پاسخ به پرسش ها 4
حجه الاسلام والمسلمین محمد محمدى اشتهاردى
O زیارت عاشورا
در میان زیارت نامه ها, زیارت عاشورا از عظمت خاصى برخوردار است, امامان(ع) و علماى بزرگ در طول تاریخ اهمیت بسیار به آن مى دادند, و هر روز آن را مى خواندند, و بهره هاى معجزآسا و درخشانى از آن مى گرفتند و پاداش خواندن آن به درجه اى است که امام باقر(ع) به علقمه فرمود: وقتى که این زیارت را (با آدابش) خواندى ((کتب الله لک ماه الف الف درجه, و کنت کمن استشهد مع الحسین(ع) حتى تشارکهم فى درجاتهم... و کتب لک ثواب زیاره کل نبى و کل رسول, و زیاره کل من زار الحسین منذ یوم قتل; خداوند براى تو صد هزار هزار (صدمیلیون) درجه ثبت کند, و تو را به مقامى رساند که گویى با امام حسین(ع) شهید شده اى تا آنجا که در درجات آنها خواهى بود, و برایت ثواب زیارت همه پیامبران و همه رسولان و همه کسانى که از روز شهادت امام حسین(ع) تا حال, آن حضرت را زیارت کرده اند, نوشته و مقرر خواهد شد. ))(1)
و در پایان فرمود: اى علقمه! اگر خواستى در هر جا هستى هر روز از همه عمرت این زیارت را بخوان, که هر روز به تمام این پاداش ها خواهى رسید.(2)
درباره این زیارت سوالات متعددى مطرح شده که در اینجا نظر شما را به پاسخ پنج سوال زیر جلب مى کنیم:
1ـ س: آیا زیارت عاشورا حدیث قدسى است؟
ج: زیارت عاشورا از دو طریق نقل شده است:
1ـ از طریق امام باقر(ع) که آن را علقمه بن محمد حضرمى و محمد بن اسماعیل از صالح بن عقبه, و او از مالک جهنى از امام باقر(ع) نقل کرده اند.
2ـ از طریق امام صادق(ع) که آن را صفوان بن مهران جمال (از اصحاب نیک امام صادق و امام کاظم علیهما السلام) نقل کرده اند. از این طریق دوم استفاده مى شود که زیارت عاشورا, حدیث قدسى است. زیرا در این حدیث آمده سیف بن عمیره مى گوید: صفوان گفت امام صادق(ع) فرمود: ((همواره این زیارت (عاشورا) و دعایش را بخوان, که من بر کسى که این زیارت و دعایش را از دور و نزدیک مى خواند ضامنم که زیارتش قبول گردد, و سعیش مورد تقدیر خداوند شود, و سلام او به امام حسین(ع) برسد, و حاجتش ـ هر گونه و هر قدر باشد ـ از سوى خداوند برآورده گردد.)) آنگاه امام صادق(ع) به من فرمود:
((یا صفوان وجدت هذه الزیاره مضمونه بهذا الضمان عن ابى, و ابى عن على بن الحسین, مضمونا بهذا الضمان عن الحسین, والحسین عن إخیه الحسن, مضمونا بهذا الضمان, والحسن عن إبیه امیرالمومنین مضمونا بهذا الضمان, و امیرالمومنین عن رسول الله(ص) مضمونا بهذا الضمان, و رسول الله عن جبرئیل مضمونا بهذا الضمان عن الله عزوجل مضمونا بهذا الضمان; اى صفوان! من! این زیارت را با همین ضمانت (قبولى و تقدیر الهى و وصول سلام) از پدرم, و پدرم امام سجاد (ع) با همین ضمانت از امام حسین(ع) و حسین(ع) با همین ضمانت از برادرش حسن(ع) و حسن (ع) ضمانت از پدرش امیرمومنان على(ع) و امیرمومنان با همین ضمانت از رسول خدا(ص) و رسول خدا(ص) با همین ضمانت از جبرئیل, و او با همین ضمانت از خداوند متعال نقل کردند. ))(3)
بنابراین مطابق این نقل, زیارت عاشورا حدیث قدسى است, یعنى با سلسله مراتب از ذات پاک خدا نقل شده است.
2ـ س: زیارت عاشورا را چگونه باید خواند؟
ج: چگونگى خواندن زیارت عاشورا از نظر مقدمات و قسمت هاى دیگر, که در فرازى از حدیث علقمه از امام باقر(ع) و صفوان از امام صادق(ع) آمده, بر اثر ابهام و اجمال باعث اختلاف نظرشده, تا آنجا که علامه مجلسى(ره) شش وجه و قول را احتمال داده(4) که اینجا جاى بیان آن نیست, و همین مطلب باعث اختلاف نظر بین علما و بزرگان تا عصر حاضر گشته است.
خلاصه قول انتخابى علامه مجلسى به عنوان قول اظهر این است که زیارت عاشورا خوانده شود, و در آخر آن سجده را بجا آورد, و بعد از سجده, دو رکعت نماز بخواند. (5)
و در کتاب مفاتیح الجنان محدث قمى, و مصابیح الجنان علامه کاشانى نیز همان متن حدیث که مبهم است نقل شده بهتر این است که در این قسمت, مطلب را با بیان نظریه دو عالم و فقیه بزرگ, که تکمیل کننده پاسخ سوال دوم است به پایان برسانیم: علامه محمد على طهرانى در حاشیه یک مفاتیح قدیم که نزد نگارنده موجود است, پس از ذکر مطلبى از طریقه مرحوم آیت الله سید محمد کاظم یزدى صاحب عروه الوثقى (ره) مى نویسد:
((این عاصى خودم از آیت الله العظمى حاج شیخ عبدالکریم حائرى (موسس حوزه علمیه قم, متوفى 1355 هـ.ق) شنیدم که طریقه انتخابى خود در مورد خواندن زیارت عاشورا را چنین نقل کرد, و مى فرمود: طریقه میرزاى شیرازى بزرگ (مرحوم آیه الله العظمى میرزا محمد حسن شیرازى متوفى 1312 هـ.ق) نیز چنین بود, و آن این که: آنان که از راه دور از کربلا مى خواهند این زیارت را بخوانند, به مکان بلند بروند, ابتدا سلام مختصرى با توجه به ناحیه کربلا به امام حسین(ع) کنند و سپس به لعن بسیار شدید به قاتلان و دشمنان آن حضرت بپردازند, آنگاه دو رکعت نماز بگذارند, سپس زیارت عاشورا را بخوانند, و سرانجام پس از سجده پایانى زیارت, دو رکعت نماز بخوانند.))(6)
همین طریقه دو فقیه و مرجع بزرگ (میرزاى شیرازى و حاج شیخ عبدالکریم حائرى) که دو مرجع عادل وبسیار عمیق بودند براى ما حجت و کافى است.
اما در مورد چگونگى صد سلام و صد لعن, درباره آن نیز طریقه آسان نقل شده است, از جمله از امام هادى(ع) نقل شده فرمود: ((من قرء لعن زیاره العاشورا المشهوره سره واحده ثم قال: اللهم العنهم جمیعا تسعه و تسعین مره کان کمن قرئه مإه مره, و من قرء سلامها مره واحده, ثم قال السلام على الحسین, و على على بن الحسین و على اولاد الحسین و على اصحاب الحسین تسعا و تسعین مره کان کمن قرئه مإه مره تامه من اولهما الى آخرهما; کسى که در زیارت عاشورا, در فراز لعن, یک بار آن را کامل بخواند (اللهم العن اول ظالم ظلم...) سپس 99 بار بگوید اللهم العنهم جمیعا, مانند آن است که همه این فراز لعن را صد بار گفته است, همچنین اگر یک بار فراز سلام را تا آخر به طور کامل بخواند, سپس 99 بار بگوید: ((السلام على الحسین, و على على بن الحسین و على اولاد الحسین و على اصحاب الحسین)) مانند آن است که همه فراز سلام را به طور کامل خوانده است.(7)
البته در معنى این حدیث, احتمالات دیگرى نیز هست, ولى این احتمال را بیشتر علمإ پسندیده اند.
بسیارى از علما نیز خواندن کامل یک بار, سپس ذکر و تسعا و تسعین را به قصد رجإ, کافى دانسته اند.
3 ـ س: ماهیت زیارت عاشورا چیست؟
ج: زیارت عاشورا در حقیقت یک حماسه سیاسى تاریخى و شعور و شعار انقلابى نهضت عظیم و همیشه زنده عاشوراى خونین امام حسین(ع) وشهیدان کربلا و برقرار کردن پیوند محکم با آرمان این نهضت, و آفرینندگان این نهضت و شناخت و پى گیرى اهداف آن است, مسإله ولایت و تولى, و مقابل آن تبرى و بیزارى از دشمنان و طاغوتیان از ارکان درس هاى زیارت عاشورا است, درس دیگر آن, رابطه با امام عصر(ع) و مسإله انتظار حقیقى او براى انتقام از یزیدیان پلید هر عصر و زمان است, کوتاه سخن آن که: زیارت عاشورا تبلور نهضت حسینى, و نهضت ساز در تمام زمان ها و مکان ها است, کارخانه قهرمان سازى و ایثار و مقاومت تا انقلاب جهانى حضرت مهدى(عج) است, و زمینه سازى عمیق و وسیع براى ظهور او, و یادواره مقدس و سازنده براى فردا و فرداها است, زیارت عاشورا به ما مى گوید: اگر عاشورا نبود, حسین و زینب نبود, ما از نعمت وجود رادمردانى انقلابى و بزرگ در طول تاریخ اسلام محروم بودیم, و انقلاب عظیم اسلامى به رهبرى آیت بزرگ الهى امام خمینى پدیدار نمى شد. زیارت عاشورا تنها براى حصول حاجت و عطیه مادى نیست, که عده اى کرارا آن را به همین عنوان بخوانند و از روح و محتواى حماسى آن کورکورانه بگذرند, بلکه با خواندن آن باید سعى کرد که به اوج معنویت رسید, و خود را براى سربازى آماده در رکاب امام زمان(عج) آموزش داد, در یک کلام زیارت عاشورا یعنى تجدید بیعت مکرر با امام حسین (ع) و شهیدان کربلا, و وصول به همان حالت استوارى که در سجده آخر زیارت عاشورا مى خوانیم: ((و ثبت لى قدم صدق عندک مع الحسین و اصحاب الحسین الذین بذلوا مهجهم دون الحسین علیه السلام; و مرا در سخن و اعتقاد و عمل نسبت به[ امام] حسین(ع) ثابت قدم بدار, و هم چنین مرا نسبت به یاران حسین(ع) همان کسانى که خون خویش را در رکاب حسین(ع) و براى حسین (ع) (که سلام بر او باد) بذل نمودند, استوار ساز. ))
آخرین سخن این که در زیارت عاشورا این درس بزرگ را مىآموزیم که از خدا بخواهیم که شیوه زندگى و مرگ ما را همانند شیوه زندگى و مرگ محمد(ص) و آلش قرار دهد, و خداوند به خاطر حسین(ع) ما را در دنیا و آخرت آبرومند فرماید.
4 ـ س: لعن بر همه بنى امیه چرا؟
در فرازى از زیارت عاشورا مى خوانیم: ((و لعن الله بنى امیه قاطبه; و خدا همه افراد بنى امیه را لعنت کند)) سوال این است که بعضى از بنى امیه شیعه بودند(8) و بعضى مانند معاویه بن یزید (معروف به معاویه صغیر) خود را از خلافت خلع کرده و اظهار پشیمانى مى نمود و بعضى مانند عمر بن عبدالعزیز (هشتمین خلیفه اموى) نسبت به آل محمد(ص) محبت فراوان کرد و بخشى از حق آنها را ادا نمود و... پس چرا همه بنى امیه مورد لعن قرار گرفته اند؟
ج: بعضى از علما در پاسخ به این سوال, وجوهى را ذکر نموده که اکثر آنها قانع کننده نیست, و خود آن را ناصحیح دانسته اند, ولى در این میان علامه میرزا ابوالفضل تهرانى صاحب شفإ الصدور (در شرح زیارت عاشورا) یک وجه را پسندیده و آن این که: منظور از بنى امیه در زیارت عاشورا که مورد لعن قرار گرفته اند آنها هستند که در غصب خلافت و اطفإ نور خدا و دشمنى با آل محمد(ص) به عنوانى دست داشتند یا راضى بودند, که در آن عصر اکثریت آنها چنین بودند, بنابراین مانعى ندارد که اندکى از آنها از عمومیت لعن استثنإ شده باشند.(9)
از این رو شیعیان از بنى امیه, و معاویه اصغر, از عمومیت لعن, مستثنى هستند, ولى عمر بن عبدالعزیز نظر به این که از خلافت که حق مسلم آل محمد(ص) بود, دست نکشید, و تا آخر عمر آن را غصب نمود, دلیلى ندارد که از شمول لعن, استثنا شود.
5 ـ س: با این که حمد و سپاس در برابر نعمت ها است, و با توجه به این که مصائب جان سوز اهل بیت رسول خدا(ص) در کربلا, بلاى خانمان سوز بود, چرا در ذکر سجده زیارت عاشورا که در قسمت آخر آن واقع شده گفته مى شود: ((اللهم لک الحمد حمد الشاکرین لک على مصابهم, الحمد لله على عظیم رذیتى; پروردگارا بر تو سپاس باد آن هم همچون سپاس گزارانى که براى مصائب شهیدان کربلا به سپاس و شکر تو پرداخته اند.))
ج: گاهى بعضى از مصائب, بزرگترین نعمت است, مانند مصایب جان سوز و ظاهرى کربلا و عاشورا, نعمت معنوى, انقلابى و فکرى بزرگ و ماندگارى است که همواره موجب سازندگى, بالندگى, نورافشانى و تربیت نفوس, و انسان سازى است, و فریاد همیشگى عدالت براى واژگونى ظلم و ستم و نابودى طاغوت و طاغوتیان است. پس در برابر آن باید نهایت شکر را نمود. اصولا مصائب گرچه تلخ و ناملایم و رنجآور است, ولى قهرمانان و رادمردان خدا در دل مصایب برمى خیزند, همچون موسى, ابراهیم, عیسى و پیامبر اسلام محمد(ص) که در میان شدیدترین رنج ها قد علم کردند و پرچم حق را برافراشتند, بنابراین از رخدادهاى جان سوز باید حسن استفاده کرد, و خود را آب دیده نمود, و آن را تبدیل به نعمت ساخت, و به خاطر آن سپاس گزارى نمود.
پى نوشت ها:
1 . کامل الزیارات, تإلیف جعفر بن محمد بن قولویه قمى, متوفى 368 هـ.ق, نشر مکتبه الصدوق, ص194.
2 . همان, ص197.
3 . مصباح المتهجد, تإلیف ابوجعفر محمد بن حسن طوسى, متوفى 460 هـ.ق, طبق نقل بحارالانوار, ج101, ص299 و 300.
4 . بحارالانوار, ج101, ص300 و 301.
5 . همان, ص301.
6 . مفاتیح قدیمى, ص456 , بنابراین باید هم در آغاز زیارت پس از سلام و لعن, دو رکعت نماز خواند, و هم در آخر زیارت.
7 . شفإ الصدور فى شرح زیاره العاشور, تإلیف میرزا ابوالفضل تهرانى; لولو النضید نصر الله شبسترى و...
8 . مانند خالد بن سعید بن عاص و ابوالعاص بن ربیع که از بیعت با ابوبکر تخلف نموده و به پیروى از امیرمومنان على(ع) ثابت قدم ماندند (شفإالصدور, ص252)
9 . اقتباس از شفإ الصدور, ص253 ـ 258.
