خوشه‌هاى خشم

خوشه‌هاى خشم

(خاطرات اسارت)

قسمت دوم

 × به سوى بغداد

 وقتى که هوا بهتر شد، دستور حرکت دادند، به هر طریقى که بود بلند شدیم و با اشاره آنها لنگان لنگان، در حالى که گردن هر کدام از شدت ضعف به یک طرف خم شده بود و کسى دیگر توان راه رفتن و حرکت کردن نداشت، خود را به ماشینهایى که آماده کرده بودند، رساندیم. ساعاتى را در راه بودیم، نمى‏دانستیم کجا مى‏رویم، ولى بعداً فهمیدیم که مقصدمان بغداد است. وسط راه ما را در مقرّى که ظاهراً متعلق به نیروهاى “جیش الشعبى” عراق بود، نگه داشتند. و به هر یک از ما یک نان که به آن “صمون” مى‏گفتند و اصلاً شکل و طعم نان را نداشت، دادند، این نانها از بس سخت بود که اگر یک تکه آن را به سر هر کداممان مى‏زدند خون از آن، جارى مى‏شد، اگر الآن نانها را به هر کسى، یا حتى به خود ما، هم بدهند فکر نکنم، بتوانیم بخوریم.

 خلاصه، از فشار گرسنگى، کمى از آن را هر طور که بود، خوردیم، با این که با آن بدنهاى خونى و لباسهاى خاکى و کثیف و خستگى و اذیّت در طول روز، دیگر کسى رغبت خوردن هیچ چیز را نداشت.

 پس از ساعتى توقّف، دوباره ما را بر ماشین سوار کردند و به طرف بغداد راه افتادیم. ظاهراً اواخر شب بود که جلوى درب یک پادگان بزرگ رسیدیم، همه ما را پیاده کردند آن گاه باز ما را سوار ماشین مخصوصى کردند که شبیه نیسانهاى حمل گوشت بود. همه ما را در آن جا دادند. این ماشین به گونه‏اى بود که حتى یک روزنه کوچک هم نداشت در نتیجه به هیچ وجه بیرون آن پیدا نبود و هوایى هم از بیرون وارد آن نمى‏شد. خلاصه همه ما را با فشار و زور داخل ماشین چپاندند، به طورى که از بس جا کم بود که هر کس فقط مى‏توانست نوک انگشتهاى یکى از پاهایش را به زمین بگذارد و پاى دیگر را باید بلند مى‏کرد. به هر طریق، با فشار و هُل دادن همگى را داخل نمودند و در را بستند، طورى به هم چسبیده بودیم که گویا پرس شده بودیم، حدود پنجاه نفر در عقب یک ماشین نیسانى که حتى روزنه‏اى براى ورود و خروج هوا هم نداشت، واقعا مشکل بود، بعد از چند لحظه‏اى احساس خفگى کردیم، ظاهراً اکسیژن داخل ماشین هم رو به اتمام مى‏رفت. خلاصه اگر کوتاهى مسیر نبود، همه ما در بین راه خفه مى‏شدیم، از در پادگانى که گویا همان ساواک مرکزى بود تا ساختمان ساواک که بنا بود ما را به آن جا ببرند، تقریباً یک یا دو کیلومتر بود، شاید به این خاطر ما را سوار چنین ماشینى نمودند تا دور و بر خود را نبینیم و هیچ اطلاع و خبرى از پیرامون کسب نکنیم. واقعاً سیاهچال عجیبى بود. ناگهان متوجه شدیم که ماشین ایستاد و در باشتاب باز شد، از بس که به هم چسبیده بودیم، با باز شدن در تعداد زیادى از برادرانى که کنار آن بودند همگى روى زمین افتادند، بقیه را هم سریع پیاده کردند به داخل ساختمان بردند، واقعاً ساختمان مخوفى بود، ساواکیهاى بعثى دور تا دور ساختمان را محاصره کرده بودند، آن جا همه چیز وحشت‏آور و ترسناک بود، آدمهاى عجیب و غول‏پیکر، چشمهایى درشت و قرمز، سبیلهایى خیلى بزرگ، چهره‏هایى سیاه و خشن، پیراهنهاى آستین کوتاه، خلاصه با کسانى رو به رو شدیم که شباهتى به حلال زادگان نداشتند. آنان طورى بودند که با دیدنشان آدم، در وحشت مى‏افتاد. همه این افراد کابل به دست ایستاده بودند و منتظر پذیرایى از ما، ما را در یک سالن نگاه داشتند، فرمانده آنان که لباس قرمز مخصوصى به تن داشت، به عربى گفت: “سریع لخت شوید!” مترجم هم برایمان ترجمه کرد و گفت باید همه لخت شوند، بچه‏ها به یکدیگر نگاه کردند و اجباراً پیراهنها و شلوارها را بیرون آوردیم.

 این ساختمان چند تا اطاق داشت و به چه شکل ساخته شده بود؟

 تا جایى که توان تشخیص داشتیم، ساختمان حلقه‏اى و کره‏اى شکل بود. البته اوضاع ما طورى نبود که بتوانیم بدقت، پیرامون خود را بنگریم. آنان فرصت هیچ کارى را به ما نمى‏دادند. کار را چنان بر ما سخت گرفته بودند و ما را لاى منگنه گذاشته بودند که جلوى چشمانمان تار شده بود. و هنگامى که این افراد آماده هجوم و شلاق به دست را مى‏دیدیم، بروشنى آینده خود را حدس مى‏زدیم. یادم هست، شبى که براى دستشویى بیرون رفتیم - و بعداً آن را مفصلاً بیان خواهم کرد - ساختمان ظاهراً به شکل کره بود، یک شکل و شباهت مخصوص داشت، اتاقهاى مخصوص، سلولهاى بخصوص و همه دورانى و حلقه‏اى، این بنا به گونه‏اى بود که همه درها به این سالن باز مى‏شد و سلولها و اتاقها به شکلى بود که هیچ کدام به دیگرى راه نداشتند و طبیعى بود که بچه‏ها هم هیچ اطلاع و خبرى از یکدیگر نداشته باشند. تا جایى که بچه‏ها را به گونه‏اى وارد دستشویى مى‏کردند که هیچ گاه دو نفر از آنان با هم رو به رو نمى‏شدند، تا مبادا چیزى و سخنى را ردّ و بدل کنند.

 هنگامى که ما را وارد این سالن کردند یکسره به یکدیگر خیره شده بودیم که چطور لخت شویم. سرانجام پیراهن و شلوارمان را بیرون آوردیم و منتظر بقیه ماجرا ماندیم. در حالى که در فکر این بودیم که این لخت شدن دیگر چه صیغه‏اى است! ناگهان فرمانده با آن قیافه خشن شروع به فریاد زدن کرد. مترجم هم نعره‏هاى او را این گونه ترجمه کرد: “مگر نگفتم لخت بشوید” هنوز کاملاً نفهمیده بودیم که منظورش چیست، سرانجام، زیر پیراهنهایمان را هم بیرون آوردیم و باز به هم نگاه مى‏کردیم و با نگاههایمان با هم حرف مى‏زدیم و مى‏گفتیم: این جا کجاست؟ از آن صحراى محشر بیرون آمدیم و گرفتار جهنم شدیم!

 باز فرمانده عصبانى شد و داد زد مگر نمى‏گویم لخت بشوید! ما متعجّب ایستاده بودیم و با خود مى‏گفتیم: مگر لخت شدن به چه معناست؟ پیراهن را که بیرون آوردیم، زیرپیراهن و شلوار را هم که خارج کردیم، مگر چه مانده است. با شگفتى به هم مى‏نگریستیم و مى‏گفتیم نکند منظورشان این است که ما لخت مادرزاد شویم! از طرفى از یکدیگر شرم و حیا مى‏کردیم و از طرف دیگر حیران شده بودیم.

 خلاصه، زیر شلاق و اجبار هیچ اختیارى نداشتیم و چاره‏اى جز خواسته آن پلیدان نبود، بالاخره با شرم و حیاى زاید الوصفى، هر کسى سر به زیر انداخت و برهنه شد، عجب اوضاع دردناک و وحشت افزایى!

 × خاطره ساعت

 رسم بود که پیش از عملیات، همه برادران، وسایل شخصى خود را تحویل واحد “تعاون” مى‏دادند و پس از عملیات - البته اگر زنده مى‏ماندند - تحویل مى‏گرفتند. در شب عملیات با تمام اصرار بچه‏ها، من ساعتم را تحویل ندادم. گفتم: مى‏خواهم از ساعت شروع عملیات، زمان شکسته شدن خط عراقیها، وقت پیروزى نهایى و خلاصه از همه لحظات به یاد ماندنى آگاه باشم و این لحظات حساس را ثبت کنم و به خاطر بسپارم. بعد از اسارت، چون ساعت، کمى براى دستم گشاد بود و پائین و بالا مى‏شد، وقتى که خواستند دستهایم را ببندند، ساعت، به درون آستین رفت، و بند و “چفیه” (چپیه)اى که با آنها دستم را بسختى بسته بودند روى ساعت قرار گرفت، از آن به بعد، تفتیشها و گشتنها شروع شد. هر کس که از راه مى‏رسید به طمع ساعت و یافتن پول و دیگر اشیا، ابتدا مچ دستها و سپس داخل جیبها را حسابى مى‏گشت. ولى به خاطر همان ماجرایى که گفتم ساعت مرا نتوانستند پیدا کنند؛ بدین ترتیب توانستم که آن را تا بغداد و تا آن جایى که لختمان کردند ببرم ولى وقتى که ما را برهنه کردند، ساعت من نیز به قول معروف “لو” رفت. یکى از همان بعثیهاى ترسناک و دهشت‏آور به من اشاره کرد و گفت: “تعالْ؛ یعنى بیا.” من هم با همان بدن نیمه جان که دیگر حال راه رفتن نداشتم، بسختى خودم را نزدیکش رساندم، سریع و باعجله ساعت را از دستم بیرون آورد و فوراً آن را به دستش بست. سپس شروع به زدن کرد و مرا زیر باد مشت و کتک گرفت و حسابى مرا زد. فهمیدم که به غرورش برخورده، که من توانسته بودم ساعتم را از دست آن همه گرگهاى درنده و گرسنه و تشنه غنیمت که پیش از او بودند مخفى کنم. شاید خیال مى‏کرد که من تصور مى‏کردم لااقل به خاطر ساعت هم که شده، کارى به کارم ندارد، گفتم حتماً خوشش هم مى‏آید که یک ساعتى گیرش آمده، امّا واقعاً مردم بى‏مروّت و بى‏رحمى بودند. با خود گفتم: این هم مزد ساعتمان!

 از این که همه لخت شده بودیم، سرهاى همه پایین بود و شرم و حیا اجازه نمى‏داد که کسى سرش را اندکى بالا آورد. فرمانده با اشاره به نیروهایش دستور داد که به جان بچه‏ها بیفتند و بزنند، سالن هم به شکلى بود که هیچ راه فرارى این طرف و اون طرف، نداشت، ساواکیها هم از قبل به حالت آماده دور تا دور ما ایستاده بودند. با فرمان فرمانده، شلاق و تازیانه‏هاى کابلى بر سر و روى ما فرود آمد. بدن ما برهنه بود و شلاق هم چسبنده و براى آنان فرقى نمى‏کرد که این کابل به چشم و صورت و پشت ما بخورد یا به دست و پا و سینه ما. آنان چشم بسته، کابلها را بالا مى‏بردند و با تمام توان فرود مى‏آوردند. و هیچ باکى نداشتند که چشمى کور شود یا عضوى ناقص گردد. ولى غالب بچه‏ها دستشان را جلویشان گرفته بودند که مبادا تازیانه بر عورت آنان فرود آید و ناکارشان کند. همه ما حاضر بودیم که تازیانه بر قلبمان فرود آید و ما را بکشد و راحت شویم ولى گرفتار آن شکنجه دردناک نشویم. اگر تازیانه به چشم مى‏خورد، نابینا مى‏شدیم و نابینایى را مى‏شد تحمل کرد ولى انصافاً شلاق بر عورت مردانه را نمى‏شد تحمل کرد. براى آن که به این شکنجه غیرقابل تحمل پى ببرید، داستان یکى از بچه‏ها را بیان مى‏کنم که تازیانه بر جلوى او زده شد و همین جاى او ضربه دید. دژخیمى بى‏رحم و قسىّ القلب دیوانه‏وار کابلش را بر عورت آن بنده خدا فرود آورد. آن شخص مضروب، خیلى ضجر مى‏کشید. این همه رنج اسارت، جراحت جبهه، تشنگیها، گرسنگیها یک طرف و این سختى یک طرف. تا مدّتها مدام عذاب مى‏کشید. بیچاره مخصوصاً موقعى که دستشویى مى‏رفت، به جاى ادرار، خون بیرون مى‏آمد، واقعاً ضجر مى‏کشید ولى - الحمد للّه - بعد از مدتى بدون دکتر و دارو با لطف الهى خودش خوب شد، تا موقعى که این شخص این گونه ضجر مى‏کشید، همه بشدت ناراحت بودند، و بعد از این که خدا شفایش داد و خوب شد، همه خوشحال شدند.

 برخورد نیروهاى خط اول دشمن با برخورد نیروهاى پشتیبانى و خطوط عقبه آن تفاوتى داشت؟

 - البته نمى‏دانم که جنبه تاکتیکى و نظامى داشت یا هر چه بود، بله نیروهاى خط مقدمشان برخورد نسبتاً خوبى داشتند. حالا نمى‏دانم توصیه شده بود یا هر چى، این هم البته جنبه نظامى داشت، برخورد خوبى مى‏کردند، شاید چون مى‏دانستند که اگر در خط مقدم، اسیران پى به وحشیگرى آنان ببرند، باعث زحمت و دردسر آنان مى‏شدند. آنان حساب مى‏کنند که حال که قرار است از بین برویم بگذار همین جا جانفشانى کنیم، کسى را بکشیم بعد هم لابد ما را مى‏کشند. یا اینکه دست به فرار مى‏زنیم، به هر حال مرگ بهتر از شکنجه‏هاست.

 آنان شاید چنین برداشتى مى‏کردند و به همین خاطر رفتارشان نسبتاً بهتر بود، امّا هرچه عقبتر مى‏رفتیم، رفتارها خشنتر و کار که به دست ساواکیها رسید، پیداست که آنان معلوم الحال هستند. آن هم ساواکیهاى بعثى، که خدا و هیچ کس حالیشان نیست.

 خلاصه آن شب بدنهاى نیمه جان و برهنه را حسابى به زیر شلاق کشیدند، تا جایى که نفس داشتند و حسّ شهوانى آنان ارضاع شد زدند، همگى را ناقص کردند. پس از آن که عقده و حقد خود را خالى کردند و تا حدّى ارضا شدند، همه را وارد یک اتاق کردند و در را بستند. آن گاه شروع به گشتن لباسها کردند، پس از بازرسى، پوتین، جوراب، فانوسقه، کمربند و همه وسایل را برداشتند و براى هر شخصى یک شلوار و یک پیراهن از همان لباسهاى خودمان به داخل انداختند.

 چند روزى در ساختمان ساواک بودیم، روزهاى عجیبى بود، روزى یک بار اجازه دستشویى رفتن داشتیم، آن هم چه دستشویى رفتن، ساختمان هم که گفتم به شکل عجیبى بود، اتاقهاى فراوان به شکلهاى مختلف، دربهاى مخصوصى که همه آنها به درون همان سالن کره‏اى گشوده مى‏شد، افراد زندانى هیچ ارتباطى با هم نداشتند، دستشویى رفتن آنان هم ماجراها داشت، در یک وقت مشخصى که خودشان از قبل مشخص کرده بودند، درب باز مى‏شد و اشاره مى‏کردند که یک نفر براى دستشویى رفتن بیرون بیاید، یکى از بچه‏ها بلند مى‏شد، طبیعى بود که کسى بلند مى‏شد که از همه عجله بیشتر و تحت فشار شدیدتر بود. او بلند مى‏شد و او را بیرون مى‏بردند و درب را محکم مى‏بستند، مسیر اتاق تا توالت و داخل سالن را یکسره با ماده‏اى لغزنده - که نمى‏دانم صابون بود یا ریکا و شاید ماده‏اى دیگر - پوشانده بودند. پاها برهنه بود و از کفش و جوراب خبرى نبود، در نتیجه بچه‏ها باید خیلى دقت مى‏کردند که نقش زمین نشوند. وقتى هم یکى از آنان بر زمین مى‏افتاد، بعثیهاى بى‏رحم هم که از قبل آماده بودند و خودشان صحنه‏سازى کرده بودند، شخص را بلند مى‏کردند، و یقه‏اش را مى‏گرفتند و یکى یکى حسابش را مى‏رسیدند، به این شکل که هر کدام در گوشه‏اى ایستاده بودند، اولى یقه او را مى‏گرفت از زمین بلند مى‏کرد، چند تا لگد و مشت به دل و روده و سر روى او مى‏زد و با قهقهه و در حالى که صداى قهقهه واقعاً آدم را عذاب مى‏داد، او را به سمت دیگرى پرت مى‏کرد، او هم که در گوشه دیگر ایستاده بود به آدم، خیره مى‏شد و گهگاهى هم بلند بلند مى‏خندیدند، او هم - که از اولى بى‏رحمتر و خشنتر بود - تا موقعى که هوس ظالمانه‏اش ارضا نشده بود مى‏زد و پرت مى‏کرد به طرف بعدى. خلاصه آن اسیر بیچاره مثل یک توپ در میان این ظالمان - که هر کدام به اندازه 3 الى 4 نفر ما بودند - پاس مى‏شد و بعد از این همه کتک زدن و اذیّت، مى‏گفتند: برو دستشویى. و با اشاره، دستشویى را نشان مى‏دادند. هر کسى حق داشت تنها یک دقیقه و شاید هم کمتر در دستشویى بماند. اگر زرنگ بود یک مشت آب هم براى خوردن برمى‏داشت و مى‏نوشید وگرنه هنوز تمام نکرده در را محکم مى‏کوبیدند در را باز مى‏کردند که “اِسْرَعْ” یعنى زود باش بیا بیرون و ما باید، کار تمام نشده بیرون مى‏آمدیم و دوباره روز از نو روزگار از نو، یک سرى کتک دیگر، به همان طریق اول، در نهایت نیمه‏جان به داخل اتاق مى‏انداختند، سپس نفر بعدى و الى آخر.

 این وضعیت آن قدر سخت بود و غیر قابل تحمل که در مدت پنج روزى که آن جا بودیم همه تلاش مى‏کردند که حتّى الإمکان از خیر دستشویى بگذرند. کسى که مى‏خواست توالت برود تمام کتکها را محاسبه مى‏کرد، میزان فشار دستشویى را هم در کنار آنها محاسبه مى‏کرد، اگر واقعاً شدت نیاز طورى بود که از فشار، غیر قابل کنترل بود و چاره‏اى نداشت، دستشویى رفتن را ترجیح داده و متقبّل کتکهاى آتیه مى‏شد، وگرنه اگر فشار قابل تحمّل بود آن را تحمّل مى‏کرد و یک روز آن را به تأخیر مى‏انداخت، خلاصه در طول این چند روز خیلى کم توالت رفتیم، البته چیزى هم نمى‏خوردیم و از این جهت یک مقدار راحت بودیم.

 درباره غذا هم باید بگویم: روزى یک مرتبه در باز مى‏شد و بعد از دستشویى، چند نفر را جهت آوردن غذا براى همه بچه‏ها مى‏بردند اینجا جاى ایثار بود واقعاً کسى ایثارگرتر بود، و از خود گذشتگى نشان مى‏داد بایست بپا مى‏خاست و مى‏رفت تا براى همه غذا بیاورد. در مسیر رفت و برگشت نیز حسابرسى بود. مثل همان جریان دستشویى، خلاصه چند نفر بیرون مى‏رفتند مقدارى غذا در داخل یک سینى مى‏آوردند، وقتى غذا مى‏آوردند، به دلیلهاى مختلف غالباً میلى به خوردن آن نداشتیم؛ زیرا حساب مى‏کردیم: اگر بخوریم بناچار نیاز به قضاى حاجت مى‏افتد و بیرون رفتن، لیز خوردن، کتک خوردن قبل و بعد را حساب مى‏کردیم، ترجیح مى‏دادیم که حتى‏الإمکان نخوریم و یا بسیار کم بخوریم. حالا از همه اینها گذشته بدون قاشق، با آن دست و صورتهاى چرک آلود و بدنهاى خونین و غذاى بى‏مزّه و کثیف، در یک ظرف خیلى قدیمى و آلوده که واقعاً اشتهاى انسان را کور مى‏کرد، آدم رغبت نمى‏کرد که حتّى از آن غذا بچشد. اینها همه، عواملى بود که نتوانیم غذا بخوریم و هر چه مى‏آوردند، همان را آخر سر بر مى‏گرداندند.

 در طى چند روزى که آن جا بودیم دو یا سه بار بازجویى شدیم این بازجوییها هم هر کدام یک ماجراى درازى دارد، بعد از چند روز ریختند داخل اتاق البته داخل اتاق که جا نبود از بس ما فشرده نشسته بودیم. همان جلوى اتاق ایستادند، فرمانده هم جلو بود، شروع کرد به خواندن اسامى بچه‏ها. آنان قبلاً اسمها را نوشته بودند. البته آنها غالب نامها را به گونه‏اى مى‏خواندند که هم خنده‏دار مى‏شد و هم معمولاً کسى نمى‏فهمید. آنها اسم، اسم پدر و اسم پدر بزرگ را ردیف مى‏خواندند، با آن لحن و لهجه‏اى که آدم سر در نمى‏آورد.

 اقامتتان در این محلّ چه مدت بود و سؤالهاى بعثیان عراقى چه بود؟

 - اقامتمان در این جا حدود 5 الى 6 روز بود، بعد به وزارت دفاع، منتقل شدیم. نحوه بازجویى در وزارت دفاع به این صورت بود که در بازجویى وزارت دفاع، محور پرسشها امور شخصى بود، گاهى هم از واحد، شهر و یگان و... مى‏پرسیدند. خلاصه بعد از این که اسمها را یکى یکى خواندند، به طرف بیرون بردند، در بیرون هم یک ماشین ایستاده بود منتظر که سوار شویم، ما را سوار بر ماشین کردند، دیگر نمى‏دانستیم که چه آشى برایمان پخته‏اند و ما را به کجا مى‏خواهند ببرند. خلاصه، ماشین حرکت کرد پس از مقدارى راه رفتن دوباره به یک مقرّ بزرگى رسیدیم... .