مهدویت امیدها و نویدها
حجة الاسلام سید جواد حسینى
عمر را پایان رسید و یارم از در،در نیامد
قصّهام آخر شد و این غصّه را آخر نیامد
جام مرگ آمد بدستم جام مىهرگز ندیدم
سالها بر من گذشت و لطفى از دلبر نیامد
مرغ جان در این قفس بى بال و پر افتاد و هرگز
آن که باید این قفس را بشکند از در نیامد
عاشقان روى جانان جمله بى نام و نشانند
نامداران را هواى او دمى بر سر نیامد
مردگان را روح بخشد عاشقان را جان ستاند
جاهلان را این چنین عاشق کشى باور نیامد
در عصرى که پیشرفتهاى مادّى به اوج خود رسیده امّا معنویات کمرنگ و بى جان شده و دین دارى از جوامع بشرى رخت بسته، و ادیان تحریف شده و یا مکاتب ساخته دست بشرى جوابگوى نیازهاى بشر امروزى نیست، بشر، سخت سرخورده و ناامید شده است ناامیدى از آیندهاى روشن، ناامیدى از عدالت واقعى، و رفاه حقیقى، ناامیدى از آرامش و امنیّت و سلامت عاطفى و... در این آشفته بازار تنها دینى که به بشریّت مخصوصاً مستضعفان و محرومان جهان امیدها و نویدهاى روشنى مىدهد، و یأس و ناامیدى از آینده را گناه نابخشودنى مىداند اسلام حقیقى یعنى مذهب تشیّع است، این مذهب، امامى را چشم به راه است که جهان را پر از عدل و داد، علم و تکامل، امنیّت و سلامت مىکند و مقدم امامى را انتظار مىکشد که صالحان و پاکان و مستضعفان و پا برهنه گان متدین را، حاکمان زمین قرار دهد. این امید و انتظار، بشریت را طراوت و زندگى مىبخشد.
به اعتقاد شیعه رابطه خدا و خلق پیوسته از طریق حجّت خدا و ولىّ او ادامه دارد و فیض الهى با واسطه فیض جریان مىیابد. و در آخر الزمان با ظهور آخرین حجّت خدا، مردم از بهترین فیوضات الهى بهرهمند خواهند شد.
«هانرى کربن» استاد فلسفه و مستشرق نامدار فرانسوى مىگوید:«به عقیده من مذهب تشیّع تنها مذهبى است که رابطه هدایت الهى را میان خدا و خلق براى همیشه نگه داشته و به طور مستمر و پیوسته ولایت را زنده و پا برجا مىدارد.
مذهب یهود، نبوّت را که رابطهاى است واقع میان خدا و عالم انسانى در حضرت کلیم ختم کرده، و پس از آن به نبوت حضرت مسیح و حضرت محمد(ص) اذعان ننموده و رابطه مزبور را قطع مىکند، همچنین مسیحیان در حضرت مسیح متوقف شدهاند، اهل سنّت از مسلمانان نیز در حضرت محمد(ص) توقف کرده و با ختم نبوت در ایشان دیگر رابطهاى میان خلق و فیُعِزُّهُم وَ یُذِلُّ عَدوَّهُم؛(1) این گروه آل محمد (ص) هستند خداوند مهدى آنها را بعد از زحمت و فشارى که بر آنان وارد مىشود بر مىانگیزد و به آنها عزّت مىدهد و دشمنانشان را ذلیل و خوار مىکند».و در نهج البلاغه حضرتش مىخوانیم «لَتَعطِفَنّ الدُّنیا عَلَینا بَعد شِما سِها عَطف الضَّرُوس عَلى وَلَدِها وَتَلى...؛(2) دنیا پس از چموشى و سرکشى - همچون شترى که از دادن شیر به دوشندهاش خوددارى کند و براى بچهاش نگه مىدارد - به ما روى مىکند...سپس آیه «و نریدان نمنّ...» را تلاوت فرمود».
3- پیروزى نهائى حق: «هُوَ الَّذى اَرسَلَ رَسُولَهُ بِالهُدى وَدِینِ الحَقِّ لِیُظهِرَهُ عَلَى الدین کُلّه وَلوکره المشرکون ؛(3)خداوند کسى است که پیامبرش را با هدایت و آیین حق فرستاد تا او را بر همه ادیان پیروز گرداند اگر چه مشرکان ناخشنود باشند». همین وعده با تفاوت مختصرى در آیات دیگر هم آمده است.(4)
امام باقر (ع) فرمود: «اِنَّ ذلِکَ یَکُونُ عِندَ خُروجِ المَهدِىِّ مِن آلِمُحَمّدٍ فَلا یَبقى اَحَدٌ اِلاّ اقَرَّ بِمُحمّدٍ(ص)؛این پیروزى به هنگام قیام مهدى از آل محمد(ص) خواهد بود، آنچنان که هیچ کس در جهان باقى نمىماند مگر این که اقرار به محمد(ص) خواهدکرد».(5)
ب: روایات و امید دهى: روایات عدیدهاى که تعداد آن از حد تواتر هم گذشته است وعده ظهور و قیام حضرت مهدى (عج) و امید و نوید آیندهاى درخشان را به بشریت داده است که فقط به نمونههایى اشاره مىشود:
امام هشتم (ع) و پیامبر اسلام (ص) فرمودند:«لو لم یبق من الدّنیا الاّ یومٌ لطوّل الله ذالک الیوم، حتّى یبعث رجلاً (صالحاً) من اهل بیتى یملأالارض عدلاً و قسطاً کما ملئت ظلماً و جوراً؛ اگر از عمر دنیا جز یک روز نماند، خداوند آن روز را آن قدر طولانى مىکند تا مرد صالحى را از خاندان من برانگیزد که صفحه زمین را پر از عدل و داد کند همانگونه که از ظلم و جور پر شده است».(6)
2- على (ع) فرمود: «المنتظر لامرنا کالمتشحّط بدمه فى سبیل اللّه؛(7) منتظران امرما (و ظهور قیام مهدى (عج) همچون شهیدانىاند که در راه خدا جان باختهاند».
3- مستضعفان زمینه ساز:پیامبر اسلام فرمودند «یخرج ناسٌ من المشرق فیوطؤن للمهدىّ سلطانه(8)؛گروهى از مردم از شرق قیام خواهند کرد و زمینه حکومت مهدى را فراهم مىآورند.»
بخش دوّم: امید دهى روشن و مشخص و بیان مصداقها وجزئیات آنچه از امیدهاى مستضعفان در آن دوره برآورده مىشود، اهم آنها از این قرار است.
الف: اصلاحات اقتصادى
1- برقرارى عدالت جهانى:
هنوز آهنگ سنگین نالههاى کودکانى که به بیگارى کشیده شدهاند، و زنانى که شوهران خود را به بى عدالتى قربانى دادهاند، و مردانى که به جبر کمر در برابر ظلم خم کردهاند، گوش تاریخ را مىخراشد. ضجّههاى دردناک، و دردهاى بى درمان، زخمهاى بى مرهم، ناامیدىهاى بىپایان، نگاههاى خسته و بى سو، دستهاى لرزان و بى رمق، لبهاى خشک و چروکیده، بدنهاى رنجور و زجر کشیده، انسانهاى مستضعف سرا پا ظلم و بیداد دیده، هنوز این همه در خاطره تاریخ ثبت است و اگر تاریخ با یاد این حجم عظیمى از نامردمى و ظلم هنوز پابرجا ایستاده و قالب تهى نمىکند به دلیل امیدى است که دنیا و مستضعفین به عدالت جهانى مکتب مهدویت دارند، چرا که عدل آشکارترین صفات نیک آن امام است که در دعا مىخوانیم: «اَللهُمَّ وَصَلِّ عَلَى وَلىِّ اَمِرک القائِمِ المُؤَمَّلِ وَ العَدلِ المُنتَظَرِ؛(9) خداوندا! به ولىّ امر خود که قیام کننده مورد آرزو و عدل مورد انتظار همه است درود فرست». و مىخوانیم: «اَوَّلُ العَدلِ وَ آخِرهُ؛ اول و آخر عدل است». و یا «العَدلُ المُشتَهَرُ؛(10) عدل مشهور است».
به برخى روایات در این زمینه توجه کنید:
یک - امام صادق فرمود:«یُفَرِّقُ المَهدِىُّ اَصحابَهُ فى جَمیعِ البُلدانِ وَ یَأمُرُهُم بِالعَدلِ وَ الاِحسانِ؛(11) مهدى اصحاب خویش را به تمامى شهرها اعزام مىکند و آنان را به عدالت و احسان فرمان مىدهد.»
دو - امام باقر (ع) فرمود:«اِذا قامَ قائِمُنا فَاِنَّهُ یُقَسِّمُ بِالسَّوِیِّه وَ یَعدِلُ فى خَلقِ الرَّحمانِ البِرّ مِنهُم وَالفاجِرَ؛(12) چون قائم ما قیام کند به طور مساوى تقسیم مىکند، و در میان خلق خدا - با نیک و بد - به عدالت رفتار مىنماید.»
2- فقر زدایى عمومى :
امام باقر (ع) فرمود: «اِذا ظَهَرَ القائِمُ سَوّى بَینَ النّاسِ حَتّى لاترى مُحتاجاً اِلَى الزَّکاةِ؛(13)چون قائم ظهور کند آنگونه بین مردم به مساوات رفتار نماید که نیازمند به زکات دیده نشود.» این روایات نشان مىدهد که در دوران ظهور حضرت خواستها و امیدها و آرزوهاى انسانها ومستضعفان نه تنها از یاد برده نشده بلکه حتى در صدر توجّه و عنایت قرار گرفته است.
3 - ایجاد اصلاحات گسترده و آبادانى فراگیر
یکى از آرزوهاى دیرین مستضعفین آبادانى فراگیر، عمومى و جهانى است ؛ به گونهاى که دیگر جهان سوم، و کشورهاى عقب ماندهاى در کار نباشد. این آرزو در دوران حضرت مهدى (عج) تحقق عینى خواهد یافت.
توسعه عمومى
امام باقر (ع) فرمود: «اِذا قامَ القائِمُ یُوَسِّعُ الطّریقَ الاَعظم وَ یهدِمُ کُلَّ مَسجدٍ عَلى الطَّریق و یَسُدُّ کُلَّ کَوَّةٍ اِلى الطَّریقِ وَ...؛(14) چون قائم قیام کند راههاى اصلى را توسعه مىدهد و هر مسجدى را که مانع راه باشد ویران مىسازد و هر پنجره را که به سوى راههاى عمومى گشوده باشد و نیز هرگونه ایوان و آبریزگاه و ناودانى را که به طرف راههاى عمومى باشد مىبندد».
2- سازندگى گسترده: امام باقر (ع) فرمود: «اَلقائِمُ مِنّا مَنصُورٌ بِالرُّعبِ مُؤَیَّدٌ بِالنَّصرِ یَبلُغُ سُلطانُهُ المَشرِقَ وَ المَغرِب... فَلا یَبقى عَلى وَجهِ الاَرضِ خَرابٌ اِلاّ عُمِّرَ؛(15) قائم ما به وسیله بیم، یارى شود و با پیروزى تأیید گردد، حکومت او مشرق و مغرب را فرا مىگیرد... سپس در تمامى روى زمین خرابى باقى نمىماند مگر آنکه آباد شود».
3- استخراج گنجها و تقسیم مالها:
پیامبر اکرم فرمود:«اِنَّهُ یَستَخرِجُ الکُنُوزَ وَ یُقَسِّمُ المال؛(16) مهدى گنجها را استخراج مىکند و ثروتها را تقسیم مىنماید.
4- باز پسگیرى حقوق
پیامبر اسلام در این زمینه فرمود: «کار امام مهدى در باز پس گرفتن حقوق بدانجا رسد که اگر در بُنِ دندان انسانى حق فرد دیگر وجود داشته باشد، آن را باز پس گرفته (و به صاحب حق) بر مىگرداند.»(17)
ب: نوسازى فکرى و فرهنگى و پیشرفت علم:
دوران ظهور مهدى، دوران گسترش علم و دانایى، تکامل عقل، تجدید سنت و کتاب و نوسازى فکرى همه جانبه خواهد بود. امام صادق (ع) فرمود: «اِذا خَرَجَ القائِمُ یَقُومُ بِاَمرٍ جَدیدٍ وَ کِتابٍ جَدیدٍ وَ سُنَّةٍ جَدیدٍ و قَضاءٍ جدیدٍ؛(18) هنگامى که قائم خروج کند، امر جدید و کتاب جدید و روش جدید و داورى جدیدى (با خود) مىآورد».
به نمونههایى در این زمینه اشاره مىشود:
1- رشد عقلها و تکامل اندیشهها
امام باقر (ع) مىفرماید: «اِذا قامَ قائِمُنا وَضَعَ اللّهُ یَدَهُ عَلى رؤوس العِبادِ فَجَمَعَ بِها عُقُولَهُم و کَمُلَت بِها اَحلامُهم؛(19) هنگامى که قائم ما قیام کند خداوند دستش را بر سر بندگان مىگذارد و عقول آنها را با آن جمع کرده و افکارشان با آن تکمیل مىشود».
2- پیشرفت علوم:
در حدیثى از امام صادق (ع) مىخوانیم: «اَلعِلمُ سَبعَةٌ وَ عِشرُونَ حَرفاً فَجَمیعُ ما جائَت بِهِ الرُّسُلُ حَرفانِ فَلَم یَعرِف النّاسُ حَتّى الیَوم غَیرَ اَلحَرفَینِ فَاِذا قامَ قائِمُنا اَخَرَجَ الخَمسَةَ وَ العِشرینَ حَرفاً فَبَثّها فى النّاسِ وَ ضَمَّ اِلَیها الحَرفَین حَتّى یَبُثَّها سَبعَةً وَ عِشرِینَ حَرفاً؛(20) علم و دانش بیست و هفت حرف (شعبه و شاخه) است. تمام آنچه پیامبران الهى (براى مردم) آوردند دو حرف بیش نبود و مردم تاکنون جز دو حرف را نشناختهاند، اما هنگامى که قائم ما قیام کند بیست و پنج حرف (بیست و پنج شاخه و یا شعبه) دیگر را آشکار نموده و در میان مردم منتشر مىسازد و دو حرف دیگر را به آن ضمیمه مىکند تا بیست و هفت حرف کامل و منتشر گردد.»
این حدیث به روشنى جهش فوق العاده علمى عصر انقلاب مهدى (عج) را مشخص مىسازد که تحولى بیش از 12 برابر! نسبت به علوم و دانشهایى که در عصر همه پیامبران راستین به بشریت اعطا شده پیش مىآید و درهاى همه رشتهها و همه شاخههاى علوم مفید و سازنده به روى انسانها گشوده مىشود و راهى را که بشر طى هزاران سال پیموده به میزان 12 برابر در دوران کوتاهى مىپیماید. چه جهشى از این بالاتر و سریعتر؟!(21)
و به این گونه در پرتو ارشاد و هدایت مهدى(عج) مغزها در مسیر کمال به حرکت در مىآید و اندیشهها شکوفا مىگردند و تمام کوته بینىها و تنگ نظریها و افکار پست و کوتاه که سرچشمه بسیارى از تضادها و تزاحمها و برخوردهاى خشونتآمیز اجتماعى است برطرف مىگردد.
3- پیشرفت خارق العاده صنایع در عصر مهدویت:
یک: حل بحران انرژى: از امام صادق (ع) چنین نقل شده است:«اِنَّ قائِمَنا اِذا قامَ اَشرَقَتِ الاَرضُ بِنُورِ رَبِّها وَ استَغنَى العِبادُ مِن ضَوءِ الشَّمسِ»(22)هنگامى که قائم ما قیام کند زمین به نور پروردگارش روشن شود و بندگان خدا از نور آفتاب بىنیاز شوند.
دو: انتقال تصویرها: حضرت صادق (ع) فرمود:«اِنَّهُ تَناهَتِ الاُمُورُ اِلى صاحِبِ هذَا الاَمرِ رَفَعَ اللّهُ تَبارکَ وَتَعالى لَهُ کُلَّ مُنخَفِضٍ مِنَ الاَرضِ وَ خَفِضَ لَهُ کُلَّ مُرتَفَعٍ حَتّى تَکُونَ الدُّنیا عِندَهُ بِمنزِلَةِ راحَتِهِ فَالَّکُم لَو کانَت فى راحتِهِ شَقرةً لَم یَبصُرها؛(23) هنگامى که کارها به صاحب اصلى ولایت مهدى (عج) برسد خداوند هر نقطه فرو رفتهاى از زمین را براى او مرتفع، و هر نقطه مرتفعى را پائین مىبرد آنچنان که تمام دنیا نزد او به منزله کف دستش خواهد بود! کدامیک از شما اگر در کف دستش موئى باشد آن را نمىبیند.
از حدیث فوق برمىآید، که در عصر مهدویت، یک سیستم نیرومند و مجهزى براى انتقال تصویرها به وجود مىآید که شاید تصور آنهم امروز براى ما مشکل باشد، آنچنانکه تمام جهان به منزله کف دست خواهد بود.
سه: وسیله سریع السیر فوق العاده پیشرفته: از امام باقر (ع) نقل شده که فرمود:«ذَخَرَ لصاحِبِکُمُ الصَّعبَ قُلتُ: وَ ما اَلصَّعبُ قالَ ما کانَ مِن سَحابٍ فِیهِ رَعدٌ وَ صاعِقَةٌ وَ بَرقٌ فَصاحِبُکُم یَرکَبهُ اَمّا اَنَّهُ سَیَرکَبُ السَّحابَ وَ یَرقى فى الاَسبابِ،! اَسبابَ السَّمواتِ السَّبعِ وَ الاَرضینَ؛(24) براى صاحب و دوست شما مهدى (عج) آن وسیله سرکش ذخیره شده است راوى این حدیث مىگوید: گفتم منظور از وسیله سرکش چیست؟ حضرت فرمود: ابرى است که در آن غرش رعد و شدت صاعقه یا برق است او بر این وسیله سوار مىشود، آگاه باشید او بزودى بر ابرها سوار مىگردد و صعود به آسمانها و زمینهاى هفتگانه مىکند.»
شاید بتوان این حدیث را شاهدى بر پیشرفت علم در زمان حضرت مهدى (عج) دانست به صورتى .
چهار: انتقال صدا و تصویر
در آن زمان به صورت همگانى و بسیار ساده است.
در حدیثى از امام صادق (ع) چنین آمده است: «اِنَّ قائِمَنا اِذا قامَ مَدَّ اللّهُ شِیعَتَنا فى اَسماعِهِم وَ اَبصارِهِم حَتّى لا یَکونَ بَینَهُم وَ بَینَ القائِم بَریدٌ، یکلّمهم فَیَسمَعُونَ وَ یَنظُرُون اِلَیهِ وَ هُوَ فى مَکانِهِ ؛(25) هنگامى که قائم ما قیام کند خداوند آنچنان گوش و چشم شیعیان ما را تقویت مىکند که میان آنها و قائم (رهبر و پیشوایشان) نامه رسانى نباشد، با آنها سخن مىگوید و سخنش را مىشنوند و به او مىنگرند در حالى که او در مکان خویش است (و آنها در نقاط دیگر جهان). و همچنین فرمود: «مؤمن در زمان قائم در حالى که در مشرق است برادر خودرا در مغرب مىبیند همچنین کسى که در مغرب است برادرش رادر مشرق مىبیند».(26)
4- احیاى قرآن وسنّت
یک جامعه سالم بیش از پیشرفت علمى و صنعتى و... به آگاهى صحیح دینى آمیخته با ایمان نیاز دارد و جامعه دوران مهدویت چنین جامعهاى خواهد بود. امام على (ع) فرمود: «فَیُریکُم کَیفَ عَدلُ السِّیرَةِ وَ یُحیى مَیِّتَ الکِتابِ وَ السُّنَةِ؛(27) مهدى (ع) شیوه عدالت را به شما نشان مىدهد و (احکام) از بین رفته کتاب و سنّت را زنده مىسازد.»
5 - تعلیم همگانى قرآن، آنچنان که نازل شده است.
در این باره امام باقر(ع) فرمودند:«اِذا قامَ قائِمٌ ضَرَبَ فَساطیطَ لِمَن یُعَلِّمُ النّاسَ القُرآنَ عَلى ما اَنزلَ اللّهُ؛(28) چون قائم (آل محمّد (ص)) قیام نماید، خیمه هایى براى افرادى که قرآن را آنگونه که خداى نازل فرموده است به مردم مىآموزند، بر پا مىدارد.»
6- تربیت صحیح و صالح
تمدن بشرگراى امروز انسانیت را به لجن کشانده و بشریت را تباه نموده است. به قول یکى از منتقدان فرانسوى نظام غرب، «تمدن جدید که به هنگام حرکت آغازین خود مىخواست "انسان گرا" باشد به انسان آنچنان اصالتى داد که آغاز و انجام همه چیزش کرد، اکنون به ماجرائى این چنین شگفت دچار شده (که) در روزگار ما، تار و پود مفهوم انسان از هم گسسته است... به هر حال، تمدنى که خودرا "انسان گرا" مىنامید نظامى از آب درآمده است که آدمى را تحقیر مىکند و مىفریبد و سرانجام نابودش مىسازد. تحقیر آدمى در این معنى و از این راه است که تمدن مذکور، انسان را به دستگاهى مرکب از یک سلسله وظائف کمى مادّى و به ماشینى منحصراً تولید کننده و مصرفکننده تبدیل مىنماید.»(29) در چنین روزگارى امید بشریت به دوران مهدویت دوخته شده است که در آن دوران در کنار دستیابى انسانها به غناى مالى، از غناى قلبى و روحى بهرهمند گردند.(30) و در کنار اتمام نعمت و وفور ثروت، به اخلاق و فضیلتهاى انسانى راه یابند؛(31) کینهها ریشه کن گردد (32)و دروغ و تزویر و نامردمى در روابط اجتماعى جاى خود را به یک رویى و یک رنگى بدهد.
ج - امنیّت همه جانبه
از مهمترین نیازهاى اساسى بشر، نیاز به امنیّت است، آنهم امنیّت همه جانبه، امنیّت حقوقى، اجتماعى، اقتصادى، روانى، قضائى و...
آنچه از حجم بسیارى از روایات مهدویت بر مىآید، نشان مىدهد که دوران مهدى (عج) دوران امنیت همه جانبه، آن هم به معناى واقعى آن است.
در روایتى از امام صادق (ع) در تفسیر آیه شریفه «وَعَد اللّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنکُم وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ لیَسَتَخلِفَنَّهم فِى الاَرضِ کَما استَخلَفَ الَّذینَ مِن قَبلِهِم وَلَیُمَکِّنَنَّ لَهُم دینَهُم الَّذِى ارتَضى لَهُم وَ لَیُبَدِّلَنَّهُم مِن بَعدِ خَوفِهِم اَمناً؛(33) خداوند به کسانى از شما که ایمان آورده و عمل صالح انجام دادهاند وعده داده که آنها را حکمران روى زمین خواهد کرد، همان گونه که به پیشینیان آنها خلافت روى زمین را بخشید، و دین و آیینى را که براى آنها پسندیده، پابرجا و ریشه دار خواهد نمود و ترسشان را به امنیت تبدیل خواهد ساخت.» وارد شده است که آن حضرت فرمود: «هُوَ القائِمُ وَ اَصحابُهُ؛(34) او (که ایمان آورده و عمل صالح انجام داده است) حضرت مهدى و اصحاب او مىباشد.»
در ذیل به چند روایت درباره امنیت در ابعاد مختلف در دوران ظهور اشاره مىشود:
1- امنیّت قضائى:
امام على (ع) فرمود:«لَیَنزِعَنَ عَنکُم قُضاةَ السَّوءِ؛(35) او (مهدى) قاضیان زشت (کردار)را بر کنار مىکند». و امام صادق (ع) فرموده:«اِذا قامَ قائِمُ آلِ مُحَمَّدٍ (ع) حَکَمَ بَینَ النّاسِ بِحُکمِ داوُدَ لایَحتاجُ اِلى بَیِّنَةٍ یُلهِمُهُ اللّهُ تَعالى فیحَکُمُ بعلمه؛(36) هنگامى که قائم آل محمد قیام کند، در بین مردم به حکم داود (ع) حکم خواهد کرد که نیازى به بیّنه ندارد. خداوند به او الهام مىکند، سپس با علم خود حکم مىکند.»
2- امنیّت راهها
در قسمتى از حدیثى که از امام صادق (ع) نقل شده مىخوانیم: «اِذا قامَ قائِمُ... آمَنَت بِهِ السُّبُلُ؛(37) هنگامى که قائم قیام کند... جادهها در پرتو وجودش امن و امان مىگردد».
3- امنیّت حقوقى
پیامبر اسلام (ص) مىفرماید: «یَبلُغُ مِن رَدِّ المَهدِىِّ اَلمَظالِمَ حَتّى لَوکانَ تَحتَ ضِرسِ اسنانٍ شَىءٌ اِنتَزَعَهُ حَتّى یَرُدَّهُ ق برکات خود را ظاهر مىکند و کسى را براى انفاق و صدقه و کمک مالى نمىیابند زیرا همه مؤمنان بىنیاز و غنى خواهند شد.(38)
پىنوشتها: -
1. سالنامه مکتب تشیّع،مصاحبات استاد علاّمه طباطبایى باهانرى کربن درباره شیعه شماره 2، 1339 ه.ش به نقل از مهدى پیشوائى، سیره پیشوایان ص 722.
2. انبیاء، ص 105 - 106.
3. عهد عتیق فارسى، مجمع بریتانیائى کتب مقدسه،1878، مزمور 37 جمله 9 به نقل از تفسیر نمونه،ج 13، ص 520.
4. همان، مزمور 37، جمله 27.
5. ابوعلى طبرسى، مجمع البیان (بیروت).
6. سوره قصص، آیه 5.
7. نورالثقلین، ج 4، ص 11 به نقل از آیة اللّه مکارم شیرازى؛ تفسیر نمونه، ج 16، ص 18.
8. نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتى، ص 672، کلمات قصار، شماره 209.
9. سوره توبه، آیه 33.
10. سوره فتح، آیه 28؛ سوره صف، آیه 9.
11. ملامحسن فیض کاشانى، تفسیر الصافى (بیروت، مؤسسة الاعلمى للمطبوعات چاپ دوّم، 1402 ه)ج 2 ص 338.
12. شرح صدوق، کمالالدین و تمام النعمة(قم، جامعه مدرسین، 1405) با تعلیقه على اکبر غفارى ص 372 - 373 و 318.
13. همان، ص 645حدیث 6.
14. کنجى شافعى، البیان فىاخبار صاحب الزمان (قم، جامعه مدرسین 1409)، ص 99.
15. محمد تقى موسوى اصفهانى، مکیال المکارم، ج 1، ص 118.
16. شیخ عباس قمى، مفاتیح الجنان، زیارت صاحب الامر، ص 1055.
17. کامل سلیمان، یوم الخلاص (بیروت، دارالکتاب اللبنانى، 1402 ه.ق) ،ص 395.
18. علل الشرایع، شیخ صدوق، ص 161.
19. محمد باقر مجلسى، بحارالانوار (تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1398 ه.ق)، ج 52، ص 212.
20. شیخ طوسى، الغیبة،(مؤسسة المعارف الاسلامیة 1411 ه.ق)، ص 475.
21. ابوالقاسم خوئى، منهاج البراعه (قم، بنیاد فرهنگى امام المهدى 1405 ه.ق) ج 8، ص 353.
22. آیة اللّه لطف اللّه صافى، منتخب الاثر (قم، نشر کتاب،1373 ه.ق)، ص 472.
23. کورانى موسوعة احادیث الامام المهدى (قم، مؤسسة المعارف الاسلامیّه، 1411) ج 1،221.
24. بحارالانوار (پیشین)، ج 53،ص 352و ص 349 و ر ک حر عاملى، اثبات الهداة، ج 7،ص 83.
25. بحارالانوار(پیشین)، ج 12،ص 182.
26. ر- ک موسوعة احادیث المهدى (پیشین)، ج 4، ص53.
27. ر ک آیة اللّه ناصر مکارم شیرازى، مهدى انقلابى بزرگ (قم مطبوعاتى هدف)، ص 293.
28. بحارالانوار (پیشین)، ج 52،ص 328 روایت 47.
29. همان، ج 52،ص 328، روایت 46.
30. همان، ج 12، ص 182.
31. منتخب الاثر (پیشین)، ص 483.
32. همان.
33. نهجالبلاغه، محمد دشتى، خطبه 138،ص 256.
34. میرجهانى، نوائب الدهور(کتابخانه صدر، 1369)، ج 3، ص 409.
35. ر - ک روژه دو پاسکیه، اسلام و بحران عصر ما، ترجمه دکتر حسن حبیبى، ص 18 - 21.
36. (پیشین)، ج 84،ص 51.
37. همان، ص 123.
38. منتخب الاثر(پیشین)، ص 374.
39. سوره نور، آیه 55.
40. ر - ک: الغیبة (پیشین)، ص 240.
41. بحارالانوار (پیشین)، ج 51،ص 120، ح 23.
42. مرحوم کلینى، الکافى (دارالکتب الاسلامیّه)، ج 1، ص 509.
43. بحارالانوار، ج 52، ص 339.
44. بحارالانوار،ج 53،ص 338.
45. موسوعة احادیث المهدى (پیشین)، ج 1، ص 221.
46. کمال الدین (پیشین) ،ص 653.
47. روزنامه جمهورى اسلامى 14/7/79 .
48. بحارالانوار، ج 52، ص 338.
