بزرگداشت عید غدیر در پرتو آداب آن

حجه الاسلام رضا باقى زاده

O اشاره

آداب اسلامى در راستاى هماهنگى و تجانس مسلمانان نقش اساسى دارد تمسک به هنجارهاى یکسان مذهبى در همدلى جامعه و ایجاد همبستگى اجتماعى و امنیت آحاد آن, یکى از عناصر اصلى است.
نقش اعمال و مناسک مذهبى وقتى روشن تر مى گردد که رفتارهاى فردى در نمودهاى جمعى بروز نماید. ایام مذهبى در بروز نمودهاى مذهبى با خصیصه اجتماعى, ایفاى نقش مى کنند. عید غدیر خم یکى از بزرگ ترین ایام هاى خاص مذهبى اى است که در آن دستور العمل هاى استحبابى بسیارى در اعمال اجتماعى آمده است. در قبال انجام آن نیز پاداش هاى بیشترى وعده داده شده است.
زیادى حسنات در اجراى عملى مذهبى و تعدد متفاوت پاداش ها تعجب انگیز مى نماید. براى مثال: اگر مومنى در روز عید غدیر به دیدار مومنى برود, هر روز, هفتاد هزار فرشته به زیارت قبرش مىآیند.
در این نوشته برآنیم تا آداب غدیر را در دو بخش فردى و اجتماعى تقدیم خوانندگان گرامى نماییم:

O آداب فردى
1. نماز

از موارد تإکید شده, خواندن دو رکعت نماز در روز عید است. البته بهتر است نزدیک ظهر باشد و پس از آن به سجده رفتن و در آن صد بار ((شکرا لله)) گفتن. بعد از آن خواندن این دعا: ((اللهم انى اسئلک بان لک الحمد...))(1)
آن گاه دوباره به سجده رفتن و صد بار خداى را حمد و شکر کردن.
هر کس این نماز را به جاى آورد, انگار در روز غدیر همراه پیامبر بوده و با او به جانشینى على(ع) بیعت کرده است و با صدیقانى که سخن خدا و رسول را درباره ولایت على(ع) تصدیق کرده و پذیرفته اند هم درجه است...(2)

2. روزه

از جمله مستحبات روز عید غدیر, روزه گرفتن است. حضرت على(ع) در این باره مى فرماید: ((روزه گرفتن در عید غدیر از مستحباتى است که خداوند بدان فرا خوانده است.))(3)
امام صادق(ع) پاداش روزه گرفتن در این روز را معادل روزه گرفتن در همه عمر دنیا مى داند.(4)

3. آراستن و لباس نو پوشیدن

امام رضا(ع) درباره آراستن خود در روز عید مى فرماید: ((روز غدیر, روز آراستن و زینت است. پس هر کس براى روز غدیر زینت کند, خداوند هر خطاى کوچک و بزرگ او را مىآمرزد و فرشتگانى را به سوى او مى فرستد و آنان هم نیکى هاى او را مى نگارند و مراتبش را تا عید غدیر سال آینده بالا مى برند...))(5)
آن حضرت, یکى از وظایف عید غدیر را پوشیدن لباس نو مى داند, آن جا که مى فرماید: روز غدیر, روز پوشیدن لباس نو و درآوردن جامه سیاه است.(6)

4. غسل

از آدابى که در این روز بدان توصیه شده انجام غسل مى باشد که شست و شوى جسم و جان با هم است. امام صادق(ع) مى فرماید: هنگامى که روز غدیر فرا برسد باید هنگام ظهر غسل کرد.(7)

5. زیاد صلوات فرستادن

امام رضا(ع) مى فرماید: (روز عید غدیر) روز صلوات فرستادن فراوان است.(8)

6. دعا

از جمله آداب در روز عید غدیر, دعا کردن است که مورد استجابت نیز قرار مى گیرد.
امام رضا(ع) در این باره مى فرماید: ((روز غدیر روزى است که دعا در آن مستجاب مى شود.))(9)
از جمله دعاهایى که در این روز تإکید شده دعاى ندبه است.(10) نیز دعاى: اللهم صل على ولیک و اخى نبیک و...(11)

7. زیارت

زیارت حضرت على(ع) در عید غدیر خم به دو صورت مورد سفارش قرار گرفته است:

الف ـ زیارت مرقد آن حضرت

امام رضا در این باره مى فرماید:
هر جا که باشى در روز عید غدیر درباره امیرالمومنین(ع) حاضر باش. بى تردید خداوند گناهان شصت ساله هر مرد و زن مومن را مىآمرزد و چند برابر آنچه در ماه رمضان, شب قدر و شب فطر از آتش آزاد ساخته در آن روز آزاد مى سازد.(12)

ب ـ زیارت از راه دور

در این باره امام صادق(ع) مى فرماید:
اگر به قبر مطهر نزدیک هستى, کنار قبر (آن حضرت) زیارت بخوان و اگر دور هستى, دو رکعت نماز زیارت به سمت مزار ایشان بخوان و بگو: اللهم صل على ولیک و اخى نبیک و...(13)

O آداب اجتماعى

روز عید غدیر در کنار آداب فردى, آداب اجتماعى اى نیز وجود دارد که به برخى از آنها اشاره مى کنیم:

1. دیدار با مومنان

امام رضا(ع) در این باره مى فرماید: هر کس در روز غدیر به دیدار مومنى رود, خداوند هفتاد نور در قبرش داخل کند و قبرش را بگستراند و هر روز هفتاد هزار فرشته به زیارت قبرش آمده و به او مژده بهشت دهند.(14)
در همین ارتباط ـ در دیدار با مومنان ـ رعایت چند امر توصیه شده است:

الف: مصافحه (دست دادن):

على(ع) در این باره مى فرماید: در روز غدیر, هنگامى که با هم ملاقات مى کنید همراه سلام کردن با یکدیگر دست بدهید.(15)

ب. تبریک گفتن:

امام رضا(ع) مى فرماید: روز عید غدیر, روز تهنیت گویى بعضى از شما به بعضى دیگر است. هرگاه مومنى با برادرش ملاقات کرد, بگوید: الحمد لله الذى جعلنا من المتمسکین بولایه امیرالمومنین و الائمه سلام الله علیهم; ستایش مخصوص خداوندى است که ما را از پیوستگان به ولایت امیرالمومنین و امامان ـ سلام الله علیهم ـ قرار داد.(16)

ج. شادى کردن و شادمان ساختن دیگران:

على(ع) فرمود: در روز عید غدیر گشاده رویى را در میان خویش و شادمانى را در ملاقات هایتان ابراز کنید.(17)
امام رضا(ع) نیز در این باره فرمود: روز غدیر روز لبخند زدن در چهره مردم با ایمان است. پس هر کس در روز غدیر به چهره برادرش لبخند بزند خداوند در روز رستاخیز به او نظر رحمت اندازد و هزار حاجت او را برآورده سازد و کاخى از نور سفید براى او در بهشت برافروزد و صورتش را خرم گرداند.(18)
باید توجه داشت که سرور و شادمانى در مکتب اهل بیت(ع) شرایطى دارد که آنها را باید رعایت کنیم; مثلا جشن و سرور باید متناسب با مقام صاحب عید (امیرالمومنین((ع))) باشد و کارهایى که با شرع منافات دارند در جشن مخلوط نگردد.

2. افطارى دادن

على (ع) مى فرماید: کسى که در شامگاه عید غدیر به یک مومن افطارى دهد, گویا یک میلیون نفر از پیامبران, شهیدان و صدیقان را افطارى داده است و...(19)

3. اطعام

امام رضا(ع) فرمود: کسى که مومنى را روز غدیر اطعام کند, مثل کسى است که همه پیامبران و صدیقان را طعام داده باشد.(20)
فیاض بن محمد بن عمر طوسى مى گوید: روز عید غدیرى خدمت امام رضا(ع) رسیدم, دیدم که امام رضا(ع) جمعى از دوستان خود را براى صرف غذا نگاه داشته بود. به خانه هاى آنان نیز طعام و هدیه و جامعه, حتى انگشتر و کفش فرستاده بود...(21)

4. افزودن بر هزینه خانواده

امام صادق(ع) در این باره فرمود: در روز غدیر مرد باید هزینه زندگى خانوادگى را افزایش دهد.(22)
نقل شده که امام رضا(ع) سر و وضع دوستان و خدمتکاران خود را تغییر داده بود. در آن روز با وسایل پذیرایى تازه ـ غیر از آنچه در دیگر روزها در خانه امام به کار مى رفت ـ از آنان پذیرایى مى شد...(23)

5. کارگشایى

على(ع) فرمود: هر کس (در روز غدیر) بدون درخواست برادر مومنش از او دلجویى و کارگشایى کرده و با اشتیاق به او نیکى رساند, مانند کسى است که در این روز, روزه گرفته و شبش به نیایش پرداخته است.(24)

6. بخشش

على(ع) فرمود: در روز عید غدیر بر برادرانت ببخش.(25)

7. هدیه دادن

امام رضا(ع) در وصف عید غدیر فرمود: روز بخشش و هدیه دادن است.(26)

8. عقد اخوت و برادرى

در این روز برادران دینى طى یک سنت اسلامى برادرى خود را مستحکم مى نمایند و با یکدیگر پیمان مى بندند که در آخرت نیز به یاد یکدیگر باشند.
کیفیت اجراى عقد اخوت چنین است: دست راست خود را در دست راست برادر مومن مى گذارى و مى گویى:
و آخیتک فى الله و صافیتک فى الله و صافحتک فى الله و عاهدت الله و ملائکته و رسله و انبیائه و الائمه المعصومین علیهم السلام على انى ان کنت من اهل الجنه والشفاعه واذن لى بان ادخل الجنه لا ادخلها الا و انت معى.
با تو در راه خدا برادرى و یک رویى (باصفایى) مى نمایم و دست مى دهم. با خدا و ملائکه اش و رسولان و انبیائش و امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ پیمان مى بندم که اگر من از اهل بهشت و اهل شفاعت بودم به من اجازه ورود به بهشت داده شد, وارد آن نشوم, مگر آن که تو نیز همراه من باشى.
آن گاه برادر دینى در جواب او بگوید: قبلت و سپس بگوید: اسقطت عنک جمیع حقوق على الاخوه ما خلا الشفاعه والدعإ والزیاره; همه حقوق برادرى را از تو ساقط کردم و بر تو بخشیدم, مگر شفاعت و دعا و زیارت را.(27)

پى نوشت ها:

1. مفاتیح الجنان.
2. ترجمه المراقبات, ص430.
3. مصباح کفعمى, ص700.
4. وسائل الشیعه, ج7, ص324.
5. اقبال الاعمال, ص464.
6. همان.
7. همان, ص474.
8. همان, ص464.
9. همان.
10. همان, ص295.
11. ترجمه المراقبات, ص421.
12. تهذیب, ج6, ص24.
13. اقبال الاعمال, ص494.
14. همان, ص465.
15. مصباح کفعمى, ص701.
16. اقبال الاعمال, ص464.
17. مصباح کفعمى, ص700.
18. اقبال الاعمال, ص464.
19. مصباح کفعمى, ص700.
20. اقبال الاعمال, ص464.
21. الغدیر, ج1, ص287.
22. وسائل الشیعه, ج7, ص325.
23. الغدیر, ج1, ص287.
24. مصباح کفعمى, ص700.
25. اقبال الاعمال, ص464.
26. همان.
27. مستدرک الوسایل, ج1, ص456.