نگاهى به فیلم “روز واقعه”

نگاهى به فیلم “روز واقعه”

 × اشاره

 مطلب پیش رو، درباره فیلم روز واقعه؛ برگزیده هیأت داوران جشنواره فیلم فجر 1373 است، که خانم ط. بیات، یکى از خوانندگان مجله برایمان فرستاده است. نویسنده محترم، تنها از زاویه اثباتى به فیلم نگریسته و از بیان نقاط ضعفى که اصلاح آنها مى‏تواند در کارهاى آینده فیلمساز مفید افتد، اجتناب نموده است، با وجود این، به دو علت نسبت به درج آن اقدام نموده‏ایم:

 1- انعکاس دیدگاههاى خوانندگان براى تعاطى افکار.

 2- پاس داشت آثار سینمایى مذهبى.

 با این امید که کارگردان فیلم، این راه برگزیده را شجاعانه ادامه دهند و از این نکته غفلت نکنند که جاودانگى هنر به پیوند آن با معنویت است و فیلمهاى مذهبى تنها آثارى هستند که قادرند بین سینما و مسجد آشتى برقرار کنند.”واحد فرهنگى مجله”

 کارگردان: شهرام اسدى، بر اساس فیلمنامه‏اى از بهرام بیضایى، چهره‏پردازى عبدالله اسکندرى، با بازى علیرضا شجاع نورى، زهرا مستوفى، عزت الله انتظامى، جمشید مشایخى، محمد على کشاورز، مهدى فتحى و ... تهیه شده در هدایت فیلم.

 × خلاصه داستان:

 واقعه از نهم محرم آغاز مى‏شود: “عبداللّه” جوان نصرانىِ تازه مسلمان به خواستگارى “راحله” دختر یکى از اشرافِ حجاز مى‏رود. پس از 37 بار جوابِ منفى شنیدن، سرانجام پاسخِ مثبت مى‏گیرد. مراسم عروسى آن دو برپا مى‏شود. در شور و شادى مجلس، خبر درگیرى نظامى بین سپاه کوفه و امام حسین‏علیه السلام پخش مى‏شود. عدّه‏اى عقیده دارند امام حسین براى رسیدن به خلافت خروج کرده و براى مجلسِ دنیا به سوى کوفه مى‏رود. نومسلمان دچار شک مى‏شود از سروش غیبى مى‏شنود که “آیا کسى هست مرا یارى کند”؟ به یاد رؤیاى پیشین مى‏افتد رؤیایى که در آن، خودش، أسودِ آهنگر و دو تنِ دیگر را به یارى خوانده‏اند. عبداللّه شتابان به سراغ اسودِ آهنگر مى‏رود امّا او زودتر بار سفر بسته، به کربلا رفته است.

 مسیر حجاز تا کوفه را عبداللّه گام به گام با خاطره‏ها و سخنانى که از امام حسین‏علیه السلام در یاد مردمان باقى مانده طى مى‏کند تا به مرکز واقعه مى‏رسد. او حقیقت را مى‏یابد و آن گاه، به سوىِ راحله باز مى‏گردد. همه حجّتِ او بر مسلمانى، حسین است و چهره اسلام و معناى عشق را در حسین مى‏بیند، (از پیکر جدا بر فراز نیزه‏ها).

 روز واقعه، فیلمى خوش ساخت و جذّاب است. زیبایى تصاویر، چهره‏پردازى شخصیتها و فضاهاى انتخاب شده مناسب، چیزى از ارزشِ باطن و معنویت فیلم کم نمى‏کند. متنِ زیبا، منسجم و یکدستِ فیلمنامه در کنارِ موسیقىِ همگام و همپاى با متن و بازىِ قوى و توانمند شخصیتها، تماشاچى را در حال و هواى فیلم قرار مى‏دهد و احساس همدردى و توجه او را برمى‏انگیزد.

 طراحى لباس و چهره بسیار عالى است و علاوه بر شخصیتهاى اصلى، بر روى ساماندهى لشکرها و عموم افراد به دقّت کار شده است.

 با دیدن این فیلم هر هنردوستِ صاحبدلى از این که سینماى انقلابِ اسلامى در پیوند با ارزشهاى الهى و مذهبى گامِ بلندى برداشته احساس شادمانى و غرور مى‏کند. اگرچه قصّه قصه عبداللّه است و او یک شخصیت فرعى است و از زاویه‏اى کوچک به واقعه کربلا نقب مى‏زند، اما ساختن این قبیل فیلمها و شخصیت پردازیها دست فیلمسازانِ ما را در آفرینشِ شاهکارهاى بزرگ دینى و اعتقادى، توانا و نیرومند مى‏سازد. سینمایى که سابقه صدها سیاه‏مشق را درباره عاشورا آزموده مى‏تواند فیلمى از عاشورا بسازد که اگر نه همه حقِّ مطلب که بخشى از آن را ادا کند. و از این تراژدى بزرگ تاریخ بشرى اثرى جاویدان و پابرجا بسازد. شاید جهان اسلام رمز سوز و گداز، و عشق شیعه به حسین و ارتباط آن با اصول‏گرایى اسلامى را درک کند.

 چهره پیامبر اسلام و اهل بیت عصمت و طهارت نه فقط براى غیر مسلمانان که براى مسلمانان هم ناشناخته است. شیعه و سنّى هیچ یک حقّ على‏علیه السلام را درنیافتند. زینب و زهراعلیهما السلام را نشناختند. حسن‏علیه السلام، گمنام رفت. امام سجادعلیه السلام بى‏نام و نشانترین عارف و زاهد و عابد جهان است. امام باقرعلیه السلام گمنامترین دانشمند و عالم و... .

 آرى، براستى در زندگى سراسر رنج، حبس، شکنجه و شهادت پیشوایان معصوم حقیقتى را مى‏یابیم و آن این که حقیقت چنان که عبدالله، نصرانىِ تازه مسلمان دریافته همواره در زنجیر است و خونین و دَم فروبسته.

 فیلمساز در این اثر بخوبى خود را کنترل کرده و اجازه نمى‏دهد فیلم در وادى برانگیختنِ شور و احساساتِ تماشاچى گام بردارد؛ که این بسته به نوعِ مخاطبِ فیلم تأثیر متفاوتى دارد. اگر فیلم براى مخاطبِ خارجى ساخته شده که در عینِ پرهیز از صحنه‏هاى کشتار، فلسفه و علّتِ وجود قیام عاشورا را به زبانى قابل فهم و منطقى (نه احساسى) تشریح مى‏کند و در این زمینه موفق است. فیلمساز پاسخ خود به غربیها را به عبدالله نصرانى با مقایسه خلقیاتِ امام حسین‏علیه السلام با عیسى‏علیه السلام (شفقت حضرت با اسراى مسیحى) انجام مى‏دهد و شهادت او را با مصلوب شدن عیسى مقایسه مى‏کند و شاید براى همین است که زیاد به مرکز فاجعه نزدیک نمى‏شود چنان که براى مخاطب شیعه این صحنه کم دارد و تماشاچى به انفجار احساساتى که انتظارش را دارد نمى‏رسد و در حالت حُزن و پایدارى باقى مى‏ماند.

 نقاط قوّت در فیلمنامه بسیار است. از شخصیتِ عبداللّه گرفته تا اشراف و بزرگان مصلحت طلب قوم، از عشقِ پاک عبدالله و راحله. از تعصب جاهلى در خصوص تفاخر به مذهب پدران که رنگ و بوى اسلامى گرفته، از حُرمت خونریزى در ماه حرام، از دیرباورى، سستى و کفر و نفاقِ مردمى که هنوز چهره على را به خاطر داشتند و از حسین پرسیدند: - آیا تو کافرى؟

 در پیشگویى قبایل بدوى ظهور دو خورشید رو به روى هم در صحنه عاشورا و به صلیب کشیده شدن مسیح در نینوا.

 × خلاصه فیلمنامه:

 اسودِ آهنگر گفت: “عشق نه مقصد حرکت که مرکبِ حرکت است” و او این را از قولِ امام حسین بیان مى‏کرد. مى‏گفت که: “عشق، گداختن است و نابودشدن” و عبداللّه از عشق خویش گذشت وبه قصد عشقى بزرگتر حرکت کرد. او گفت: “تمام حجّت من بر مسلمانى، حسین بن على است.” و چون در مجلس از ناکسان شنید که حسین به مجلس دنیا مى‏رود شک در خانه دلش لانه کرد. او پا جاى پاىِ سردارِ عاشورا نهاد. شتربانى از او نقل کرد که فرموده: “هنوز ظلم بسیار است.” یک منزل جلوتر، بیابان نشینى نقل کرد که فرموده: “چگونه سنگى بر بتهاى مرده بیندازم در حالى که بتهاى زنده بر زمینند.” و در آخرین منزل تا کربلا، بزرگِ قبیله صحرانشین از او نقل کرد:

 “ندیدم سرى به سردارى مگر بسیار سرها به زیر پاى او. آنان که دستار بر سر نهاده‏اند سر از مردم جدا مى‏کنند... زرفروشان زور و تزویر قرآن را به سود خود تفسیر مى‏کنند و انبانشان را از انباشتن پایانى نیست... .”

 عبدالله رفت و هُرم و وحشت کویر را احساس کرد. تشنگى و گرما را لمس کرد. و به چشم خویش دید که از زمین خون جارى شد و در آسمان دو خورشید درخشید. و سرهاى بزرگان بر فراز نیزه‏ها به حرکت درآمد.

 او عشق و گداختن و اسلامِ حسین و جانبازان حاضر در میدان را دید: چون بازگشت، راحله از او پرسید: “حقیقت را چگونه یافتى؟!”

 - “من حقیقت را در زنجیر دیدم. حقیقت را پاره پاره بر خاک دیدم. من حقیقت را بر سر نیزه دیدم... .”

 وقتى چهره‏هاى باوقار و سکوتِ سنگینِ تماشاچیانى را که از سالن خارج مى‏شوند و نَمِ بارانى که بر کویر خشکِ دلها باریده است مى‏بینى درمى‏یابى که فیلم در ارائه پیام خویش موفق است. روز واقعه فیلمى است که در خاطره‏ها خواهد ماند.