مضرات فردى تجمل پرستى

اسلام و تجمل پرستى

 آخرین قسمت

مینا‌هاشمى

 

 × مضرات فردى تجمل پرستى

 گذشته از آن که مال اندوزى و اتراف، مصالح جامعه را به خطر مى‏اندازد، براى خود مترف هم داراى مضرات و مهلکاتى است، که به برخى از آنها اشاره مى‏کنیم:

  1- طغیان و سرکشى

 بزرگترین خطر دارایى و مکنت، احساس بى‏نیازى است که حاصل نهایى آن نافرمانى و طغیان علیه حق است:

 “إنّ الإنسان لیطغى أن رآه استغنى؛28 همواره انسان چون پندارد که بى‏نیاز است، طغیان مى‏ورزد.”

 این احساس بى‏نیازى تبعیّت از انسانى دیگر را براى گروه مترفین دشوار و غیر ممکن مى‏کند و آن را دون شأن خود مى‏دانند:

 “و قال الملأ من قومه الّذین کفروا و کذّبوا بلقاء الآخرة و اترفناهم فى الحیوة الدنیا ما هذا إلاّ بشرٌ مثلکم، یأکل ممّا تأکلون منه، و یشرب ممّا تشربون؛29 گروهى که کافر بودند و روز قیامت را تکذیب مى‏کردند و آنها را در دنیا تنعّم بخشیدیم، گفتند: این انسانى همچون شماست از آنچه مى‏خورید مى‏خورد و از آنچه مى‏آشامید، مى‏آشامد ]و چگونه مى‏تواند مقتدا قرار گیرد[...”

  2- انکار جهان پس از مرگ

 غوطه خوردن در خوشیهاى مادى، نظر انسان را محدود به زندگى دنیا و چهاردیوارى آن مى‏کند و دیگر نمى‏تواند درک کند که فراسوى لذتهاى دنیا، که نوعاً مشوب به انواع سختیها و غصه‏هاست، لذتهاى محض و دنیایى گسترده‏تر وجود دارد که انسان را به ابدیت و بقاء - همان که آرزوى قلبى و همیشگى اوست - مى‏رساند. فکر محصور به پول و ثروت، هرگز گنجایش ندارد که درک کند، انسان، چون مطیع خدا شود و دل از آنچه غیر اوست برکند، عالمى به اطاعتش سر سجده فرود مى‏آورند30 و مطیع هوس، بنده حیوانیت و پول است و چنین است که مکنت و پول و ثروت خود را قدرت محض مى‏بینند:

 “و قالوا نحن أکثر أموالاً و أولاداً و ما نحن بمعذّبین؛31 و ]مترفین[ گفتند ما از نظر مال و افراد برتریم و هرگز مجازات نمى‏شویم.”

 و آخرت را تکذیب مى‏کنند و براى بازداشتن مردم از ایمان به خدا چنین مى‏گویند:

 “أیعدکم انکم إذا متم و کنتم تراباً و عظاماً، انکم مخرجون، هیهات هیهات لما توعدون، ان هى الاّ حیاتنا الدّنیا نموت و نحیا و ما نحن بمبعوثین؛32 آیا پیامبران به شما وعده مى‏دهند که وقتى مردید و خاک و استخوان شدید مبعوث شده از قبرهایتان خارج مى‏شوید؟ چه وعده بعیدى! تنها زندگى ما، این دنیاست ]در آن[ مى‏میریم و زنده مى‏شویم و هرگز برانگیخته نخواهیم شد.”

  3- اتراف و منع تکامل

 از دیگر مضرّات فردى اتراف، درگیرى با دنیا و مصائبى است که این درگیرى - خواه ناخواه - در پى دارد. مصرف اندک در زندگى، موجب آسایش روحى و فراغت فکرى بیشتر براى رسیدن به امور معنوى است. مال اندوزى همچون تنیدن پیله براى انسان، اسارت‏بار است.

 یکى از روان‏شناسان غربى پرده از این واقعیت زندگى امروز - که متأسفانه حتّى طبقات متوسط را هم در برگرفته - برمى‏دارد:

 “بیشتر ما مرض چیز جمع کردن داریم... ما نه تنها براى این اجناس پول مى‏پردازیم، بلکه وقتمان را نیز هدر مى‏دهیم. براى همه چیزهایى که مالک آن هستیم، وقت صرف کرده‏ایم و تازه باز هم باید وقت صرف کنیم. حتى اگر از آنها استفاده نکنیم و لذّتى نبرده باشیم. همه چیز باید تمیز شود، گردگیرى شود، مرتّب شود، توى کمد گذاشته شود، آویزان شود، ذخیره شود، نفتالین بخورد یا بیمه شود. حتّى احساس گناه کردن براى فلان “مَزَن هَردَمى” که کلى برایش پول داده‏ایم و آن را سر تاقچه گذاشته‏ایم و یک بار هم استفاده نکرده‏ایم، وقت مى‏گیرد. هر بار به آن نگاه کنیم، آه مى‏کشیم و تأسف مى‏خوریم، یک لحظه زندگیمان دزدیده مى‏شود.

 چقدر وقت صرف مى‏کنیم که سر بچه‏هایمان نق بزنیم تا اتاقشان را تمیز کنند. یا از اینکه والدین بدى بوده‏ایم و هستیم احساس گناه مى‏کنیم. آن هم به این دلیل که بچه‏هایمان نیز از چیزهایشان درست استفاده نمى‏کنند. روزنامه محلى شهر ما عقیده زیر را از “بیل وان” چاپ کرده بود: "براى یک دختر سه ساله، لذت یک دستگاه چرخ خیاطى اسباب بازى پنجاه و شش دلارى، به اندازه لذت پیدا کردن یک کرم سبز کوچولوى توى باغچه است".

 گاهى اوقات، چیزهاى کوچک بیشتر از چیزهاى بزرگ شادى آفرین است... ما لذّت بردن از زیبایى را منع نمى‏کنیم ولى نکته مهم این است که آیا آنچه احساس مى‏کنیم واقعاً لذت است؟ از آن جا که ما براى کسب این احساس بهایى گزاف یعنى وقتمان را مى‏دهیم، باید دید که آیا آنچه را هم که مى‏گیریم ارزش وقت ما را دارد؟ ملکه الیزابت اول، پاسخ این سؤال را در لحظه مرگش داد: "همه آنچه دارم در مقابل یک لحظه از زمان!"“33

 از زبان سوسن آزاده‏ام آمد به گوش

کاندرین دیر کهن حال سبکباران خوش است

 حافظا ترک جهان گفتن طریق خوشدلى است

تا نپندارى که احوال جهان داران خوش است

 آرى به راستى “هر آن کس که دلش به دنیا تعلق گیرد، قلبش با سه چیز درگیر خواهد شد: اندوهى بى‏پایان، آرزویى دست نیافتنى و امیدى که بدان نرسد.”34

  4- اتراف و تعصب

 انسان مترف نسبت به آداب و رسوم غلط آباء و اجدادى تعصّب مى‏ورزد و کورکورانه راه تقلید از نیاکان منحرف خویش را پیش مى‏گیرد:

 “و کذلک ما أرسلنا من قبلک فی قریة من نذیر الاّ قال مترفوها إنّا وجدنا آباءنا على أمّة و انا على آثارهم مقتدون؛35 و این گونه است که قبل از تو نفرستادیم فرستاده‏اى را به سرزمینى مگر آن که گروه مترفین آن دیار گفتند ما پدرانمان را بر روشى یافتیم و ما پا در گامجاى آنان مى‏گذاریم.”

 تجربه هم مؤید این مطلب است که اکثر خودباختگان، متنعمین و خوشگذرانان هستند؛ آنها که بهاى سنگین شخصیّت، آزادگى، دین و آبروى ملّى خود را به پیروى از مدهاى مسخره و دور از عقل و منطق غربیان و غریبان مى‏سپارند؛ چون آنان بفرمایند، بى‏چون و چرا لباس تنگ مى‏پوشند و مدل مو را کوتاه انتخاب کرده و وقتى دستور از آنها برسد، لباسهاى تنگ را به کنارى انداخته و این بار لباسهاى گشاد جانشین آن مى‏شود و مدل مو بلند انتخاب مى‏شود همچون عروسک خیمه شب بازى به میل عروسک گردانان پشت صحنه لباس کوتاه مى‏پوشند و بار دیگر لباس بلند. میل این مقلّدان بى‏جیره و مواجب غرب به خواست اربابانشان بسته است و حتى زشتى و زیبایى را آنها مى‏بینند و اینها طوعاً و طاعةً قبول مى‏کنند و عقل و احساسات درونیشان کوچکترین نقشى در تشخیص آن ندارد. چقدر منفور و مطرودند گروه ثروتمندان عیاش خودباخته جامعه که خود را در لباس همجنس‏بازان آمریکا و انگلیس و یا نئوفاشیستهاى آلمان و حتى فاسدان مطرود مردم اروپا و آمریکا در خیابانها به نمایش مى‏گذارند و این گونه احساس شخصیت و زیبایى هم مى‏کنند!!

 

  5- سرانجام تجمل پرستى

 از دیگر عوارض اتراف، عاقبتِ سختى است که خداوند سبحان در مواضع بسیار در قرآن وعده فرموده است:

 اولاً چون مترفین ریشه فساد و تباهى ملتها هستند، چون عذاب الهى36 بر قومى فرود آید، ابتدا دامنگیر اینان خواهد شد:

 “حتى إذا أخذنا مترفیهم بالعذاب اذاهم یجئرون لا تجئروا الیوم انکم منا لاتنصرون؛37 تا آن گاه که متنعمان اقوام نافرمان را که مست نعمت دنیا هستند به عذاب گرفتار کنیم، به فریاد آیند و به آواز بلند استغاثه کنند، گفته شود به ایشان که امروز استغاثه نکنید امروز که از ما یارى نشوید.”

 و ثانیاً وجود این فاسدان و عدم مبارزه با آنان سبب گرفتارى و نزول بلا بر جوامع بشرى خواهد شد عذابى بسیار کوبنده و نابود کننده:

 “فأخذتهم الصیحة بالحق فجعلناهم غثاءً فبعداً للقوم الظالمین؛38 عذاب الهى به حق ]جوامع مبتلا به اتراف را[ فرا گرفت و به خار و خاشاک تبدیلشان کرد، پس چه دورند ستمگران!”

 علاوه بر آن براى مرفهین بى‏درد در روز جزا پذیرایى باشکوهى!39 ترتیب داده شده است:

 مهمانسراى آنان آتش و آب جوشان است و سایبانشان‌هاله‏اى از دود سیاهى داغ و بدبو. با ثمره آتشین درخت زقوم از آنان پذیرایى مى‏شود. گرسنگى و خاصیت شکم بارگى هم کمکشان مى‏کند تا آنقدر از آن بخورند که شکمهایشان پر شود و پس از آن، عطش است که به سراغشان مى‏آید و آن گاه جامهاى آب جوشان به ایشان عرضه مى‏شود. بیچارگان! آنقدر تشنه‏اند که همچون شتران تشنه با ولع آن را سر مى‏کشند؛ امّا چه ثمر که جز تشنگى و گرسنگى بر عطش و جوعشان افزوده نمى‏شود و این همان میهمانى است که روز جزا براى آنان در نظر گرفته شده است.40

 به طور خلاصه، تا این جا مشخص شد که ممنوع بودن رشد گروه مترفان و سرمایه‏داران متنعم در اسلام نه تنها منافاتى با آزادى افراد ندارد، بلکه متضمن آزادى اکثریت جامعه خواهد بود؛ جداى از آن که مضرات فردى آن آنقدر زیاد است که غوطه خوردن در آن تفاوتى با خودکشى ندارد!

 

 × اشرافى‏گرى و مسأله شأنیت

 آیا شأن اجتماعى مى‏تواند مجوّز اشرافى‏گرى باشد؟ آیا تمسک به شأنیت مجوز صرف مبالغ هنگفت بیت‏المال در راه مجلل کردن دکور و ساختمان و مبلمان برخى اداره‏ها و سازمانها و برپایى میهمانیهاى پر ریخت و پاش و یا سفرهاى پرخرج است؟

 آنچه مورد نظر شرع مقدس است، تا جایى مى‏تواند ملاک باشد که بر وظایف و مسؤولیتهاى فردى و اجتماعى طعنه نزند. پس شأنیت را باید تعریف کرد و حدود آن را مشخص نمود. به جرأت مى‏توان ادعا کرد در شرایطى که طبقات محروم جامعه فشار اقتصادى را متحملند و گروهى در تهیه حداقل معاش در سختى و تنگنا هستند؛ زمانى که دختران و پسران آماده ازدواج به علت مشکلات مالى مجبورند از تشکیل خانواده خوددارى کنند و آموزش و پرورش توان تحت پوشش قرار دادن کودکان به نحو شایسته و استاندارد آموزشى را ندارد، ریخت و پاشها و میهمانیهاى پرخرج با غذاهاى الوان - که نوعاً فقرا در آن راه ندارند - همراه با اسراف و تبذیر و برگزارى جشن عروسى و یا تهیه جهیزیه به قیمت و ارزش دهها عروسى و جهیزیه معمولى، عوض کردن روزانه مدل لباس و ماشین و خانه یا سفرهاى پرخرج - و معمولاً پر از گناه و فساد - و دیگر مصادیق اسراف و تبذیر و اتراف در زمان کنونى، هرگز مجوزى به نام شأنیت از جانب شرع مقدس اسلام نخواهد داشت.

 در این جا سخنى خاص با مسؤولین نظام مقدس اسلامى لازم به نظر مى‏آید و آن این که اگر مجوز ریخت و پاشهاى برخى ادارات شأن وظیفه و مسؤولیت شما یا زیردستانتان هست، شأن رهبر کبیر انقلاب، امام خمینى‏رحمه الله به عنوان پرچمدار یک نهضت عظیم الهى و رهبر معظم انقلاب حضرت آیة الله العظمى خامنه‏اى، با توجه به مسؤولیتهاى خطیرى که بر عهده دارند، برتر و عظیمتر است لیکن این بزرگواران با اقتدا به پیامبر عظیم الشأن اسلام‏صلى الله علیه وآله وسلم و امیرالمؤمنین على‏علیه السلام شأن خود را ساده زیستى و مؤونه اندک و همگامى با توده‏هاى عظیم مردم دانسته و مى‏دانند و این راز نفوذ عمیق معنوى آنان در دل توده‏هاى مردم جهان است و ملّت بلکه دنیا نه تنها پذیرایى از فرستاده گورباچف را در خانه‏اى محقر روى صندلى ساده و با لباسى معمولى کسر شأن امام - رضوان اللّه تعالى علیه - ندانستند بلکه نسبت به آن پیر قائد، احساس اعتماد و محبّت صدچندان کردند. گرچه پاره‏اى از انبیا و رسل الهى داراى مکنت و ثروت بوده‏اند ولى هرگز دل در گرو آن نباخته و اموال خویش را در راه ترویج و تبلیغ کلمه توحید، صرف نموده‏اند و معلوم است که چنین ثروت و قدرتى نه تنها مذموم نیست، که بسیار پسندیده و مورد رضاى خداوند سبحان است.

 در مورد حق بهره بردن از نعمتهاى الهى مستفاد از آیه شریفه سوره اعراف (آیه 32) لازم به ذکر است که آیه محدود به قوانین الهى است. حدودى که در جاى جاى دین مقدس اسلام و در جهت تعدیل اقتصادى و برقرارى عدالت اجتماعى قرار داده شده است و آیه براى بهره‏بردارى از نعمات الهى بطور مطلق و بى‏قید و شرط جواز صادر نکرده است.

 

 × راههاى مبارزه با اتراف

 چگونه مترف نباشیم و با رشد رفاه‏طلبى مبارزه کنیم؟

  1- ابتدا باید هدف و غرض از داشتن مال و فوایدى را که براى زندگى ما دارد مورد توجه قرار دهیم و چون بدانیم که اینها تنها وسیله‏اى براى رسیدن به هدف اصلى آفرینش ماست، هرگز بیش از قدر نیاز، آن را طلب نخواهیم کرد و به اندک آن هم میل و علاقه و دلبستگى پیدا نمى‏کنیم.

  2- در نگاهدارى یا صرف مال، جهات حرام و حتى مکروه و مشتبه را مورد نظر قرار دهیم و بر گرد آن نچرخیم. حقوق حقه اموال را با دقت و ریزبینى از آن خارج نماییم و غذا و مصارف خود و خانواده خویش را به حقوق خدا، امام زمان‏علیه السلام و مردم نیالاییم که عدم رعایت این نکته، در کشاندن انسان به دام حرامهاى دیگر که مقدمه زراندوزى و مال‏پرستى است اثرى چشمگیر دارد.

  3- در خرج و صرف مال دقت شود و قناعت را سرلوحه عمل خود قرار دهیم که تنها کسى بى‏نیاز است که طعم قناعت چشیده و آن را حفظ کرده باشد.

 امام باقر یا امام صادق‏علیهما السلام فرمود:

 “هر که به آنچه خدا روزیش کند قانع باشد بى‏نیازترین مردم است.”41

 “ویلیام اسلون کافین Sloane - coffin -William مى‏گوید: براى ثروتمند بودن دو راه وجود دارد: یکى آن که پول بسیار زیادى داشته باشیم و دیگر آن که نیازهاى خیلى کمى داشته باشیم.”42

 خصوصاً مسؤولین محترم اداره‏ها و سازمانهاى دولتى دقّت و ریزبینى امیرالمؤمنین‏على‏علیه السلام را در صرف بیت‏المال مدّ نظر قرار دهند. او که از صحبت خصوصى زیر نور چراغى که روغنش از بیت‏المال فراهم آمده است، إِبا دارد و به برادرش عقیل گوشزد مى‏کند که بى‏دقّتى در صرف بیت‏المال گرفتارى در آتش دوزخ و خشم الهى را به دنبال خواهد داشت. به یاد آورند که از خصایص روشن و چشمگیر رسول گرامى اسلام‏صلى الله علیه وآله وسلم قلیل المؤونه و کثیرالمعونه بودن آن حضرت ذکر شده است. ایمان بیاوریم که اسراف و صرف نابجاى بیت‏المال در این گوشه سرزمینمان چنانچه به قیمت محرومیت کودکى از آموزش و پرورش در جاى دیگر و یا گرسنگى و جان دادن خانواده‏اى در دیگر مکان و یا بى‏سرپناهى محرومى در گوشه دیگر باشد، اگر در دنیا پیامد و نقمت الهى را به دنبال نداشته باشد - که دارد - در رستاخیز، عدالت الهى، اجحاف کنندگان به بیت‏المال و مردم را نگاه خواهد داشت و از ذره ذره آن حساب خواهد کشید.

  4- یکى از راههاى مؤثر مبارزات با اتراف، ممانعت از کسبهاى حرام و خون مردم را در شیشه کردن است که همراه با آشنایى مردم با احکام و قوانین کسب در اسلام، مبارزه با دزدان سر گردنه و محتکران و فرصت طلبان اقتصادى، بدون کوچکترین اغماض و ملاحظه‏اى با جدّیت شروع و تا انهدام آخرین پایگاهها و سنگرهایشان ادامه یابد.

 بالاخره “اى عزیز، اکنون که مفاسد این علقه و محبت ]به دنیا[ را متذکر شدى و دانستى که انسان را این محبت به هلاکت دچار مى‏کند و ایمان انسان را از دست او مى‏گیرد و دنیا و آخرت انسان را درهم و آشفته مى‏کند، دامن همّت به کمر زن و هر قدر توانى بستگى دل را از این دنیا کم کن و ریشه محبّت را سست کن و این زندگى چند روزه را ناچیز شمار و این نعمتهاى مشوب به نقمت و رنج و الم را حقیر دان و از خداى تعالى توفیق بخواه که تو را کمک کند و از این رنج و محنت خلاصى دهد و دل تو را مأنوس به دار کرامت خود کند و ماعنداللّه خیر و أبقى.”43

 

 پاورقیها:

28) علق (96) آیه7.

29) مؤمنون (23) آیه36 - 33.

30) آن گونه که در حدیث است که وقتى اهل بهشت را در آن مستقر کردند، مرقومه‏اى از ساحت مقدس الهى - جلّت عظمته - براى آنها صادر مى‏شود که مضمون آن چنین است:

 “این کتابت از زنده پایدار جاودان است به سوى زنده پایدار جاودان. من چنانم که به هر چه بفرمایم بشو! مى‏شود و تو را نیز امروز چنان کردم که به هر چه امر کنى بشود مى‏شود.” رک: امام خمینى، چهل حدیث، روایت ششم، مرکز نشر رجا، ص107.

 31) سباء (34) آیه34.

 32) مؤمنون (23) آیه 40 - 37.

 33) امى هریس - تامس. ا. هریس، ماندن در وضعیت آخر، ترجمه اسماعیل فصیح، ص309 و 310.

 34) اصول کافى، ج4، ص9.

 35) زخرف (43) آیه 22.

 36) نپنداریم که عذاب الهى منحصر به داستانهایى است که قرآن بیان نموده است و متوقع نباشیم که عذاب الهى تنها به شکل صیحه‏اى آسمانى و یا حتى زلزله و حوادث طبیعى سهمگین دیگر باشد بلکه نزول هر نوع بلاى گرفتار کننده‏اى - آن گونه که اکنون جوامع خوشگذران دچارند - نیز از این قبیل است: شیوع بیمارى ایدز، سرطانها و بیماریهاى سخت ناشناخته، جنایت، از میان رفتن عواطف و احساسات انسانى از میان آنها و فروپاشى خانواده و... .

 37) مؤمنون (23) آیه66.

 38) همان، آیه41.

 39) که به یقین صورت واقعى تنعم و خوشگذرانیهاى بى‏خبرانه آنهاست.

 40) رک: واقعه (56) آیه 57 - 40.

 41) کافى، ج3، ص209.

 42) ماندن در وضعیت آخر، پیشین، ص305.

 43) امام خمینى، چهل حدیث، (نشر رجاء)، ص111.

تعداد مشاهده مقاله: 70