روایت فضیلت

روایت فضیلت

گذرى بر زندگى و آثار و اندیشه‏هاى آیة الله العظمى شاه آبادى

قسمت اول

غلامرضا گُلى زواره

 

 × ضرورت شناخت این عارف مبارز

 

 علماى شیعه چراغهاى فروزانى بر روى زمین هستند که انسانها به وسیله روشنایى و فروغ این پرتوهاى درخشان، هدایت مى‏شوند و راه حق را از طریق باطل تشخیص مى‏دهند، این دانشوران بنا به نص روایاتِ منقول از اهل‏بیت عصمت و طهارت‏علیهم السلام جانشینان انبیا و وارثان این فرستادگان الهى هستند.1

 در سلسله کاروان فضیلت و قافله حکمت و معرفت “آیة اللّه العظمى شیخ محمد على شاه آبادى”قدس سره درخشندگى ویژه‏اى دارد؛ چرا که او علاوه بر آن که قلّه‏هاى دانش را در رشته‏هاى حکمت، فلسفه، عرفان و فقه فتح کرده بود، از نظر سجایاى اخلاقى، کمالات روحى و صفاى معنوى سیره ائمّه‏علیهم السلام را در اذهان تداعى مى‏نمود. شیوه‏هاى تبلیغى و مبارزات پیگیر و مستمر ایشان در برخورد با ستم، فساد و خلافکاریها، استمرار حرکت انبیا را یادآور مى‏شود. برجستگى دیگر این حکیم از آن جهت است که بنیانگذار جمهورى اسلامى ایران و احیاگر مکتب اسلام در قرن معاصر؛ یعنى حضرت امام خمینى - رضوان الله تعالى علیه - از محضر ایشان عرفان و حکمت را فرا گرفته و سخت تحت تأثیر انفاس قدسیه‏اش بوده است.

 امام خمینى در خصوص نحوه آشنایى با ایشان چنین مى‏فرماید:

 “من پس از آن که توسط یکى از منسوبین مرحوم شاه آبادى با ایشان آشنا شدم، از مدرسه فیضیه به دنبال ایشان آمدم و اصرار مى‏کردم که با ایشان یک درس داشته باشم و ایشان در ابتدا قبول نمى‏کردند تا به گذر عابدین رسیدیم و بالاخره ایشان که فکر مى‏کردند من فلسفه مى‏خواهم، قبول کردند، ولى من به ایشان گفتم که فلسفه خوانده‏ام عرفان مى‏خواهم و ایشان دوباره بنا را گذاشتند بر قبول نکردن و من باز هم اصرار کردم تا بالاخره ایشان قبول کردند و من حدود هفت سال نزد ایشان فصوص و مفتاح الغیب خواندم”.2

 امام‏رحمه الله در مهارت فوق العاده این استاد، در تدریس عرفان چنین فرموده است: “ایشان مطلب را از شارح فصوص بهتر بیان مى‏کرد”.3

 امام بزرگوار به پیروى از سنّت و روش نیک سلف صالح، کتاب گرانسنگى تحت عنوان “چهل حدیث” به رشته تحریر درآورده‏اند که فراغت از تألیف آن در سال 1358 ه.ق صورت گرفته است. ایشان در این اقیانوس حکمت و صحیفه معرفت که مشحون از نصایح اخلاقى، حقایق عرفانى و ذخائر معنوى اهل بیت عصمت و طهارت‏علیهم السلام مى‏باشد بارها از شیخ بزرگوار و استاد عالیقدر و معلم اخلاقش با تجلیل فراوان نام مى‏برد و جالب آن که هر وقت به نام او مى‏رسد لفظ “دام ظله” یا “روحى فداه” را پشت سر نام این استاد ذکر مى‏کنند، این عبارات که منتهاى تواضع حضرت امام را نسبت به روح باعظمت مربّى خود مى‏رساند و در متن اثر یاد شده به کرّات مشاهده مى‏شود، خود بیانگر کمالات عرفانى و درجات معنوى آیة اللّه شاه آبادى است.

 آن روح قدسى در ضمن شرح حدیث دوم که درباره ریا و اعمال و عبادات مى‏باشد چنین نوشته است:

 “... شیخ استاد ما - دام ظله - مى‏فرمودند: میزان در ریاضت باطل و ریاضت شرعى صحیح، قدم نفس و قدم حق است، اگر سالک به قدم نفس حرکت کرد و ریاضت او براى ظهور قواى نفس و قدرت سلطنت آن باشد، ریاضت باطل و سلوک آن منجر به سوء عاقبت مى‏باشد. و دعواهاى باطله نوعاً از همین اشخاص بروز مى‏کند و اگر سالک به قدم حق سلوک کرد و خداجو شد ریاضت او حق و شرعى است و حق تعالى از او دستگیرى مى‏کند... .”4

 و در شرح حدیث چهلم که در تفسیر “قل هو الله احد” و “اسم اعظم” خداست چنین از استاد خود نقل مى‏کند:

 “شیخ ما عارف کامل شاه آبادى روحى‏فداه مى‏فرمودند که: “هو در قل هو الله احد، برهان بر شش اسم و کمال دیگرى است که در سوره مبارکه توحید پس از این کلمه مبارکه ذکر شده است... .”5

 همچنین امام راحل‏رحمه الله در کتاب “سرّالصّلوة” در بیان فرق سالک و واصل در نماز چنین مى‏فرمایند:

 “شیخ عارف کامل جناب شاه آبادى روحى‏فداه مى‏فرمود: جمیع عبادات، سرایت دادن ثناى حق - جلّت عظمته - است تا نشئه ملکیه بدن، و چنان که از براى عقل حظّى از معارف و ثناى مقام ربوبیّت است و از براى قلب حظّى است و از براى صدر حظّى است که عبارت از همین مناسک است. پس روزه ثناى ذات حق است به صمدیت و ظهور ثناى او به قدوسیت و سبوحیت است، چنان که نماز که مقام احدیت جمعیة و جمعیت احدیة دارد ثناى ذات مقدس است به جمیع اسماء و صفات انتهى ما افاد دام ظلّه‏علیه السلام”.6

 تجاذب و تجانس روحى و تواضع در مقابل استاد باعث شد که امام امّت درباره استاد عارف خویش چنین فرماید: “من در تمام عمرم مردى به این لطیفى ندیده‏ام، لطافت روحى عجیبى داشت”.7

 در بخشى از پیام امام خمینى‏قدس سره که به مناسبت شهادت حجةالاسلام والمسلمین شاه‏آبادى (فرزند آیة اللّه شاه آبادى) صادر فرمودند، آمده است: “این شهید عزیز علاوه بر آن که خود مجاهدى شریف و خدمتگزارى مخلص براى اسلام بود و در همین راه به لقاءاللّه پیوست فرزند برومند شیخ بزرگوار ما بود که حقّاً حق حیات روحانى به این جانب داشت که با دست و زبان از عهده شکرش برنمى‏آیم...”.8

 پس جا دارد لحظاتى چند به عنوان کسب فیض از محضر این فرزانه اندیشمند و ستاره فروزان و نوشیدن جرعه‏هایى از چشمه معرفت او، زانوى ادب بر زمین زده زندگى بسیار آموزنده و سراسر تلاش و مبارزه وى را از نظر بگذرانیم.

 

 × خانواده نیکوسرشت

  آیة اللّه شاه‏آبادى در سال 1292 ه.ق در اصفهان در خانواده‏اى که اهل فضل و معرفت بودند، دیده به جهان گشود. پدرش آیةاللّه میرزا محمد جواد مشهور به حسین آبادى بود. این روحانى وارسته از شاگردان برجسته مرحوم علامه شیخ محمد حسن نجفى معروف به صاحب جواهر است و در تاریخ 1265 ه.ق از وى اجازه روایت گرفته همچنین در نقل حدیث از شیخ انصارى اجازه داشته است.

 آیةاللّه حسین آبادى به مدت چهارده سال در تهران ساکن بوده و در مسجد سراج الملک واقع در خیابان جمهورى اسلامى (شاه‏آبادسابق) به امامت و تدریس اشتغال داشته است، مرحوم حاج شیخ آقا بزرگ تهرانى مى‏گوید: “در این مسجد با وى نماز خوانده‏ام. بعد از آن ایشان به اصفهان مراجعت نموده و در سال 1312 ه.ق فوت کرده و در تخت فولاد - تکیه آقا حسین خوانسارى - به خاک سپرده شده است”.9

 آیة اللّه حسین آبادى در اصفهان اقامه حدود شرعى مى‏نمود، از این جهت با مخالفت ناصرالدین شاه قاجار مواجه گردید و چون به هشدارها و تهدیدهاى شاه قاجار وقعى ننهاد از اصفهان به تهران تبعید گردید.

 مى‏گویند در مسیرى که ایشان از منزل به مسجد مى‏رفته‏اند، شخصى به نام “کنت ارمنى” مشروب فروشى داشته و شرابهاى دربار قاجار از این جایگاه تأمین مى‏شده است. یک روز به اتفاق جمعى از نمازگزاران وارد آن مشروب سازى شده و به دست خویش خمره بزرگ مشروب را شکسته و درهم خرد مى‏کند، همراهان به پیروى از وى نیز چنین مى‏کنند، وقتى خبر این ماجرا به گوش شاه قاجار مى‏رسد، از عمل آیة اللّه حسین آبادى بشدت عصبانى شده به ایشان اعتراض مى‏کند میرزا محمد جواد براى شاه چنین پیام مى‏فرستد: “گمان مى‏کردم که تو ناصر دینى ولى حالا دانستم که کاسر (شکننده) دینى”.10

 از آن مرحوم تألیفاتى در فقه، اصول و غیره به یادگار مانده که تنها از میان آنها کتاب “ترتیب خلاصة الأقوال للعلامة الحلّى” در سال 1312 ه.ق در اصفهان به حلیه طبع آراسته شده است.

 از آیة اللّه میرزا محمد جواد حسین آبادى هفت فرزند ذکور باقى ماند که سه نفر از آنها به نامهاى “احمد”، “على محمد” و “محمد على” موفق به تحصیل علوم اسلامى شدند و در شهرهاى اصفهان، تهران، قم و نجف در لباس مقدّس روحانیت به ترویج دین مبین اسلام پرداختند.

 یکى از این افراد، مرحوم “شیخ احمد” متولد 1278 ه.ق مى‏باشد که از اعاظم علما و اکابر و وعّاظ اصفهان بوده است. یکى از شاگردانش آن ستوده خصال را در امورى همچون حافظه و تیزهوشى، احاطه بر فروع فقهیه، عشق و علاقه به خاندان عصمت و طهارت و در جوانمردى و فرزانگى متفرّد مى‏داند.

 این روحانى پاک سرشت در سنین جوانى به درجه اجتهاد نائل آمد11 و از دانشورانى چون صاحب روضات الجنات و برادرش، “میرزا محمد‌هاشم خوانسارى” پنج اجازه داشت و در سن سى سالگى (سال 1308 ه.ق) پدرش ششمین اجازه را برایش نوشت. نامبرده به مدّت نیم قرن در محله بیدآباد اصفهان به اقامه نماز جماعت و ارشاد و هدایت مردم مشغول بود. سرانجام در سال 1357 ه.ق، در سن هشتاد سالگى دارفانى را وداع گفت و در تخت فولاد اصفهان به خاک سپرده شد.

 بدین ترتیب آیة اللّه شاه آبادى در چنین بیت مقدّس و عالم پرورى به دنیا آمد و نشو و نما یافت.

 

 × تحصیلات و اساتید

 

 آیة الله شاه آبادى، نخست نزد والد معظّم خود به فراگیرى مقدّمات علوم و تحصیلات ادبى و فقهى پرداخت سپس در حوزه درس برادر بزرگ خود، آقا شیخ احمد مجتهد معروف - که اجتهادش مورد اتفاق عموم بود - کسب علوم حوزوى و معارف دینى را ادامه داد و از محضر علامه میرزا محمد‌هاشم خوانسارى چهار سوقى صاحب کتاب مبانى‏الاصول بهره‏مند شد. علوم ریاضى را از آقا میرزا عبدالرزاق سرتیپ آموخت.

 به سال 1304 ه.ق هنگامى که پدرش مورد غضب ناصرالدّین شاه قاجار واقع شد و تبعید گردید در حالى که دوازده بهار را پشت سر نهاده بود به همراه والد خویش راهى تهران شد و در این شهر تحصیل علوم اسلامى را پى گرفت.

 در تهران فقه و اصول را از محضر پرفیض حاج میرزا حسن آشتیانى صاحب کتاب شرح‏رسائل (متوفاى سال 1319 ه.ق) و فلسفه را نزد مرحوم میرزا‌هاشم گیلانى (متوفا به سال 1332 ه.ق) تحصیل نمود.

 از جنبه‏هاى برجسته آیة اللّه شاه‏آبادى کمالات عرفانى وى مى‏باشد، این رشته از معرفت را نامبرده نزد سید الحکما میرزا ابوالحسن جلوه زواره‏اى (1314 - 1238 ه.ق) فرا گرفت،12 بنابر این افرادى که جلوه را به عنوان مدرّس و ناشر صرف فلسفه مشّاء معرفى مى‏کرده‏اند، قضاوت درستى ننموده‏اند و دلیل بارز آن وجود چنین شاگردان عارفى است که این شاخه از علوم اسلامى را نزد مرحوم جلوه آموخته‏اند، و مراتب عرفانى مرحوم شاه‏آبادى به حدّى است که حضرت امام خمینى‏قدس سره مجذوب این صفاى معنوى و لطافت روحى مى‏شود.

 این عارف وارسته در حالى که بیش از هیجده سال نداشت به درجه اجتهاد نایل گشت و از اساتید خویش اجازه اجتهاد دریافت نمود و سپس براى تکمیل مراتب علمى به دارالعلم “نجف اشرف” رهسپار گردید.

 

 × در جوار بارگاه امیرمؤمنان‏علیه السلام

 

 یکى از انگیزه‏هاى عزیمت ایشان به نجف اشرف این بود که در این زمان کتاب کفایةالاصول - که مبانى تازه‏اى از اصول فقه در آن مطرح گردیده بود - انتشار یافت، مرحوم شاه آبادى به قصد آشنایى با مؤلف این اثر گرانسنگ؛ یعنى آخوند ملا محمد کاظم خراسانى و کسب فیض از محضر درس ایشان، در سال 1322 ه.ق تهران را به قصد نجف اشرف ترک نمود. در نجف اشرف دو دوره درس کفایه مرحوم آخوند - که هر دوره آن حدود سه سال و نیم به درازا کشید - را گذراند به علاوه در درس مرحوم شیخ فتح اللّه شریعت اصفهانى معروف به شیخ الشریعه (متوفاى 1339 ه.ق) و مرحوم آیت الله میرزا حسین خلیلى (متوفاى 1326 ه.ق) شرکت کرد و پس از حدود هفت سال اقامت در نجف بعد از فوت آخوند خراسانى‏رحمه الله در حوزه نجف آشفتگى دید از این جهت راهى سامرا گشت و ضمن تلمّذ نزد آیةالله میرزا محمد تقى شیرازى (میرزاى دوم) خود نیز به تدریس فقه و اصول و فلسفه پرداخت به نحوى که حوزه درسى ایشان از قوى‏ترین حوزه‏هاى درسى سامرا گردید.13

 مرحوم شاه آبادى اجازات اجتهادى متعددى از اساتید معظم خود داشتند که ارزش معنوى و علمى آنها بر اهل بصیرت پوشیده نیست ولى وقتى شخصى جهت ثبوت اجتهاد ایشان، تقاضاى رؤیت این اجازات را نمود، ایشان تمامى آنها را پیش روى یکى از این متقاضیان از بین برد و گفت: “اجتهاد در سینه من است نه در این کاغذها” و این خود حاکى از استقلال روحى، غناى فکرى و اعتماد به نفس ایشان است.14

 آیت اللّه شاه آبادى پس از آن که به مراتب والاى اجتهاد و کسب توان و ملکه استنباط نائل مى‏گردد و اجتهاد او مورد تصدیق اعاظم و اکابر فقهاى وقت قرار مى‏گیرد، بعد از حدود یک سال اقامت در سامرا تصمیم به مراجعت به ایران مى‏گیرد که با مخالفت شدید اساتید حوزه‏هاى نجف و سامرا رو به رو مى‏گردد، آنان به ایشان تأکید مى‏کنند که حضورشان در عراق واجب است، اما بر خلاف اصرار فراوان میرزاى دوم (میرزاى شیرازى) به اصرار والده مکرّمه خود، عراق را به قصد تهران ترک گفت. آورده‏اند میرزاى شیرازى در حالى که عصایش را بر زمین مى‏کوبیده به وى مى‏فرماید: “میرزا محمدعلى، رفتن از عراق بر تو حرام است” ولى آیةاللّه شاه‏آبادى به جهت بى‏تابى مادر در جواب آن فقیه مبارز مى‏گوید: “هم اکنون براى من اقامت در عراق مقدور نیست” و در حالى که قول مراجعت مجدد به عراق را در اولین فرصت ممکن به میرزاى شیرازى داده بود رهسپار ایران شد و پس از اقامت کوتاهى در اصفهان به سوى تهران حرکت نمود.

 حجةالاسلام والمسلمین انوارى در این خصوص مى‏گوید:

 “مرحوم آیةاللّه میرزا محمدعلى شاه‏آبادى از مراجع بزرگوارى بودند که تحصیلاتشان بیشتر در نجف بود و علماى نجف او را از آمدن به ایران منع مى‏کردند و تعبیر بعضى از اساتیدشان این بوده است: اگر شما نجف را ترک کنید در حوزه خلأ به وجود مى‏آید، اما به هر صورت ایشان به تهران آمدند و دیگر نتوانستند به نجف باز گردند. ایشان معاصر با آیةالله العظمى حاج شیخ عبدالکریم حائرى - مؤسس حوزه علمیه قم - بودند، در عین حال به گونه‏اى زندگى کردند که خیلى‏ها نتوانستند او را بشناسند که ایشان چه بزرگوارى هستند و از لحاظ علمى چه مقام والایى دارند و قدرشان در زمان خودشان مجهول ماند”.15

 مرحوم شاه‏آبادى پس از ورود به تهران مدتى در منزل خود به اقامه نماز جماعت پرداخت و بعد از مدّتى در مسجدسراج‏الملک (واقع در خیابان ملّت) یعنى مسجدى که پدرش در آن اقامه جماعت مى‏کرد به اقامه نماز و ترویج و تبیین معارف اسلام پرداخت16 و چون در خیابان شاه آباد سابق اقامت گزیده بود به شاه آبادى مشهورگردید، آن عارف کامل در مدت هفده سال اقامت در تهران به تبلیغ دین و نشر تشیّع و مبارزه با نظام جور رضاخانى از طریق سخنرانیها و جلسات درس و بحث پرداخت، تعبیر شیخ آقا بزرگ تهرانى درباره این بعد از زندگى ایشان چنین است: “و کان قائماً بوظائف الشّرع”.

 

 × ستیز با استبداد

 

 یکى از ابتکارات آن فقیه فرزانه تشکیل هیئتهاى مذهبى در منازل مى‏باشد که بعدها به هسته‏هاى مقاومت علیه نظام پهلوى تبدیل گردید، حجةالاسلام والمسلمین محیى الدّین انوارى در این مورد مى‏گوید:

 “پایه گذار و بانى هیئتهایى که در منازل تشکیل مى‏شد و هنوز هم تشکیل مى‏شود، ایشان بودند، این هیئتها در تبلیغ و ترویج معارف اسلامى و همچنین مبارزات سیاسى، نقش مهم و بسزایى ایفا کردند، ایشان در این هیئتهایى که تشکیل دادند، شرکت مى‏نمودند و معارف اسلامى و مسائل سیاسى را مطرح مى‏کردند، بعدها در جلسات این هیئتها، بسیارى از ائمه جماعات شرکت مى‏کردند و سخن مى‏گفتند.”17

 این مجتهد دوراندیش با آن ذکاوت و تیزهوشى که داشت، قبل از آن که رضاخان به قدرت برسد به ماهیت پلید او پى برد و کراراً چهره وى را که در نزد مردم به عنوان فردى دوستدار دین معرفى شده بود افشا نمود. در آن روزها این عنصر خودفروخته با پاى برهنه در جلو دسته‏هاى سینه‏زنى به عزادارى مى‏پرداخت و خاک و گِل بر سر و صورت مى‏پاشید و به دست بوسى علما مى‏رفت و خود را حامى دینداران معرفى مى‏کرد، ولى آیةاللّه شاه‏آبادى همچون مرحوم شهید مدرّس، متوجّه بود که این نقاب فریبکارانه زودگذر و موقّتى است و رضاخان اگر روى کار آید با دین و دیانت و سنّتهاى مذهبى از در ستیز بر مى‏آید.

 روزى مرحوم شاه آبادى درباره رضا خان خطاب به شهید آیة اللّه مدرّس چنین گفت:

 “این مردک، الآن که به قدرت نرسیده است این چنین به دست بوس علما و مراجع مى‏رود و تظاهر به دیندارى مى‏کند و از محبت اهل‏بیت دم مى‏زند لکن به محض آن که به قدرت رسید به همه علما پشت مى‏کند و اول کسى را هم که لگد مى‏زند خود شما هستید”.

 و دیدیم که چگونه پیش بینى آن عارف پرهیزگار درست از آب درآمد و رضاخان پس از آن که تنگناهاى شدیدى را براى مدرّس فراهم ساخت و آن سیّد وارسته را تبعید و زندان نمود، دستور داد وى را با فجیعترین وضعى به شهادت برسانند.

 مرحوم شاه‏آبادى که ماهیت پلید و ضدّ اسلامى رضاخانى را بخوبى درک کرده بود، عقیده داشت که: “اسلام از وجود دولت وقت در خطر است” و لذا با آن مبارزه مى‏کرد، در ارتباط با ستیز ایشان با ستم؛ حضرت امام‏خمینى‏قدس سره - که هیچ کس به اندازه ایشان استاد را نشناخت - مى‏فرماید:

 “مرحوم آیةاللّه شاه‏آبادى علاوه بر آن که یک فقیه و یک عارف کامل بودند یک مبارز به تمام معنى هم بودند”.18

 رضا خان پس از آن که به قدرت رسید براى درهم کوبیدن قدرت روحانیّت به هیچ کس اجازه روحانى شدن نداد و تنها تعداد معیّنى را مجاز به ملبّس شدن به لباس مقدّس روحانیّت دانست که آنها هم مى‏بایست از جانب دولت اجازه کتبى مى‏داشتند، در همان وقت آیةاللّه العظمى شاه‏آبادى سعى مى‏کرد فرزندان خود را به این لباس درآورد که این خود یکى از طرق مبارزه با حکومت وقت تلقّى مى‏گردید. حجةالاسلام والمسلمین انوارى طىّ سخنانى مى‏گوید:

 “مرحوم شاه آبادى از افرادى که در تهران با قاطعیّت در برابر رضاخان ایستاده بود و در شرایطى که رضاخان تمام مساجد و منبرها را تعطیل کرده بود، هیچ گاه مسجد و منبر و سخن گفتنش قطع نشد و من در سالهاى 1325 و 1326 ایشان را درک کردم...”.

 از دیگر جنبه‏هاى مبارزاتى این مجتهد عارف تحصّن در حرم حضرت عبدالعظیم‏علیه السلام بود که در اعتراض به جنایات بیش از حدّ رضاخانى صورت گرفت، در این تحصّن که یازده ماه طول کشید حجةالاسلام والمسلمین حاج میرزا محمد قمى معروف به حجت‏الاسلامى و یکى دیگر از علماى عصر، ایشان را همراهى مى‏کردند.

 آیةاللّه شاه آبادى در این مقاومت منفى به عناوین مختلف علیه حکومت وقت تبلیغ مى‏کرد. ایشان در دهه عاشوراى همان ایّام در صحن مطهر امامزاده حمزه‏علیه السلام که همه ساله مراسم “شبیه‏خوانى” برگزار مى‏شد مانع تعزیه گردید و مجلس را به کانون وعظ و روضه‏خوانى تبدیل نمود و شخصاً در آن مجلس تمام دهه را به منبر رفته و جالب آن است که در هر جلسه یک موضوع را سه مرتبه تکرار مى‏نمودند و بالأخره در آخرین سخنرانى خود، چنین فرمود: “خدایا تو شاهد باش که من به علماى اعلام در نجف اشرف و قم و مشهد و اصفهان و سایر بلاد نوشتم و بر آنها حجّت را تمام کردم، در این ده شبانه روز هم - اگر این مرتبه را بگویم - جمعاً سى مرتبه گفته‏ام و براى اقشار مختلف نیز اتمام حجّت کردم که این چاروادار (رضاخان) با من دشمنى و عناد ندارد، این با قرآن و اسلام مخالف است و چون من و امثال من را حامى و حافظ اسلام و قرآن مى‏داند، مخالفت مى‏کند. اگر به او مهلت داده شود، اسلام و قرآن را در این مملکت از ریشه خشک خواهد کرد”.19

 به هر جهت بعد از قریب یازده ماه، گروهى از علماى تهران و دیگر شهرهاى ایران به حرم حضرت‏عبدالعظیم‏علیه السلام‏رفته از ایشان خواستند به تحصّن خود خاتمه دهد، آن مرحوم پس از آن که مى‏بیند که با کمال تأسّف و تأثّر پایه‏هاى‏حکومت رضاخانى استوار شده، ادامه تحصّن خود را جایز ندانسته و به شرط خروج از تهران که آن را مرکز ظلم و کانون ستمگرى مى‏دانست، دعوت علما را اجابت نمود و به تحصّن خویش پایان داد. ادامه دارد

 

 پى نوشتها:

1 ) در حدیثى از رسول خداصلى الله علیه وآله وسلم آمده است: أَلعُلَماء مَصابیح الارضِ و خلفاء الأَنبیاء و ورثتى و ورثةالأنبیا؛ دانشمندان، چراغهاى فروزان زمین و جانشینان پیامبرانند این افراد وارث من و وارث دیگر انبیا هستند” (کنزالعمال، حدیث 28677).

 2 ) ویژه نامه سالگرد رحلت آیةاللّه العظمى محمد على شاه‏آبادى، ضمیمه نشریه نبأ ارگان حوزه علمیه شهید شاه‏آبادى، ص2.

 3 ) همان، ص3.

 4 ) حضرت امام خمینى‏قدس سره ، چهل حدیث، ص36.

 5 ( همان، ص549.

 6 ( امام خمینى، سرالصّلوة یا صلوة العارفین و معراج السّالکین، ص31.

 7 ( به نقل از استاد فاطمى‏نیا در سمینار دبیران دینى (خواهران) در تابستان 1369، ن ک: مجله رشد معارف اسلامى شماره 14 - 15 پاییز و زمستان 1370، حجت الاسلام و المسلمین انوارى هم به این نکته اشاره دارد، ن ک: یادنامه شهید حاج شیخ مهدى شاه‏آبادى، ص8.

 8 ( صحیفه نور، ج18، ص267.

 9 ( نجوم امت)6(، مجله نور علم، شماره9، فروردین ماه 1364، ص 126.

 10 ( مجله پیام انقلاب، شماره 162، خرداد ماه 1365، ص52.

 11 ( در برخى منابع آمده که وى قبل از رسیدن به سن بلوغ درجه رفیع اجتهاد را کسب کرده است.

 12 ( غلامرضا گلى زواره، میرزا ابوالحسن جلوه، حکیم فروتن، معاونت پژوهشى سازمان تبلیغات اسلامى، ص87.

 13 ( ویژه‏نامه، همان، ص‏اول.

 14 ( پیام انقلاب، همان، ص53.

 15 ( یادنامه اربعین شهید حجةالاسلام والمسلمین حاج شیخ مهدى شاه‏آبادى، انجمن اسلامى الغدیر، ص8.

 16 ( مجله نور علم، همان، ص128.

 17 ( ویژه‏نامه، همان، ص2.

 18 ( رجال اصفهان، ص80.

 19 ( یادنامه شهید شاه آبادى، ص8.

تعداد مشاهده مقاله: 81