دانستنى هایى از قرآن
شرایط استجابت دعا
((و قال ربکم ادعونى استجب لکم ان الذین یستکبرون عن عبادتى سیدخلون جهنم داخرین))
پروردگار شما گفته است : مرا بخوانید تا خواسته هایتان را اجابت کنم و برآورده نمایم . همانا کسانى که از عبادت من (درخواست و سوال از من) سرباز مى زنند و سرکشى مى کنند , به زودى با ذلت و خوارى وارد دوزخ مى شوند.
خداوند در این آیه شریفه به صراحت اعلام مى دارد که هر که مرا بخواند و از من چیزى بطلبد , دعایش را مى پذیرم و به استجابت مى رسانم و حاجتش را برآورده مى کـنم . سپس تاکید مى کند که هر کس از دعا کردن سرپیچى و عصیان کند و از سوال و نیایش به درگاهم تکبر نماید و مرا نخواند , او را با ذلت به جهنم افکنم.
واژه عبادت که در این آیه آمده است , مقصود از آن به فرموده امام باقر علیه السلام دعا است , زیرا برترین و با فضیلت ترین عبادت و بندگى خدا , دعا و سوال از درگاه اوست.
از امام باقر علیه السلام سوال مى شود: کدام عبادت افضل است ؟ مى فرماید : چیزى نزد خداى عزوجل برتر از دعا نیست که از او سوال و درخواست کنند وآنچه را نزد اوست از او بخواهند و هیچ کس نزد خدا دشمن تر نیست از کسى که در عبادت و پرستش ذات مقدسش گردنکشى کند و آنچه را نزد او است درخواست ننماید.
پرسشى که به نظر مى رسد این است که با این صراحت بیان آیه مبارکه در استجابت دعاى مومنان , چرا درخواست ها به استجابت نمى رسد؟
در این باره مطالب جالب و زیادى در روایات معصومین علیهم السلام آمده که بهتر است بدون هیچ حاشیه اى از آنها استفاده کرد.
شرایط استجابت دعا
مهمترین شرایط استجابت دعا, مصلحت بودن آن است. چه بسا کسى چیزى را از خدا بخواهد که به مصلحتش نیست و چون خداى عزوجل ارحم الراحمین است و به بندگانش لطف دارد, قطعا مصلحت بنده اش را مى خواهد و لذا اگر در حالى که مطلب درخواستى به مصلحت سوال کننده نباشد , به اجابت برسد , قطعا قبیح است و خداى سبحان از هر قبیحى منزه است , یا اینکه ممکن است مطلب درخواستى غیر ممکن باشد یا داراى مفسده اى ـ چه در کوتاه مدت و چه در دراز مدت ـ براى درخواست کننده باشد , که ما بیشتر بر درگاهش عجز و لابه کنیم و به خاک افتیم و دعا و نیایش نمائیم و اگر در این دنیا , دعاى ما ـ طبق مصالحى که بسیارى از آنها بر ما پوشیده است ـ به استجابت نرسد, قطعا بر سرمایه آخرتمان افزوده مى شود و اجر و پاداش ما را عـندالله زیادتر مى کند.
به هر حال لازم است انسان در هر حال از خدا بخواهد و دعا کند. معاویه بن عمار از امام صادق علیه السلام مى پرسد: جانم به قربانت! چه مى فرمایید درباره دو نفر که با هم وارد مسجد شدند, یکى بیشتر نماز مى خواند و دیگرى بیشتر دعا مى کند, کدام یک برترند؟ حضرت پاسخ مى دهد: هر دو کار نیکى انجام مى دهند. عرض مى کند: دانستم ولى کدام یک ـ به هر حال ـ برتر است؟ مى فرماید: او که بیشتر دعا مى کند . آیا نشنیدى که خداى سبحان مى فرماید: ((ادعونى استجب لکم)). دعا همان عبادت بزرگ است.
یکى دیگر از شرایط استجابت دعا این است که انسان به پیمانى که با خدا بسته است وفادار باشد . پیمان با خدا این است که در برابر احکام و اوامرش اطاعت کنیم و سر فرود آوریم و از دستورهاى الهى سرپیچى ننمائیم , در آن صورت اگر درخواستى کردیم , بى گمان مورد استجابت قرار مى گیرد.
شخصى از امام صادق علیه السلام پرسید: خدا مى فرماید: ((ادعونى استجب لکم)) و با این حال ما هرچه دعا مى کنیم به استجابت نمى رسد؟! حضرت فرمود: روا نشدن دعاهایتان براى این است که شما به عهد و پیمان خود با خداوند وفا نمى کنید . خداوند مى فرماید: ((اوفوا بعهدى اوف بعهدکم)) به پیمان من وفادار باشید , من هم به پیمانم وفا مى کنم. ((والله لو وفیتم الله لوفى لکم)) به خدا قسم اگر وفا کنید , خدا نیز وفا مى کند.
شرایط دیگر استجابت دعا, دانستن جهت و روش دعا کردن است. در روایتى که نویسنده کتاب ((نورالثقلین)) نقل کرده, راوى از امام صادق علیه السلام مى پرسد: چرا دعاى ما به استجابت نمى رسد؟ حضرت مى فرماید: باید روش دعا کردن را بیامـوزید . سوال مى کند : روش چیست ؟ مى فرماید: ((تبدا فتحمد الله و تذکر نعمه عندک ثم تشکره ثم تصلى على النبى و آله ثم تذکر ذنوبک فتقر بها ثم تستعیذ منها , فهذا جهه الدعإ)) در آغاز دعا, خدا را ستایش مى کنى و نعمتهایش را به یاد مى آورى سپس شکر و سپاس مى کنى و بر پیامبر و اهل بیتش درود مى فرستى, سپس گناهانت را یادآور مى شوى و به آنها اعتراف مى کنى و به خدا پناه مى برى . این روش دعا کردن است.
شرط دیگر دعا صلوات است. در روایتى حارث بن مغیره از امام صادق علیه السلام نقل مى کند که فرمود : هرگاه خواستى دعا کنى , خدا را ستایش و تمجید و حمد و تسبیح و تهلیل کن و پس از حمد و ثناى پروردگار , بر محمد و آلش صلوات و درود بفرست , سپس دعاى خود را با خدایت مطرح کن.
امام صادق علیه السلام ـ طى روایت دیگرى ـ مى فرماید: هر که از خدا چیزى را بخواهد, پس باید در آغاز, بر محمد و آل محمد درود فرستد سپس حاجتش را بیان کند و بعد از آن دوباره با صلوات بر پیامبر و اهل بیتش , سخنش را به پایان برساند , همانا خداى عزوجل کریم تر از آن است که دو طرف دعا را ( که صلوات مى باشد ) بپذیرد و خود درخواست را که در وسط قرار دارد , رها نماید.
آخرین شرط استجابت دعا شناخت است که شرط بسیار دشوارى است. البته شناخت از شخصى با شخص دیگر تفاوت دارد. قطعا شناخت واقعى نزد پیامبر و خاندان معصومش است و بس, ولى بهر حال هر کس باید تا اندازه اى خدا شناس باشد . در کتاب توحید از امام کاظم علیه السلام روایت شده که فرمود : گروهى از امام صادق علیه السلام پرسیدند : چرا خدا را مى خوانیم و اجابتمان نمى کند ؟ فرمود : زیرا کسى را مى خوانید که او را نمى شناسید.
از خداى متعال خالصانه درخواست مى نماییم خود را به ما بشناساند ((اللهم عرفنى نفسک)) تا در این ایام و لیالى مبارک قدر که ایام دعا و استجابت دعا است , توفیق دعا کردن را بیابیم و با شناخت و معرفت خدا را بخوانیم و به خواست خداوند دعاهایمان به استجابت رسد و مقبول درگاه ذات مقدسش قرار گیرد. آمین رب العالمین
