رنج اسارت

رنج اسارت

خاطرات آزاده سرفراز برادر رستمى (روایتگر: برادر روحانى احمد پناهیان )

 

 مدتها بود مى‏خواستم ماجراى اسارت و قطع شدن پایش را به دست عراقیها از او بپرسم، امّا متأسّفانه فرصتى مناسب پیش نیامده بود. هر وقت هم که با هم تنها مى‏شدیم، نمى‏دانم چرا وقتى به چهره نورانیش مى‏نگریستم همه چیز از یادم مى‏رفت؟ و باز در پایان با خود مى‏گفتم: اى کاش امروز پرسیده بودم، فرصت و موقعیت مناسبى بود.

 دیروز همپُستى من بود، با آن که یک پایش را در راه اسلام و انقلاب از دست داده بود اما چنان از عهده انجام مسؤولیتهایش برمى‏آمد که نه تنها از دیگران چیزى کم نمى‏آورد، بلکه در بسیارى از موارد از دیگران پیشى مى‏جست.

 با هم در خط پدافندى بودیم. آفتاب مى‏رفت که در غرب، غروب کند اما هنوز حرارت خورشید را که از زمین برمى‏خاست مى‏دیدیم، این جا گرما بیداد مى‏کند. دیروز هم یکى از روزهاى گرم بود، از آن روزهاى گرم که آدم را کلافه مى‏کند، از آن روزهایى که از زمین و آسمان آتش مى‏بارید، خط گرم بود در هیچ سو آتشى نبود و من و او کنار هم چشم بر راه دشتِ هموار، دوخته بودیم و با دقت تمام سراسر دشت را زیر نظر داشتیم.

 بى‏حرفى و بى‏کارى حوصله ما را سر برده بود، سکوت دشت را تنها، وزوز مگسهاى سمج مى‏شکستند و بس. مدتى گذشت تا آن که بالاخره سکوت شکسته شد و از هر درى سخنى به میان آمد، و من نمى‏دانم چه شد که ناگهان بدون مقدمه و بى‏ارتباط با صحبتهاى پیشینمان گفتم: راستى، برادر رستمى چه شد که اسیر شدى؟ آهى کشید و گفت: ماجرایش طولانى است.

 گفتم: البته بچه‏ها چیزهایى گفته‏اند، اما دلم مى‏خواهد از زبان خودت بشنوم، دوباره آهى کشید و نگاهش به دورهاى دور خیره شد. گویى که مى‏خواست از پس روزها و هفته‏ها و ماهها و سالهاى گذشته، به آن لحظه‏ها و آن روزها بازگردد، خطوط چهره‏اش، درد عمیق آن دوران را که در خزینه دلش، نقش بسته بود رسم کرد به حافظه‏اش فشار آورد، اما هر چه تلاش کرد، نتوانست همه جزئیات را باز یابد. گویى تکه‏هایى از آن را به کلى از یاد برده است. بالأخره نتوانستم تحمّل کنم، پرسیدم: چه شده است؟ آرام پاسخ داد: هرچه تلاش مى‏کنم، نام آن عملیات را به خاطر بیاورم، حافظه‏ام یارى نمى‏کند. گفتم: نامش مهم نیست. ماجراى اسارتت را بگو.

 

 × ماجراى اسارت

 سرى به موافقت تکان داد و خاموش به دور دستها خیره شد، لحظاتى به سکوت گذشت. نور خورشید که رنگ آتش را به خود گرفته بود، بر چهره‏اش نشست. آرام آهى کشید و گفت: وقتى دستور عقب‏نشینى از فرماندهى صادر شد، همه با سرعت برگشتیم. هنگامه‏اى از دود و آتش برپا شده بود، من داشتم با سرعت مى‏دویدم که ناگهان تیرى مستقیم به پایم خورد و من نقش زمین شدم. وقتى بلند شدم نشستم دیدم خون فواره مى‏زند، خواستم وسیله‏اى پیدا کنم و با آن، بالاى زخم را محکم ببندم که دیدم عراقیها از پشت سر مى‏آیند، و عده‏اى از آنها هم، به مجروحین مانده بر زمین تیر خلاصى مى‏زنند.

 خواستم برخیزم و فرار کنم، دیدم اگر بلند شوم، عراقیها مرا مى‏بینند و به رگبار مى‏بندند، گفتم: خدایا! چه کنم؟ که ناگهان یکى از برادران صدایم کرد. وقتى به طرف صدا برگشتم، دیدم یکى از دوستان بسویم مى‏دود، فریاد زدم: برگرد برو خودت را نجات بده، عراقیها دارند مى‏آیند. ولى او به حرفهایم توجّهى نکرد. و همچنان پیش مى‏آمد تا به من رسید، عراقیها او را دیده بودند، شروع کردند، به تیراندازى به سوى ما، به او گفتم: تو را به خدا برو، مگه عراقیها را نمى‏بینى؟

 - بلند شو، باید با هم برگردیم.

 - نگران من نباش. هر چه مشیت خدا باشد همان مى‏شود تو برو خودت را نجات بده.

 ولى او، دست برد زیر بغل من، و بلندم کرد، چند قدمى با هم دویدیم، ولى شدت آتش آنقدر زیاد شده بود که امکان حرکت نبود از طرفى عراقیها آنقدر به ما نزدیک شده بودند که ما صداى حرف زدن آنها را مى‏شنیدیم. این بود که به او گفتم: تو را به خدا نگاهى به پشت سرت بکن ببین الآنه که تو هم به چنگ آنها بیفتى. به جاى این که به من فکر کنى، به اسلام و انقلاب فکر کن، برو.

 این بود که مرا گذاشت روى زمین، و در حالى که بغض گلویش را گرفته بود نگاهى به من کرد و ناگهان بغضش ترکید، و با یک دنیا شرمندگى،‌هاى،‌هاى، گریست و رفت. در لحظه‏اى که مى‏خواست از من جدا شود، چند تیر پشت سر هم، در چند سانتى من به زمین خورد، و همین باعث شد که او فکر کند که من شهید شده‏ام.

 هنوز گرد و خاک تیرها ننشسته بود که دو عراقى بالاى سرم رسیدند یکى از آنها اسلحه‏اش را به طرف سرم نشانه رفت تا تیر خلاصى را بزند، که ناگهان عراقى دوم چیزى به او گفت و او از این کار صرف نظر کرد اما یک لگد محکم به سینه‏ام زد که دردى شدید تمام وجودم را پُر کرد.

 

 × قساوت بعثیها

 آنها به سراغ دیگر مجروحین رفتند، و تعدادى از آنها را وحشیانه شهید کردند. چند دقیقه بعد، دو عراقى دیگر با یک برانکارد آمدند و مرا بردند، و انداختند توى یک “ایفا” وقتى پرتم کردند عقب “ایفا” تمام استخوانهایم کوبیده شدند و درد گرفتند، در همان لحظه به یاد برادران خودمان افتادم که چگونه مجروحین عراقى را پرستارى مى‏کردند و بر خود مقدم مى‏داشتند. حتى گاه اتفاق مى‏افتاد که وسیله کم بود و مجروحین خودمان که جراحاتشان هم خیلى شدیدتر از مجروحین عراقى بود بر زمین مى‏ماندند و درد مى‏کشیدند اما مى‏گفتند: اول آن مجروح عراقى را به بیمارستان برسانید.

 من خود شاهد چندین صحنه بودم که برادران با ایثار و گذشت خود، حتى با امدادگران مشاجره و بحث کردند و حاضر نشدند، پیش از مجروح عراقى که جراحتش هم سطحى بود به بیمارستان بروند.

 و اکنون آنها را مى‏دیدم که چگونه با من رفتار مى‏کردند و با خود مى‏گفتم: این است تفاوت حق و باطل.

 وقتى در “ایفا” به اطراف نگاه کردم، دیدم تعدادى دیگر از برادران مجروح را مثل من ریخته‏اند روى هم. خون از همه جارى بود و ناله همه بلند. ایفا حرکت کرد. ایفا در جاده‏هاى ناهموار و خاکى، تکانهاى خیلى شدید و سختى دارد، و این جاده هم پر از گودال و پستى و بلندى بود، و راننده هم بى‏توجه به این که عقب ماشین پر است از مجروحین تیر خورده و زخمى با سرعت و بى‏احتیاط مى‏رفت به طورى که در هر گودالى که مى‏افتاد، یا از روى هر دست‏اندازى که مى‏گذشت، همه ما پرتاپ مى‏شدیم به هوا، و بعد با شدت مى‏خوردیم کف ماشین، و گاه روى هم. در دومین دست انداز بود که من از شدت درد بیهوش شدم.

 نمى‏دانم چقدر گذشت که دوباره در اثر برخورد شدیدى که با کف ماشین کردم به هوش آمدم تمام لباسهایم خیس شده بود، چون خونى که از همه مى‏رفت کف ماشین را پر کرده بود، و ناله همه بلند بود و راننده بى‏رحم در این جاده پُر از دست‏انداز، به سرعت پیش مى‏رفت. من هیچ امکان و توانى نداشتم که با چیزى پایم را ببندم و نگذارم بیش از این از من خون برود، ضعف تمام وجودم را فرا گرفته بود. دیگر امیدى به زنده ماندن خویش نداشتم. در دل با خدا راز و نیاز مى‏کردم و به ائمه اطهار توسل مى‏جستم.

 بالاخره ایفا ایستاد، دو نفر عراقى ما را از آن بالا پرت کردند پایین، بعضى از برادران را که هیچ رمقى برایشان نمانده بود، و نمى‏توانستند با آنها همکارى کنند بشدت زیر مشت و لگد گرفتند و پس از آن که حسابى کتکشان زدند دست و پایشان را گرفتند و از آن بالا پرت کردند پایین.

 بعد همان دو عراقى مرا با برانکارد، برداشته راه افتادند. جاده، کوهستانى و صعب العبور بود، با آن که جثه من کوچک بود و خون زیادى هم از من رفته بود، و آن دو عراقى، در قیاس با من، غول بودند، ولى با این حال کمى که رفتند خسته شدند، و مرا گذاشتند روى زمین تا استراحت کنند. در همان موقع من نگاهى به اطراف کردم دیدم اطرافم پر از کوه و درّه است.

 آنها پس از استراحت مرا برداشته، راه افتادند، با آن که ضعف شدیدى داشتم اما انگار یکى از درونم، به من مى‏گفت: محکم لبه‏هاى برانکارد را بگیر و من محکم لبه‏هاى آن را چسبیدم. مدتى که رفتم، ناگهان به هم چیزى گفتند و ایستادند و بعد با هم یکى یکى دستشان را رها کردند، برانکارد یه ور شد و من به سوى پایین غلتیدم، اما دستهایم را محکم به لبه‏هاى برانکارد گرفته بودم ناگهان دیدم، خداى من! ما بر لبه پرتگاه عظیم ایستاده‏ایم و زیر پایم یک دره بسیار عمیق و بزرگ دهان گشوده و من میانه زمین و هوا به لبه برانکارد آویزان شده‏ام، آنها چند بار به شدت برانکارد را تکان دادند، که من آن را رها کنم و پرت شوم پایین، دیگر یقین کردم که کارم تمام است. چون اگر بیفتم پایین، هیچ چیز از من باقى نخواهد ماند. در همان لحظه با تمام ضعف و دردى که داشتم از اعماق وجود فریاد کشیدم: “یا صاحب الزمان (عج) ادرکنى”.

 که دیدم آنها به هم چیزى گفتند، و دوباره دسته رها شده برانکارد را گرفتند و مرا بالا کشیدند و راه افتادند.

 وقتى راه افتادند، خدا را شکر کردم که براى چندمین بار مرا از مرگ حتمى نجات داد. و بعد بیهوش شدم. وقتى به هوش آمدم، دیدم با چند تن دیگر از برادران مجروح، در یک اتومبیل هستیم و اتومبیل به سرعت پیش مى‏رود. بعد از چند لحظه دوباره بیهوش شدم.

 وقتى به هوش آمدم دیدم در یک بیمارستان عراقى هستم. و تعدادى دکتر و پرستار، پروانه‏وار دور تخت یک مجروح عراقى مى‏چرخند، اما هیچ کس به سراغ من نمى‏آید، حتى وقتى از کنارم رد مى‏شدند اخم مى‏کردند و به عربى چیزى مى‏گفتند که من تنها از لحن و حالتشان درمى‏یافتم که دشنام مى‏دهند، چند ساعتى گذشت و هیچ کس به سراغم نیامد. حتى پایم را پانسمان هم نکرده بودند. بالاخره بعد از ساعتها انتظار و درد و خونریزى، چند تن از دانشجویان رشته پزشکى و یک دکتر - که معلوم بود استاد آنهاست - آمدند بالاى سرم، اما تنها چیزى که در آنها ندیدم خوى انسانى بود گویى که آنان یک عده سلاخند و من یک گوشت قربانى که باید شقه شقه شوم.

 خصومت و کینه و عناد از چشمهایشان مى‏بارید. با خشم و کینه نگاهى به من انداختند و بعد نگاهى به پایم کردند و با هم حرفهایى زدند و رفتند و من باز از هوش رفتم.

 وقتى به هوش آمدم چندین روز گذشته بود و من یک پایم قطع شده بود. در حالى که جراحت پایم چندان عمیق نبود و براحتى امکان درمان داشت. در روزهایى که در آن جا بودم دیدم که مجروحان ایرانى براى دانشجویان عراقى جسدهاى تشریحى بودند. آنها انواع و اقسام عملهاى جراحى را روى برادران مجروح اسیر انجام مى‏دادند بى‏آنکه کوچکترین نیازى به آن عمل داشته باشند. و تقریباً اکثریت قریب به اتفاق این عملها با از دست دادن عضوى یا اعضایى از بدن برادران همراه بود.

 اگر تیر یا ترکشى، حتى اگر کوچک و جزیى هم مى‏بود و به دستها و یا پاهاى برادران اصابت کرده بود، بدون استثنا، دست و پاى برادران را قطع مى‏کردند حتى تعدادى از برادران یکى از کلیه‏هایشان را از دست داده بودند، بى آن که حتى کوچکترین ناراحتى از ناحیه کلیه داشته باشند و یا حتى خراشى در عملیات برداشته باشند و گاه اتفاق مى‏افتاد آنقدر روى برادران عملهاى مختلف و پى در پى انجام مى‏دادند، تا بالاخره در زیر چاقوهاى جراحى جان مى‏دادند. خلاصه، دانشجویان پزشکى عراق، با کاردهاى جراحى در اتاقهاى عمل، برادران را قطعه قطعه مى‏کردند، و هیچ کس هم نبود که در آن جا از حقوق بشر و قوانین ژنو، سخن بگوید. اعتراضها و شکایتهاى برادران هم هیچ ثمرى نداشت، جز آن که شکایت کننده، یا در زیر چاقوى جلادان بیمارستانها شهید شود و یا در زیر شکنجه‏هاى وحشتناک و غیر قابل تحمل و تصور شکنجه‏گران بعثى. بالاخره از این کشتارگاه و قصاب خانه مرا منتقل کردند به، مثلاً آسایشگاه اسراى ایرانى!

 در این هنگام ناگهان برادر رستمى از گفتن بازماند بغض گلویش را فشرد، و من دیدم قطرات درشت و پى در پى اشک را که از دیدگانش، بر زمین غلتیدند، چند دقیقه همراه او، بى‏اختیار گریستم مى‏دانستم که رنجى فراتر از همه آنها که تاکنون گفته، خاطرش را آزرده و دلش را به درد آورده که این چنین از گفتنش عاجز مانده، و در سکوت مى‏گرید. با آن که دلم مى‏خواست بدانم، چه چیز این چنین او را به اندوه کشانده، به خود این اجازه را نمى‏دادم که بیش از این، خاطرات اسارت را در او زنده کنم.

 اما از سویى هیچ نگفتن و گذشتن را هم زیبنده نمى‏دیدم. این بود که گفتم: در آسایشگاه بر تو چه گذشت؟

 گویى نمک بر زخم ریش ریشش پاشیده باشم، آرام و پردرد، چون ابر بهارى اشک ریخت و در حالى که صدا در گلویش مى‏شکست، گفت: وحشتناک بود، خیلى وحشتناک. هیچ کس نمى‏داند، برادران اسیر ما در عراق، چه مى‏کشند، هیچ کس نمى‏داند آنها چه شکنجه‏هایى تحمل مى‏کنند، هیچ کس نمى‏داند، آنها چه شکنجه‏هاى روحى را باید تحمل کنند.

 

 × اردوگاههاى مرگ

 برادران ما در عراق در بدترین شرایط و متعفن‏ترین و کثیف‏ترین مکانها زیر دست خونخوارترین شکنجه‏گران تاریخ، بدترین و سخت‏ترین شکنجه‏ها را تحمل مى‏کنند. و صلیب سرخ لعنتى، این همه برادران به آن جا شکایت کردند، نشد حتى براى یک بار به حداقل مشکل، که عدم بهداشت به معناى مطلق کلمه بود، توجهى بکند و با آن که آثار جراحات و شکنجه‏ها و رفتارهاى وحشیانه آنها را به چشم مى‏دید، ولى همیشه از آنها دفاع مى‏کردند و هر بار هم مى‏آمد مى‏کوشیدند تا در جهت خواسته‏ها و مطامع شوم آن جنایتکاران با شگردهاى خاص خودشان به اصطلاح ما را وادار به خیانت به انقلاب بکنند، و وقتى مى‏دیدند نمى‏توانند، خشمگین و عصبى از پیش ما مى‏رفتند و با رفتن آنها، شدت عمل شکنجه‏گران و جلادان اوج و سرعتى بیشتر پیدا مى‏کرد وقتى یک سرماخوردگى ساده مى‏آمد، یک اپیدمى بزرگ مى‏شد و همه را بدون استثنا در دام خود زمین‏گیر مى‏کرد تا جایى که حتى عدم وجود قرص آسپرین باعث مرگ مى‏شد.

 برادران اغلب دچار اسهالهاى خونى مى‏شدند و این در حالى بود که حتى توالت هم حق نداشتند بیش از یکبار در 24 ساعت بروند.

 و این گونه است که بیمارى در میان برادران بیداد مى‏کرد و اغلب قربانیان خود را به زیر خاک مى‏فرستاد.

 آنها نه تنها حق خواندن قرآن و مفاتیح را نداشتند حتى اگر در شبهاى جمعه برادران گریه کنند باید شدیدترین عقوبتها را منتظر باشند. شبهاى جمعه که مى‏شد مى‏آمدند، رو در روى برادران مى‏ایستادند و به چشمهاى برادران نگاه مى‏کردند اگر کسى قطره اشکى مى‏ریخت واى به حالش! قرآن و مفاتیح که اصلاً نبود. برادران مجبور بودند، دعاها و آیاتى را که از بر داشتند آرام بى‏آنکه حتى لب بزنند در دل بخوانند آن هم بى‏قطره اشکى. آرى آن جا گریه کردن مجازاتى سخت دارد.

 صحبتهایش به این جا که رسید دوباره گریه‏اش شدت یافت. و براى دقایقى لب فرو بست و بى‏صدا گریست.

 بعد گفت: وقتى آزاد شدم و به شهر برگشتم، به کوچه‏امان که رسیدم دیدم سر کوچه یک حجله است. پیش خودم گفتم: خوشا به سعادت کسى که این حجله را برایش زده‏اند، بروم ببینم کدام یک از بچه‏هاى محله‏مان به این فیض عظیم نایل شده، وقتى رسیدم رو به روى حجله و به عکس داخل آن نگاه کردم درجا خشکم زد، موهاى تنم سیخ شد و تنها پایم خم شد. عکس خودم بود. حجله را به مناسبت سالروز شهادتم زده بودند.

 نمى‏دانستم چه کنم؟ لحظاتى در فکر بودم و با خود اندیشیدم:

 خدایا! تو بگو چه کنم؟ به خانه بروم؟ چگونه؟ پدرم، مادرم، خانواده‏ام با دیدن من چه خواهند کرد؟ چه حالى پیدا مى‏کنند؟

 برگردم؟ بله. برمى‏گردم. مى‏روم به جبهه. این طور بهتر است، وقتى هم شهید شدم دیگر ناراحت نمى‏شوند چون یک بار براى شهادت من مجلس گرفته‏اند، اشک ریخته‏اند. ولى نه، در آن صورت مادرم چه خواهد گفت؟ ناراحت نخواهد شد؟ نمى‏گوید چرا پسرم نیامد ما او را ببینیم، ما که با جبهه رفتن او مخالف نبودیم، پس چرا این کار را کرد؟

 پس باید بروم به خانه. ولى اگر رفتم و آنها دیگر نگذاشتند به جبهه بروم چى؟ اگر گفتند: تو با این یک پا کجا مى‏خواهى بروى؟ دیگر کافى است، چه کنم؟

 نه، آنها مانع رفتن من به جبهه نخواهند شد، تازه هم اگر شدند، باز راه براى برگشتن به جبهه هست. پس چرا حالا از ترس روزى که نیامده، به خانه نروم؟ نه، حتماً در آنچه که پیش آمده حکمتى است که من اکنون نمى‏دانم.

 اما آخر آنها چگونه فکر کرده‏اند که من شهید شده‏ام؟ چه کسى به آنها گفته که من شهید شده‏ام؟ بله درست است. باید کار همان برادرى باشد که در آخرین لحظات عقب‏نشینى تلاش مى‏کرد مرا با خود ببرد، بله، او از دوستان من و از بچه‏هاى محل است حتماً کار اوست. بعدها فهمیدم کار او هم بوده، از بنیاد شهید، برایم شهادتنامه گرفته است. خلاصه، به خانه رفتم.

 و اینگونه صحبتهاى او خاتمه یافت و آن شب دیگر با هم حرفى نزدیم. اما او همچنان در یاد و اندیشه برادران اسیرمان بود و مى‏گریست.

تعداد مشاهده مقاله: 72