چشمه محبّت و معرفت
(در فضیلت زیارت عاشورا)
اشاره:
در مجله 6 - 255 بحثى پیرامون فضیلت زیارت عاشورا تحت عنوان چشمه محبّت ومعرفت تقدیم خوانندگان گرامى نمودیم و بعلت فشردگى مطالب شمارههاى بعد موفق به درج بقیه بحث نشدیم که با عرض پوزش اینک ادامه مقاله تقدیم شما عزیزان مىگردد.
ارمغان جاویدان
زیارت عاشورا آن چنان اثر معنوى و جاویدان دارد که اگر کسى به خواندن آن مداومت و مواظبت داشته باشد ودر این طریق اخلاص و وارستگى را در نظر بگیرد بارقه ملکوتى آن قادر است موجبات سعادت آدمى را در عالم آخرت و سراى جاوید فراهم سازد. دکتر محمد هادى امینى فرزند علامه امینى، نوشته است: در شب جمعهاى قبل از اذان صبح پدرم را در عالم رؤیا مشاهده کردم در حالى که بسیار خرسند، شادمان و آرام به نظر مىرسید، جلو رفتم و پس از سلام و دست بوسى گفتم: پدر جان، در آنجا چه عملى باعث سعادت و نجات شما گردید؟ پدرم گفت چه مىگویى؟ بار دیگر عرض کردم: آقاجان! در آنجا که اقامت دارید، کدام عمل موجب آسودگى شما گردید کتاب الغدیر یا سایر تألیفات شما؟ یا تأسیس بنیاد و کتابخانه امیرالمؤمنین(ع) پدرم پاسخ داد نمىدانم چه مىگویى؟ قدرى روشنتر سخن بگو. گفتم: آقاجان! شما اکنون از بین ما رخت بربستهاید و به سراى سرور انتقال یافتهاید. در آنجا کدامین عمل شما را از مشکلات و سختىهاى عالم برزخ رهانید. علامه امینى درنگى نمود و سپس فرمود: فقط زیارت اباعبدالله الحسین(ع)! عرض کردم: شما مىدانید که اکنون روابط بین ایران و عراق تیره شده و راه کربلا بسته است. براى زیارت چه کنیم؟ فرمود در مجالس و محافلى که براى عزادارى امام حسین(ع) بر پا مىشود شرکت کنید. ثواب زیارت امام حسین(ع) را به شما مىدهند. سپس فرمود: فرزندم! در گذشته بارها به تو یادآور شدم و اکنون نیز به تو توصیه مىنمایم که زیارت عاشورا را به هیچ عنوان ترک مکن. زیارت عاشورا را دایم بخوان و آن را وظیفه خودت بدان. این زیارت داراى آثار و برکات و فواید بسیارى است که موجب سعادت و خوشبختى تو در دنیا و عقبى مىشود. دکتر محمد هادى امینى مىافزاید: علامه امینى باکثرت مشاغل، تألیفات و مطالعات، مواظبت کامل بر خواندن زیارت عاشورا داشت و سفارش به خواندن زیارت مذکور مىنمود و بدین جهت خود من نیز سى سال است که توفیق خواندن زیارت عاشورا را دارم(1) یادآور مىشود دکتر محمد هادى امینى روز چهارشنبه 25 آبان سال 1379 در سن 59 سالگى در تهران دار فانى را وداع گفت و پیکرش در باغ بهشت قم به خاک سپرده شد.(2)
گره گشاى زندگى
اهتمام به زیارت عاشورا برکات دنیوى هم دارد و در پرتو معنویت آن مىتوان از مشکلات زندگى و دشوارىها و مصائب گره گشایى نمود. مرحوم آیة اللّه حاج شیخ عبدالکریم حائرى یزدى (ره) فرموده است: اوقاتى که در سامرا مشغول تحصیل علوم دینى بودم. اهالى این دیار به بیمارى وبا و طاعون مبتلا شدند و همه روزه عدهاى بر اثر ابتلا به این عارضه فوت مىنمودند. روزى عدهاى از اهل علم در منزل استادم سید محمد طباطبائى فشارکى اجتماع نموده بودند. ناگهان مرحوم آیة اللّه میرزا محمد تقى شیرازى تشریف آوردند و صحبت از بیمارى وبا شد و این که همه در معرض خطر مرگ هستند. میرزاى دوم فرمود: اگر من حکم کنم آیا لازم مىدانید انجام شود یا نه؟ همه حاضران پاسخ مثبت دادند. فرمود: من حکم مىکنم که شیعیان ساکن سامرّا از امروز تا ده روز مشغول خواندن زیارت عاشورا شوند و ثواب آن را به روح حضرت نرجس خاتون والده ماجده حضرت مهدى (عج) اهداء نمایند تا ان شاء الله این بلا از آنان دور شود. اهل مجلس این حکم را به آگاهى تمامى شیعیان رسانیدند و همه مشغول خواندن زیارت عاشورا شدند. از فرداى آن روز تلف شدن مردمان شیعه به وسیله مرض طاعون متوقف گردید. امّا تلفات اهل تسنن همچنان ادامه داشت، برخى از سنّىها از آشنایان شیعه خود مىپرسیدند: دلیل این که شما به این مرض هلاک کننده مبتلا نمىشوید چیست؟ پاسخ دادند: زیارت عاشورا. آنان نیز مشغول خواندن زیارت عاشورا شدند و بدین گونه بلاى مذکور را از خود دور ساختند.(3)
کسى که زیارت عاشورا مىخواهد بخواند، باید درون خویش را از تمایلات نفسانى تخلیه کند، رفتارش را با افراد جامعه بهبود بخشد. در جهت آن مقاصد عالى که امام حسین(ع) برایشان فداکارى نمود، اهتمام داشته باشد، در استفاده از امکانات زندگى و بدست آوردن رزق و روزى مراعات موازین شرعى را بنماید و یک چراغ معنوى براى خود تدارک ببیند تا با نور امام حسین (ع) روشن شود، بدیهى است از لامپ سوخته نمىتوان توقّع روشنایى داشت اگر چه به قوىترین منبع نورى هم اتصال داشته باشد. اجسام کدر و کثیف نیز نورى از خود عبور نمىدهند پس قلب را باید از آلودگىها زدود و به نور حق آراست.
معارف ناب معنوى
زیارت عاشورا دل را با عقیده و ایمان پیوند مىدهد و این حالت استوارترین ارتباط آدمى با مکتبش مىباشد. اگر چنین پیوندى گسسته شود دیگر انسان از مدار حق فاصله مىگیرد و دچار ضلالت مىشود و اگر بر این حالت بماند باتلاق رذالت او را به کام خویش فرو مىبرد. زیارت عاشورا همچون کشتى نجات، انسانى را که گرفتار امواج متلاطم دریاى حیرت و سرگردانى است و راه به جایى نمىبرد و نمىداند کرانه آرامش کجاست، به ساحل مطمئن مىبرد و وى را به نور پیوند مىدهد. زیارت عاشورا دو بعد را در آدمى تقویت مىکند: اشتیاق به حقیقت، ارادت به خاندان عترت، روى آوردن به فضیلت و همگامى با اهل تقوا و اخلاص یک جنبه از آموزشهاى ارزنده کلاس درس این زیارتنامه است، بعد دیگرش گسستن از وادى ظلمت، نفرت از اهل ستم، لعن و نفرین فرستادن بر اهل شقاوت و اعلام برائت از دشمنان دین خدا، رسول اکرم (ص) و خاندان او. در این شعار شعور آفرین و زمزمه روح بخش زائر همراهى و همگامى با اهل حق را تمرین مىکند، دل دوستان اهل بیت را استوار مىنماید و در قلوب دشمنان ارزشها و فضایل هراس و تزلزل ایجاد مىنماید. در واقع زیارت عاشورا دو خط حبّ و بغض را به روشنى ترسیم مىکند و به خواننده مىآموزد چگونه براى پیمودن این مسیر خود را مجهز نماید و چطور مصمم گردد.
زیارت در ژرف گرایى و تجسّم اصول اعتقادى در اعماق وجود انسان نقش ویژهاى دارد زیرا موضوع ولایت را در تمامى ابعادش مطرح مىنماید و رابطهاش را با توحید مشخص مىکند و مسئله معاد، برزخ، قیامت و شفاعت را مورد ارزیابى قرار مىدهد، زیارت مىخواهد به خواننداش بیاموزد: بدون ولایت، اسلام شناخته نمىشود و توحید تحقق نمىیابد، حاکمیت توحید با ولایت طاغوتى معنا ندارد چنانچه امام رضا(ع) فرمودهاند: کلمة لا اله الاّ اللّه حصنى فمن دخل حصنى امن من عذابى بشرطها و شروطها و انا من شروطها. در زیارت عاشورا همچون دیگر متون زیارتى، زائر با امام معصوم عهد ولایت مىبندد که پیرو او باشد، در راهش حرکت کند و با دشمنان او خصومت داشته باشد. همچنین خواننده زیارت از پیشگاه مقربین درگاه خداوند تقاضاى شفاعت دارد. یا از خداوند مىخواهد شفاعت امام را شامل حال او کند و این موضوع او را به رحمت الهى امیدوار مىنماید چرا که اطمینان دارد امام دستش را گرفته و با اذن الهى او را از باتلاق گناه نجات مىدهد و در چشمه توحید و تقوا شستشویش مىدهد. خواننده زیارت موضوع معاد و حیات آخرت را همراه زیارت به خود تلقین مىکند و آن را در وجود خویش ریشه دار مىنماید و با تقویت این اعتقاد بیدار مىشود و خود را براى فراهم آوردن توشه سراى دیگر که جایگاه جاویدان اوست مهیا مىکند ذکر خدا، یاد اولیاء او، گریستن و زارى نمودن، استغفار و توبه، اسوه بودن امام براى زائر از مسایلى است که در زیارت بر آنها تأکید مىشود و این امور در پالایش روحى و تزکیه درونى زائر اثر مهمى دارد. زیارت عاشورا صحنه روبرو شدن دو چهره حق و باطل در طول تاریخ بشریت بوده و تکرار آن از راه دور و نزدیک و ذکر صد لعن و صد سلام و تقدّم لعن بر سلام زمینه ساز تربیت انسان در مرحله ظلم ستیزى تا مرحله حق جویى است. دعاى علقمه نیز تأیید و تأکید و حتى تشدید این دو جبهه مىباشد. دلیل این که پیشوایان معصوم (علیهم السلام) سفارشهاى وافرى بر خواندن زیارت عاشورا نمودند این است که این متن منوّر در واقع صحیفه امامشناسى و مظهر روشن تولّى و تبراست. زیارت عاشورا مىآموزد که چگونه باید حق را یارى کرد و از باطل دورى نمود و در هر مکانى و زمانى راه و رسم امام حسین(ع) را در پیش گرفت و با یزیدیان مبارزه کرد دعاى پس از آن گویاى محتوایى عمیق و بیانگر اشارات معنوى و نکتههاى ناب و لطایف عرشى است زیرا نخست درس توحید و اجتناب از شرک را در قالب مضامین عالى به خوانندهاش آموزش مىدهد و در بخش پایانى، شیوه زیارت و توسل به امام حسین(ع) و فرزندش امام سجاد(ع) راتعلیم مىدهد.
زیارت عاشورا با سلام بر حضرت اباعبدالله الحسین(ع) آغاز مىشود و او را معرفى مىکند، در فراز بعدى از عظمت فاجعه عاشورا و چگونگى این مصیبت بزرگ سخن مىگوید، آنگاه در فراز بعدى چهار دسته را مورد لعنت قرار مىدهد: آنها که بنیان گزار ظلم بر ائمه بودند، افرادى که امامان را از مقامشان کنار زدند، کسانى که آنان را به شهادت رسانیدند و اشخاصى که زمینه نبرد و جدال با اهل بیت را فراهم نمودند. آنگاه از آنها و پیروان و دوستان این حزب عداوت نزد خداوند بیزارى جسته مىشود و به زائر مىآموزد که بگوید: انّى سلم لمن سالمکم و حرب لمن حاربکم الى یوم القیامة. سپس دشمنانى را بر مىشمارد که در بوجود آوردن حادثه عاشورا نقش اساسى داشتند و با مطرح کردن موضوع لعن و نفرین بر بنى امیه و آل مروان مىخواهد به شیعه بیاموزد که ستم دشمنان به عاشورا و چند روز قبل و بعد از آن منحصر نمىشود و جور این خاندان استمرار دارد. در فرازهاى بعد از خدا توفیق انتقام گرفتن از خون امام حسین(ع) را همراه امام پیروزمند از اهل بیت پیامبر مىخواهد. از پیشگاه پروردگار خواسته مىشود که به خاطر امام حسین(ع) زائر به درگاهش آبرومند گردد چه در دنیا و چه در آخرت و در عبارات بعد با موالات حسینى و برائت از دشمنانش خود را به خدا و رسولش و امیرمؤمنان و امام حسین(ع) نزدیک مىکند که همان موضوع شفاعت در این فراز مطرح مىشود. از این بخش، مطالب گذشته تکرار مىشود اما به شیوهاى خاص و نظمى جاذبه دار. در ادامه از خداوند خواسته مىشود که زائر را در دنیا و سراى آخرت همراه سالار شهیدان قرار دهد و گامهایش را در راه حقیقت استوار سازد و او را به مقام پسندیدهاى که امام نزد خدا دارد نزدیک نماید و انتقام خون اباعبدالله الحسین(ع) را در رکاب امام بر حق نصیبش سازد.
در فراز دیگر از خدا خواسته مىشود که زائر در زمره کسانى قرار گیرد که مشمول رحمت و مغفرت حضرت بارى تعالى قرار گرفتهاند و آنگاه از خداوند درخواست مىشود: خدایا حیات مرا همچون زندگى حضرت محمد (ص) و خاندانش و مرگم رانیز این گونه قرار ده. سپس از شادى امویان در روز عاشورا یاد مىشود و لعنت رسول اکرم (ص) بر آنان مورد تأکید قرار مىگیرد و به دنبالش از پیشگاه خداوند لعنت بر یکایک ستمگران این خاندان درخواست مىگردد، در ادامه صد بار باید عبارت لعن را بر زبان جارى نمود و بر امام حسین(ع) و یارانش صدبار سلام کرد. در پایان بار دیگر به سرکردگان ستم لعنت فرستاده مىشود و در این حال زائر به سجده مىرود و در هنگامى که به سجده مىرود خدا را به دلیل هم جهتى او در این سوگوارى و مصائب عاشورایى سپاس مىگذارد و از خداوند آرزوى شفاعت امام حسین(ع) را در روز قیامت مىنماید و همراهى و همگامى با سید الشهداء و یارانش را با قدمى صادقانه و استوار مىطلبد. بنابراین در زیارت عاشورا بر تولاّ و تبرّا و انتظارى راستین تأکید مىگردد و به زائر آموزش مىدهد که همواره براى قیام و انتقام ازجنایتکاران مهیّا باشد و او را چنان پرورش مىدهد که همچون یاران امام حسین آماده هرگونه فداکارى در راه اهل بیت است. به عبارتى دیگر زیارت عاشورا کلاس تعلیم و تربیت نهضت حسینى است و به خواننده آن مىآموزد همه مکانها مىتواند کربلا باشد و در تمامى اعصار مىتوان از حماسه عاشورا پیروى کرد و ثابت و استوار در این راه گام برداشت، درس دیگرى که در زیارت عاشورا نهفته این است که اگر چه نهضت حسینى از مصائب بزرگ تاریخ تشیع و حتى تاریخ بشریت است و در این واقعه حضرت امام حسین(ع)، خاندان و یارانش شدیدترین ناگوارىها را به جان خریدند و حوادثى جانسوز و تأثّر برانگیز در این قیام نهفته بود ولى علاوه بر آن که شیعه را براى حمایت از خاندان عترت و ستیز با ستمگران بسیج مىنماید فضیلت، معنویت، زیستى سازنده و رشد دهنده را به انسان تعلیم مىدهد.
پىنوشتها: -
1 - رمز موفقیت بزرگان، ص 82.
2 - روزنامه اطلاعات، شماره 22061، ص 4.
3 - الکلام یجّرالکلام، آیة اللّه سید احمد زنجانى، ج اول، ص 55 -54؛ سیماى فرزانگان، ص 189، داستانهاى شگفت، ص 400 - 399 ؛ گلشن ابرار، ج چهارم، مقاله نگارنده درباره سید محمد فشارکى؛ فیض عرشى، ص 346؛ رمز موفقیت بزرگان، ص 80.
