود و به شکل کیوسک بود، بردند و درِ آن را بستند. این اتاق حتى روزنه کوچکى هم براى ورود هوا نداشت، تعداد ما هم زیاد بود. در این جا عراقیها همه ما را دقیقاً تفتیش کردند، بیشتر به این خاطر که چیز با ارزشى مثل انگشتر یا ساعت و چیزهایى از این قبیل از ما به دست آورند، براى این کار بین خود نیروهاى دشمن هم درگیرى بود و هر کس سعى مى‏کرد زرنگى کند و زودتر چیزى به دست آورد.

 پس از تفتیش دوباره یکى یکى بچه‏ها را از آن کیوسک بیرون بردند و از هر یک تنهایى بازجویى کردند.

 خلاصه، بعد از طى این مراحل همه ما را سوار بر ماشین “آیفا” نموده و به خط بعدى؛ یعنى خط سوم بردند. این جا پادگان موقت هوانیروز بود که تعدادى هلیکوپتر اطراف آن نشسته بودند و تعداد زیادى هم از افسران و درجه‏داران بعثى هم در آن جا بودند.

  اسم و موقعیت این پادگان و فاصله آن را با محل عملیاتى خودمان، بفرمایید؟

 از خط خودمان تا خط اول نیروهاى دشمن حدود دو کیلومترى فاصله بود، بعد میان خط اوّل تا خط دوّم آنها هم حدوداً همین مقدار فاصله بود که در میان این دو خط، زرهى عراق، خیلى قوى بود و تانکهاى زیادى هم در آن جا بود، تانکهاى سوخته هم فراوان بود بعد از خط دوم تا سوّم همین مقدار یا بیشتر فاصله بود. که در خط سوّم، همان پادگان موقت و تاکتیکى هوانیروز وجود داشت، که به خاطر شرایط جنگى آن را احداث کرده بودند.

 در این خط سوّم و در کنار همان پادگان هوانیروز ما را به صورت منظم پشت سر هم و با فاصله نشاندند. حالا دیگر همه ما خسته بودیم، سه شب که براى عملیات آماده بودیم، آن شب هم که همه‏اش درگیر و در حال عملیات بودیم، الآن هم که اسیر شده و تشنه و گرسنه بودیم و از طرفى دستشویى هم بشدت فشار مى‏آورد. از همه اینها گذشته، خون هم از بدنمان سرازیر بود و بوى تعفن چرک و خون و عرق همه را رنج مى‏داد، افزون بر اینها عراقیها هم هر کدام که مى‏رسیدند با قنداق تفنگ و لگد و مشت محکم بر بدنمان مى‏زدند، مخصوصاً وقتى که نوشته‏هاى پشت لباسمان را مى‏خواندند که شعارهایى از قبیل: “کربلا ما مى‏آییم”، “یا زیارت یا شهادت”، “یا مهدى ادرکنى”، “الهى و ربى من لى غیرُک”، “یا حسین مظلوم”، “راه قدس از کربلا مى‏گذرد”، و شعارهاى دیگرى که رزمندگان بسیجى، آن روزها بر پشت و یا کلاه آهنىِ خود مى‏نوشتند. دشمن روى همه این شعارها حساسیّت داشت به خصوص این شعارهایى که ذکر کردم، وقتى اینها را مى‏خواندند، حسابى به جانمان مى‏افتادند و کتک مى‏زدند و مى‏گفتند: زیارت، شهادت، کربلا، حسین مظلوم، مَهْدِى شِنوُ (یعنى مهدى کى هست).

 خلاصه، مصیبت فراوان بود، گرما هم به شدت رنجمان مى‏داد، یک ساعت دو ساعت، نخیر مثل این که اصلاً قصد داشتند که تا سر حد مرگ ما را در چنین وضعى عذاب بدهند. از شدّت درد مى‏افتادیم، روى آسفالت، عراقیها با لگد و مشت ما را مى‏نشاندند.از بس که دردهایمان زیاد بود نمى‏دانستیم از کدامشان بنالیم. جراحت و زخمهاى بدنمان را کلاً فراموش کرده بودیم، شدت ادرار به حدّ انفجار رسیده بود، گرسنگى آنقدر فشار آورده بود که جلوى چشمانمان سیاهى مى‏رفت و همه جا و همه چیز را تیره و تار و مثل سایه و شبه مى‏دیدیم، تشنگى که واویلا بود، هر چه هوا گرمتر مى‏شد، فشارها بیشتر و بیشتر مى‏شد، از درد تشنگى به مرحله‏اى رسیدیم که عرق را که از پیشانیمان سرازیر مى‏شد با زبانمان جمع مى‏کردیم و زبانمان را تر مى‏کردیم تا از این طریق رفع تشنگى کنیم، دستهایمان را هم که با چند تا بند از پشت محکم بسته بودند به طورى که احساس مى‏کردیم که دو تا دستمان قطع شده، چون اصلاً خون به دستانمان نمى‏رسید، مقدارى هم از عرقها به چشمانمان مى‏رفت، چشمهایمان را اذیّت مى‏کرد، دستهایمان هم که بسته بود و نمى‏توانستیم عرقها را پاک کنیم، از همه اینها گذشته، هر چه هوا گرمتر مى‏شد، چون آسفالتش هم ظاهراً تازه بود، قیرها زیر باسنهایمان آب مى‏شد و شلوارمان نیز به قیرها مى‏چسبید و اذیّت مى‏کرد. خدا شاهد است بارها و بارها مرگ را در جلوى چشمان خویش مشاهده مى‏کردیم، مى‏گفتیم: خدایا، خلاصمان کن و جانمان را بگیر، دیگر بیشتر از این زجرکشمان نکن. تا ظهر در همین وضعیّت ماندیم، بعد از ظهر، تا آن جا که آفتاب شدت و سوزش داشت ما را نگه داشتند، جانها همه به لب آمده بود، نمى‏دانم تحمّل انسان تا چه اندازه است، انگار بیش از یک جان داشتیم، باورمان آمده بود که بیش از یک جان داریم. به حسابى که آخرین لحظات عمر خویش را مى‏گذرانیم، ناله‏ها بلند شد، بعضى حسین، حسین مى‏گفتند، عده‏اى تقاضاى آب مى‏کردند، یکى یکى از حال مى‏رفتیم و مى‏افتادیم روى زمین، دوباره بعثیان بى‏رحم با لگد ما را مى‏نشاندند، تقریباً همه شهادتین را گفتیم، در انتظار مرگ بودیم، هر آن، احتمال مرگى با لب تشنه در انتظار ما بود. خدایش رحمت کند شهید والا مقام “رنجبر”، که پاسدار وظیفه بود، او بسیار خوش‏اخلاق و مهربان و شوخ طبع بود، قبل از عملیات مى‏گفت: من 45 روز دیگر خدمتم تمام مى‏شود و آخرین مرخصى‏ام را چندى پیش رفتم. یادش بخیر، مسؤول واحد تسلیحات گردانمان بود، در عملیات بشدت مجروح شد، وقتى که هیچ راه فرار ندیدیم، در آن شرایط محاصره - که قبلاً عرض کردم - زیر بغل او را گرفتیم و با خودمان به اسارت بردیم، این عزیز، درآن وضعیت‏گرسنگى‏وتشنگى و در اثر آزار و اذیّت عراقیها و آن شرایط زجر دهند و نیز شدت خونریزى، سرانجام به شهادت رسید. او اولین شهید بعد از اسارت بود که به لقاء اللّه پیوست، یاد این شهید والامقام، گرامى و راهش پررهرو باد.

 خلاصه آن روز به اندازه یک سال، شاید هم بیشتر، براى ما گذشت. در این جا خوب است، خاطره‏اى از یکى از برادران بگویم: یکى از برادران آزاده به نام “سید محمود کرمى” که اهل فیروز آباد فارس بود و حدود 15 الى 16 سال سن بیشتر نداشت، از فرط تشنگى طاقتش تمام شد و بر سر عراقیها فریاد زد که: “یا آب یا موت”، این بسیجى دلاور، چون عربى بلد نبود، این طور حرف زد و منظورش این بود که: اى بى رحمها لااقل جرعه‏اى آب به ما بدهید، هرچند که این صحرا نزدیک کربلاى اباعبداللّه‏الحسین هست و ما هم پیروان او، و شما هم پیروان جلاّدانى هستید که او را شهید کردند و خاندان گرامیش را به اسارت بردند، شما هم از آن طایفه‏اید، لااقل جرعه‏اى آب به ما بدهید، اگر آب نمى‏دهید پس بکشیدمان که دیگر زجرکش نشویم. بعثیان سنگدل که صداى او را شنیدند ناگهان بر سرش ریختند و شروع کردند به کتک زدن. این نوجوان رشید، تشنه، گرسنه، خسته و بى‏تاب در میان انبوهى از نیروهاى غول پیکر دشمن و زیر مشت و لگد آنان دست و پا مى‏زد. آنها هى مى‏گفتند: “اگول المُوْت لِصَدام”، یعنى او گفته که مرگ بر صدام، آنها فقط کلمه “الموت” را فهمیده بودند ما که عربى را، قبلاً در حوزه علمیه خوانده بودیم، به طور شکسته بسته به عربى مى‏گفتیم: بابا این نوجوان منظورش این است که یا آب به من بدهید یا مرا بکشید. او آب مى‏خواهد، شعار که نداده. امّا آن بى‏رحمان اهمیّت نمى‏دادند و چون دنبال بهانه بودند همه را زیر کتک گرفتند و گفتند: این شعار را همه‏شان گفته‏اند و با این بهانه ریختند روى سر و کلّه همه، و تا توانستند، زدند.

 خلاصه، روز پر خاطره‏اى بود، شاید بتوان آن روز را به روز “محشردنیوى” تشبیه نمود و بچه‏ها هم مى‏گفتند: واقعاً ما روز محشر را پشت سر گذاشتیم، اصلاً کسى باور نمى‏کرد که از این شکنجه‏گاه بزرگ روحى و جسمى جان سالم بیرون ببرد، همه خیال مى‏کردیم که لحظات آخرمان است، لذا چشم انتظارِ مرگ بودیم.

 در آن روز گرما به شدت بر جسمهاى نحیف بچه‏ها مى‏تابید، در آن بیابان، شدت حرارت آفتاب، به حدّى بود که خود بعثى‏ها هم نمى‏توانستند، تحمل کنند، لذا نوبت به نوبت، پست خود را عوض مى‏کردند و داخل مقرشان مى‏رفتند و عدّه جدیدى مى‏آمدند، هر مأمور جدیدى هم که آمد، از قبلى، جلادتر و بى‏رحمتر بود، حتى جوانمردى هم مثل نگهبان و زندانبان دوطفلان‏مسلم در میان آنان پیدا نمى‏شد، که لااقل جرعه‏اى آب بدهد، حالا این همه فشار و اذیّت هیچ، لااقل رخصت توالت بدهد، یا دستمان را یک لحظه باز کند که این عرقهایمان را پاک کنیم، واقعاً همه آنها بى‏وجدان و سنگدل بودند.

 عصر که شد، کمى از شدت گرما کاسته شد و هر چه به طرف غروب نزدیک مى‏شدیم، هوا بهتر مى‏شد. گرچه دیگر رمقى برایمان نمانده بود و همه تقریباً نفسهاى آخر را مى‏کشیدیم، امّا تغییر حرارت را احساس مى‏کردیم، گاهى نسیمى هم مى‏وزید و ما آن را به منزله دست محبتى مى‏دانستیم که سر و صورتمان را نوازش مى‏دهد، این نسیم، واقعاً امیدبخش بود، و در دلمان جرقه‏هاى رهایى از مرگ را مى‏زد، با این حال، فکر مى‏کردیم که دیگر لحظه‏هاى آخر عمرمان است، چون نفس‏هایمان به شماره افتاده بود. واقعاً جان آدمى، چیز عجیبى است، بعضى‏ها مى‏گفتند که آدمى هفت تا جان دارد، ولى ما این مطلب را در آن روز و پس از آن، در طول اسارت باور کردیم!

ادامه‏دارد