بى‏ تفاوتى در برابر منکرات

بى‏تفاوتى در برابر منکرات

حجةالاسلام و المسلمین محمد تقى رهبر

 

 سه سال قبل، همزمان با عاشوراى حسینى‏علیه السلام، مقام معظم رهبرى، مسأله امر به معروف و نهى از منکر و ضرورت احیاى این مسؤولیت خطیر الهى را در مقابله با تهاجم فرهنگى و حفظ دستاوردهاى انقلاب مطرح فرمودند. طى این مدت جهت پیگیرى بیانات ایشان ستادهایى تشکیل شد و حرکتهایى انجام گرفت. اما حق این است که طرح امر به معروف و نهى از منکر در مقابله با مظاهر فساد - بدان سان که انتظار مى‏رود - قرین موفقیت نبوده و آنچه در گذشته به عنوان مصادیق منکر از آن یاد مى‏شد، چندان تغییر شکل نداده و در پاره‏اى موارد بعد وسیعترى گرفته است. با این که آحاد مردم به این تکلیف موظفند در عمل تحرکى نشان نمى‏دهند و حتى نیروهاى مؤمن و مخلص در این میدان حضور چشمگیرى ندارند. که بررسى این نکته براى دست اندرکاران این موضوع شایان تأمل و بررسى است.

 هدف این نیست که امر به معروف و نهى از منکر تنها به عنوان یک وظیفه براى یک نهاد دولتى مطرح باشد، هرچند وجود چنین نهادى ضرورى است. بلکه هدف ایجاد انگیزه ایمانى در افراد است که با همان انگیزه در اصل انقلاب و پیروزى و تداوم آن شرکت جسته و در خنثى سازى توطئه‏هاى گوناگون دشمن و جنگ تحمیلى هشت ساله حضور مستمر داشته‏اند و باید این انگیزه براى همیشه فعّال و پویا باقى بماند ولى این میراث معنوى را به دست نسلهاى بعدى، که وامداران این نهضت الهى‏اند، بسپارند و به حضور در صحنه انقلاب و پاسدارى ارزشهاى آن فرا خواند. بدیهى است ایجاد چنین انگیزه‏اى معونه‏اى بیش از گفتار و شعار مى‏طلبد و لذا باید امورى را مورد توجه قرار داد:

 

  1- توجه به این فریضه عظیم

 توجه دادن به این فریضه بزرگ نخستین نکته‏اى است که نباید از نظر دور بماند. فریضه‏اى که در آیات و روایات و سیره رهبران دین و پیامبران خدا با اهمیّت فراوان مطرح شده است. امر به معروف و نهى از منکر راهى بود که انبیا پیمودند و صالحان رهپوى آنند و پیامبر بزرگ اسلام‏صلى الله علیه وآله وسلم تارک آن را ضعیف و بى‏دین خوانده است! قال رسول الله‏صلى الله علیه وآله وسلم: “انّ اللّه لیبغض المؤمن الضعیف الّذى لادین له. فقیل: و ماالمؤمن الضعیف الّذى لادین له؟ قال الّذى لاینهى عن المنکر؛257 خدا دشمن مى‏دارد آن کس را که نام مؤمن دارد اما ضعیف است و دین ندارد! پرسیدند: مؤمن ضعیف بى‏دین کیست؟ فرمود: آن کس که نهى از منکر نمى‏کند.”

 و بالأخره آن همه مصائب اولیاى خدا و شهادت سیّد مظلومان حسین بن على - علیهما السلام - براى احیاى امر به معروف و نهى از منکر بوده و همچنان که سایر خاندان پیامبر و شهادت مظلومانه طلایه‏داران هدایت و یاران ائمه و شهداى فضیلت و علما و فقهاى دین در زندانها و شکنجه‏گاه‏ها و جدا شدن دست و سرها و زنده به گور شدن‏ها در راه انجام این فریضه الهى بوده است. حال یک مسلمان چگونه مى‏تواند در عصر حاکمیت اسلام و در فضاى انقلابى کشور نسبت به منکرات بى‏تفاوت باشد؟! بطور خلاصه: بیان این مسؤولیت خطیر با ذکر اسناد و نمونه‏هاى عینى در تریبونها و خطابه‏ها و رسانه‏ها ضرورى است.

 

  2- هماهنگى قول و فعل

 دعوت به خیر و امر و نهى بیش از آن که به گفتار وابسته باشد در گرو کردار است و این خود یک اصل روانى است که در آیات و روایات نیز بدان تصریح شده است.

 قرآن کریم قول بدون فعل را گناهى بزرگ مى‏شمارد:”کبر مقتاً عنداللّه ان تقولوا ما لاتفعلون”258 و امام صادق‏علیه السلام مى‏فرماید: “کونوا دعاة للناس بالخیر بغیر ألسنتکم لیروا منکم الاجتهاد والصدق والورع؛259 مردم را با غیر زبانهایتان به خیر و نیکى فرا خوانید تا از شما جد و جهد و صدق و راستى و پرهیزکارى و ورع ببینند ]و به نیکى راغب شوند[.

 امروز چشم مردم به مسؤولین نظام، بویژه روحانیت، است و عملکرد آنها را ملاک داورى قرار مى‏دهند و از آنها تأثیر مى‏پذیرند. قطع نظر از پاره‏اى قشرها که به مبانى اسلام یا نظام عقیده ندارند، اکثریّت قاطع این ملت، نظام اسلامى را از خود مى‏دانند و به مسؤولین ایمان دارند و این ایمان را به راههاى گوناگون به نمایش گذاشته و مى‏گذارند.

 اما نکته اساسى این است که به همین نسبت که به نظام و مسؤولان مؤمنند انتظار و توقع نیز دارند و این توقّع و انتظار بجا را نباید به گذشته‏هاى این کشور قیاس کرد که قیاسى خطاست. چه، مردم از رژیم حاکم پیشین هیچ گونه انتظارى نداشته‏اند و حتى در نفى و نابودى آن مى‏کوشیدند. اما این نظام را به بهاى مجاهدتها و خون عزیزانشان به دست آورده‏اند.

 بنابراین به توقّعات و انتظارات توده مؤمن باید توجّه داشت که عمل چه مقدار با قول هماهنگى دارد. باید به ارزیابى و داورى پرداخت که کارها تا چه اندازه در جهت مصالح پابرهنگان و محرومان و ایثارگران و شهیددادگان - که همواره مورد سفارش رهبر کبیر انقلاب امام خمینى‏قدس سره بودند و صاحبان این اصلى انقلابند - بوده است. واقعاً از روند امور چه کسانى بیشتر سود جسته و در عرصه رقابت پول و مقام برنده بوده‏اند؟ فرصت طلبان یا فرزندان اصیل این انقلاب؟

 باید به داورى نشست که عملکردها چه مقدار وجدان عمومى را در اهداف و آرمانهایش ارضا کرده و مى‏کند. این ارزیابیها مى‏تواند در درک واقعیات راهگشا و سودمند باشد!

  3 - سرنوشت عدالت اجتماعى

 آرمان ما عدالت اجتماعى بود. شکاف طبقاتى را نشانه ظلم و بى‏عدالتى مى‏دانستیم که نظام اسلامى آن را تحمّل نخواهد کرد. امیرالمؤمنین‏علیه السلام مى‏فرمود: “خداوند از عالمان پیمان گرفته که پرخورى ظالم و گرسنگى مظلوم را تحمّل نکنند.”260 و نیز مى‏فرمود: “خداوند بر رهبران عدالت واجب ساخته که زندگى خود را با مردمان ضعیف همسان سازند تا تهى دستى، مستمندان را رنج ندهد.”261 و نیز “نعمتى انباشته ندیدیم مگر آن که در کنارش حقى پایمال شده است.”

 این بود شعار ما، اما مع الاسف امروز در چهره عمومى اجتماع، فاصله طبقاتى و یکه تازى ثروت اندوزان را شاهدیم. این شکاف طبقاتى را در ساختمانها و برجهاى فرعونى و ثروتهاى قارونى در کنار قشرهاى بى‏خانمان و اجاره بهاى کمرشکن مى‏بینیم، و در اتومبیلهاى لوکس و متنوع خارجى و ولخرجیهاى مرفهان در کنار زندگى ریاضت آمیز قشرهاى کم درآمد و محروم، و در وضع پسران و دختران جوانى که از تهیه یک فرش ماشینى درجه دو - که اخیراً در تنظیم بازار! به هفتاد هزار تومان رسیده - و یخچال هفت فوت هفتاد هزار تومان قیمت گذارى شده! براى جهیزیه و زندگى‏شان عاجزند و در لباس و تجمّل و مصرف کالاى لوکس تجمّل پرستان در برابر کسانى که با گرانى زایدالوصف ضروریات زندگى چون برنج و نخود و عدس روبرویند.

 امروز، همانند گذشته، سرمایه‏داران و دلالان، به مکیدن خون مستضعفان سرگرمند و با استفاده از نوسانات نامعقول ارز و طلا و تجارت خارجى و داخلى و قاچاق و احتکار و نیرنگ و کلاه‏بردارى حتى از بانکهاى کشور، و استفاده از توصیه و نفوذ صاحبان عنوان و دلسوزان گره‏گشا! صاحب میلیاردها ثروت بادآورده شده‏اند، اقتصاد کشور را قبضه کرده و ابتکار عمل را از کف برنامه‏ریزان اقتصادى ربوده‏اند، و ما با سیاست بازار آزاد و تشویق و حمایت از تولیدکنندگان از تئورى عدالت اجتماعى و مبارزه با استثمار و تکاثر، دم مى‏زنیم، لذا عدالت آرمانى ما به افسانه‏اى بدل گشته است.

 البته انصاف باید داد که دولت در سراسر کشور بویژه در نقاط محروم و روستاها، خدمات ارزشمندى داشته و براى بازسازى کشور طرحها و پروژه‏هاى عظیم و بنیادین در دست اجرا دارد که آینده کشور به اینها وابستگى دارد، اما اینها براى تحقق عدالت اجتماعى کافى نیست و مادام که برنامه‏اى اساسى و طرح جدّى جهت گرفتن گلوى حریص و جهنّمى ثروت اندوزان و تاراجگران و فرصت طلبان و سوء استفاده‏چى‏ها نباشد عدالت آرمانى ما در ذهنیّت باقى خواهد ماند. به فرموده على‏علیه السلام پیامبر اکرم‏صلى الله علیه وآله وسلم این سخن را بسیار تکرار مى‏فرمودند: “لن تقدس امة لایوخذ للضعیف فیها حقّه من القوى غیر متعتع؛262 هرگز ملتى تقدیس ندارد که حق ضعفا از اقویا در آن ملت بى‏چون و چرا گرفته نشود.”

 

  4- تروریست اقتصادى

 چندى است از مبارزه با تروریستهاى اقتصادى و عملکرد خائنانه آنان صحبت مى‏شود سوداگرانى که سرمایه کشور را به چپاول مى‏برند و دلالان ارز و طلا که با خارج کردن ثروت کشور به خارج مى‏گریزند و آنچه برمى‏گردد کالاى لوکس است یعنى بازاریابى براى خارجى‏ها. بنا به اظهار یکى از استانداران جنوب: از چهار میلیارد دلار درآمد صادرات غیر نفتى یک سال برنامه اول فقط 900 هزار دلار به کشور برگشته، آن هم به صورت کالاهاى لوکس و قاچاق. آیا این نشانه ضعف و نداشتن برنامه درست در این گونه مسائل نبوده است؟ در ماههاى اخیر بالأخره این باور به وجود آمد که در کشور گرانى است! و این تهدیدى است بر ارزشهاى اسلام و انقلاب لذا آهنگ مبارزه ساز شد و شعار توزیع عادلانه رواج یافت، که باید این احساس مسؤولیت را به فال نیک گرفت. این یکى از مسؤولیتهاى کارگزاران نظام است. امیرالمؤمنین‏علیه السلام در نامه خود به مالک اشتر مى‏نویسد:

 “در بسیارى از کسبه و تجار، ضعف ایمان و حرص و آز و احتکار و اجحاف وجود دارد که براى توده مردم زیانبار است و براى حکومت عیب و نقص، و باید مانع چنین جریانى شد.”263

 آرى، این خواست ملّت است که دستگاههاى اجرایى و قضایى و قانونگذار، بطور جدّى به این مسأله بیندیشند نه مقطعى و شعارى، و دستگاههاى تولیدى و کارخانه‏هاى دولتى و مؤسسات و نهادهاى وابسته به دولت، خود را مشمول چنین قاعده‏اى بدانند نه فقط دیگران را و آنها در نرخ گذارى عادلانه و تنظیم بازار پیشگام باشند وگرنه مبارزه با گرانى و تورّم، آب در‌هاون کوبیدن است و رطب خورده منع رطب کردن! و دیگران از این رویه نامعقول الگو خواهند گرفت.

 بطور خلاصه: مبارزه با گرانى و تنظیم بازار، و قاچاق ارز و سکّه و موارد سوء استفاده از این قبیل، اگر با موفقیت انجام گیرد مایه اعتبار نظام است و پشتوانه اعتماد مردم نسبت به مسؤولان. امام على‏علیه السلام در نامه به مالک اشتر مى‏نویسد: “بهترین روشنایى چشم زمامداران استقرار عدل در کشور و جلب محبت ملت است. و محبت مردم جز با آرامش روانى آنها نمود نخواهد داشت.”264

 

 5- مدرنیزم و مصرف

 کشورى مى‏تواند مستقل باشد و به نظام اقتصادى سامان یافته و به استقلال سیاسى فرهنگى برسد که از تجمّل و مصرف بپرهیزد و دائماً تلاش کند تا وابستگیها را قطع کند. اگر کشور ژاپن پس از جنگ جهانى در این پیکار پیروز شد و امروز با غولهاى جهانى چون آمریکا و اروپا رقابت مى‏کند بدین خاطر است که هر ژاپنى در سال بطور متوسط 2100 ساعت کار مفید مى‏کند؛ یعنى هر شبانه‏روز شش ساعت، در حالى که این آمار در کشور ما به سى دقیقه یا یک ساعت کار مفید تقلیل مى‏یابد. اگر کشور چین با جمعیت یک میلیاردى؛ یعنى 15 برابر جمعیت ما دوام مى‏آورد، براى این است که هر فرد چینى به زندگى ساده قانع است؛ الگوى مسکن را متناسب با جمعیت خود تنظیم مى‏کند و مجال یکه‏تازى به سرمایه‏داران را نمى‏دهد، دوچرخه‏سوار مى‏شود و انرژى کم مصرف مى‏کند و حتّى از پارچه‏هاى کهنه و فرسوده لباس، عروسک به جهان صادر مى‏کند تا برسد به سایر تولیدات و صادرات خود.

 اگر کشورى چون کره اتومبیلهاى لوکس ده میلیونى براى ما صادر مى‏کند و اتومبیل سواران ما نمایش آن را مى‏دهند براى این است که در کره، نظم کار و تولید و مصرف حاکم است! ولى ما، پیش از آن که به استقلال کامل اقتصادى برسیم، مدرنیزم و مصرف را به کشور آوردیم و سیل صادرات شرقى و غربى را به جامعه سرازیر کردیم و در نمایشگاههاى بین‏المللى خودمان به نمایش گذاشتیم تا رغبت تماشاگران را برانگیزیم. از اتومبیلهاى آلمانى و ژاپنى و کره‏اى و حتى آمریکایى و دیگر واردات چون سیگار تحفه استعمارى، و لوازم خانگى و لوازم آرایش و لباس و پارچه و شکلات تا برسد به کره و پنیر و روغن و غیره و در و دیوار شهر و حتّى اتوبوسهاى واحد را از تبلیغاتى به شیوه غربى پر مى‏کنیم، که فروشگاههاى ما بهترین گواه است بر این که کشور به صورت بازار مصرف کالاهاى لوکس خارجى درآمده و ما به نظاره ایستاده‏ایم.

 گزارشى مطبوعاتى مى‏گوید: “در طول برنامه اول 1/5 میلیارد دلار سیگار خارجى وارد کشور شد.”265

 و “در هفت ماه اول 73 واردات کشور به حدود ده میلیون تن کالاى غیر نفتى رسیده که این رقم نسبت به سال گذشته 3% افزایش نشان مى‏دهد.”266 و بدیهى است که همه این واردات کالا ضرورى نیست.

 فراموش نکنیم که “تقدیر معیشت” و سیاست مصرف از فقه دین است و با پرخورى و ریخت و پاش و تجمّل و نمایش، نمى‏توان یک زندگى پایدار پدید آورد. البته مردم نیز در این میان بى‏تقصیر نیستند، با همه مشکلاتى که بر سر راه است باز هم بسیارى نمى‏دانند چگونه مصرف کنند و چگونه به تقدیر معاش بپردازند؛ بطور مثال اسراف و اتلاف نان - که تنها کالایى است که به قیمت ارزان و تقریباً بلاعوض عرضه مى‏شود - تا بدان جاست که هر سال دو میلیون تُن نان معادل 360 میلیون دلار دور ریخته مى‏شود که ضایعات آن براى اقتصاد کشور چندان سبک نیست. به همین قیاس، تنوّع جویى پاره‏اى از افراد در مسکن، لباس، اتومبیل و تجمّل و غیره که نیاز به توجیه و تذکّر دارد.

 بطور خلاصه: در اوضاع و احوال کنونى علاوه بر روزه شرعى، روزه سیاسى باید گرفت تا دست نیازمان کمتر پیش دیگران دراز باشد و کاشت و برداشت و ساخت و مصرف گردد.

 

 6- زهدآموزان

 و از این عجیب‏تر فرو افتادن در تجمل دنیا براى کسانى است که خود باید طلایه‏دار زهد و ریاضت و قناعت باشند. مع‏الأسف برخى برادران! از این آفت مصون نمانده و سطح زندگى‏شان با توده مردم تفاوت فاحشى دارد. و گاه از عناوین خود جهت موافقت اصولى و کارخانجات تولیدى بهره‏جسته و به زندگى شیک بالاى شهر و اتومبیلهاى گران قیمت و رفاه رو آورده‏اند و خود با فرزندان و حاشیه‏هایشان به دنیاى پَست! دل بسته‏اند که این علاوه بر مسؤولیت الهى‏اش براى افکار عمومى بسیار زیانبار است و تأثیر سخن آنان را خنثى مى‏کند؛ به قول سعدى:

 هر که هست از فقیه و شیخ و مرید

وز زبان آوران پاک نفس

 چون به دنیاى دون فرو ماند

به عسل دربماند پاى مگس!

 این که حضرت امام‏رحمه الله مى‏فرمود: کارگزاران امور باید از پابرهنگان باشند که طعم تلخ محرومیت را چشیده باشند یک واقعیت مهم و سرنوشت‏ساز است. وقتى خانه شخصى یا سازمانى با بهاى کم در اختیار نماینده مردم یا فلان مسؤول باشد و اتومبیل خارجى یا داخلى لوکس در خدمت و تعاونى و حقوق مادام العمر و هدایاى مردمى از این سو و آن سو سرازیر شود و هر از چندگاه سیر و سفر خارجى و زیارت و سیاحت برقرار، این آقا چه مى‏داند در بازار چه خبر است و گرانى ارزاق عمومى و اجاره‏خانه چه بیداد مى‏کند! او فقط دستى از دور بر آتش دارد.

 پیشنهاد این است که یک نماینده یا مسؤول براى تنوّع هم که شده بطور ناشناس به میان مردم بیاید و صف خواربار و روغن نباتى و اتوبوس را ببیند و یا به ادارات دولتى و شهردارى و دارایى سرى بزند و افکار عمومى را بسنجد و شکوه و گلایه‏ها را بشنود، که حتماً در تغییر بینش و روش او مؤثر خواهد افتاد.

 7- ارزشهاى معنوى و اخلاقى

 این ارزشها نیز عملاً تابعى از جریان کلى اجتماعند. هنگامى که فلسفه بهتر زیستن حاکم شد و هر کسى در پى دنیاى خود بود، ارزشهاى اخلاقى نیز تحت‏الشعاع قرار خواهد گرفت و تزلزل و تردید به باورهاى اعتقادى نیز کشیده خواهد شد و رفاه یک عده را و فقر، عده‏اى دیگر را به فساد خواهد کشید. چرا امروزه امر به معروف و نهى از منکر عملاً لوث شده، تظاهر به منکرات بعد وسیعى گرفته، زنان با بدترین شیوه بدحجابى ظاهر مى‏شوند و اصولاً مسأله حجاب، دیگر مسأله‏اى نیست!، تظاهر به بدحجابى شدید زنان خودى و بیگانه در بازار و خیابان و ادارات و بیمارستانها و حتى دانشگاهها، رایج و عادى است، کسى جرأت و حتّى انگیزه امر به معروف و نهى از منکر ندارد و اگر امر و نهى کند با دهن کجى و بى‏اعتنایى و انزوا رو به رو مى‏شود. در سینماها فیلمهاى خارجى با هیأت نیمه برهنه زنان و فیلمهاى داخلى با یک حجاب مسخ شده و آرایش صورت و گردن باز و ناز و کرشمه بعضى از زنان به نمایش درمى‏آیند و حتى برخى از برنامه‏ها و نمایشهاى تلویزیون، که هر ساعتش هفتاد میلیون تومان هزینه برمى‏دارد، به همین منوال است! چرا و چرا؟

 پاسخ همه اینها را در مسخ تدریجى ارزشها باید کاوید که بازتاب عملکردها و لغزیدن در دنیا و نان خوردن به نرخ روز و توجیه به نام اسلام است.

 

  8- مردم و انقلاب

 توده مردم که همه چیزشان را براى این انقلاب نثار کرده و با هزاران مشکل لاینحل باز هم وفادار به نظام‏اند، به چیزى جز ارزشهاى اسلام تن در نمى‏دهند. این مردم در روحیه انقلابى از ما جلوترند، اینها شادى خود را در مرگ ابرقدرتها و سقوط پایگاههاى استکبار مى‏دانند و به قول پدر شهیدى که روز عید لباس سیاه بر تن داشت: “تا آمریکا در جهان قدرت نمایى مى‏کند لباس سیاه بر تن ماست و هنگامى که کاخ سفید سیاه پوش شد لباس سیاه را از تن به در خواهیم کرد!”

 این مردم چنان که نشان داده‏اند با قامتى استوار پاى آرمانهایشان ایستاده و با چنگ و دندان از آن حمایت مى‏کنند، این مردم را باید نگه داشت، آرامش روانى آنان را حفظ کرد، مشکلاتشان را جدّى گرفت. آنچه این ملّت را راضى مى‏کند حق و عدالت و شکوفایى هر چه بیشتر ارزشهاى اسلامى است و مسؤولین نظام در عملِ خود، باید خواست این ملت را لحاظ کنند هرچند رضایت قشرهاى مرفّه و ثروت اندوزان را از دست بدهند که آنان به پشیزى نمى‏ارزند.

 

پاورقیها:

 1 ) وسائل الشیعه، ج11، ص397.

 2 ) صف (61) آیه3.

 3 ) اصول کافى، ج2، ص105.

 4 ) نهج البلاغه، خطبه3.

 5 ) همان، خطبه 209.

 6 ) همان، نامه 53.

 7 ) همان، نامه 53.

 8 ) همان، نامه 53.

 9 ) روزنامه کیهان 73/8/1.

10 ) روزنامه همشهرى 73/8/23.

تعداد مشاهده مقاله: 83