انقلاب اسلامى در عرصه حرکت‏هاى انقلابى مسلمانان

  چکیده‏
بسیارى از صاحب‏نظران و پژوهشگران، معتقدند که انقلاب اسلامى ایران یکى از عوامل مهم و تأثیرگذار در رشد بیدارى و آگاهى مسلمانان و افزایش فعالیت‏هاى مؤثر اسلامى انقلابى در جوامع مسلمانان بوده است. مقاله حاضر نیز، درصدد است به برخى از این آثار بپردازد. از این رو، در آغاز مقاله به وجوه مشترکى که زمینه تأثیرگذارى و تأثیرپذیرى متقابل انقلاب اسلامى و جنبش‏هاى سیاسى اسلامى معاصر را فراهم مى‏آورد، اشاره شده است. این در حالى است وجوه افتراقى نیز که بین آن‏ها وجود دارد، آثار مثبت تأثیرگذارى و تأثیرپذیرى متقابل را کاهش مى‏دهد. پس از آن، بازتاب انقلاب اسلامى بر جنبش‏هاى سیاسى اسلامى معاصر مورد بررسى قرار مى‏گیرد، در پایان یک نمونه، از تأثیر انقلاب اسلامى بر جنبش‏هاى اسلامى، یعنى حزب‏الله لبنان را مورد بررسى قرار مى‏دهیم.(1) مقدمه‏
انقلاب اسلامى برآمده از مذهب است، و از این رو، به احیاى دین و تجدید حیات اسلام در ایران و جهان مدد رساند که یکى از ابعاد آن، تولد و تداوم جنبش‏هاى سیاسى اسلامى معاصر در دو دهه اخیر است. به این دلیل، چند سئوال در این باره وجود دارد، از جمله:
1- چرا انقلاب اسلامى ایران بر جنبش‏هاى سیاسى اسلامى معاصر تأثیر گذاشت ؟
2- انقلاب‏اسلامى‏ایران، چه تأثیراتى بر حرکت‏هاى سیاسى‏اسلامى‏معاصرگذاشت؟
3- میزان تأثیرگذارى انقلاب اسلامى بر نهضت‏هاى سیاسى اسلامى چقدر است ؟
این مقاله در صدد است، به این سئوالات سه‏گانه پاسخ گوید. زمینه‏هاى هم‏گرایى و واگرایى حرکت‏هاى انقلابى مسلمانان از انقلاب اسلامى
در پاسخ به این سئوال که چرا انقلاب اسلامى ایران بر جنبش‏هاى سیاسى اسلامى معاصر تأثیر گذاشت ؟مى‏توان به این وجوه مشترک بین انقلاب اسلامى ایران و جنبش‏هاى سیاسى اسلامى معاصر اشاره کرد.
1 - عقیده یکسان: انقلاب اسلامى ایران، گرچه یک انقلاب شیعى است، ولى همانند هر جنبش اسلامى دیگر، به وحدانیت خدا (لااله‏الاالله) و به رسالت پیامبر اکرم(ص) (اشهدان‏محمداًرسول‏الله) معتقد است، کعبه را قبله آمال و آرزوهاى معنوى خود مى‏داند، قرآن را کلام خداوند سبحان و آن را منجى بشریت گمراه تلقى مى‏کند، و به دنیاى پس از مرگ و قبل از آن، به صلح، برادرى و برابرى ایمان دارد.(2)
2- دشمن مشترک: انقلاب اسلامى و جنبش‏هاى اسلامى داراى دشمن مشترک که همان استکبار جهانى به سرکردگى آمریکا(شیطان بزرگ) و اسرائیل (غده سرطانى) است که کیان اسلام را تهدید مى‏کند و انقلاب اسلامى با طرح شعار "نه شرقى و نه غربى" علم مبارزه علیه دشمن مشترک جهان اسلام را به دوش گرفته است."(3) امام خمینى(ره)در این باره فرمود: "دشمن مشترک ما که امروز اسرائیل و آمریکا و امثال این‏هاست که مى‏خواهند حیثیت ما را از بین ببرند، و ما را تحت ستم دوباره قرار بدهند، این دشمن مشترک را دفع کنید."(4)
3 - آرمان واحد: انقلاب اسلامى ایران و جنبش‏هاى اسلامى معاصر، خواهان برچیده‏شدن ظلم و فساد و اجراى قوانین اسلام و استقرار حکومت اسلامى در جامعه مسلمانان و به اهتزاز در آوردن پرچم لااله‏الاالله در سراسر جهان از طریق نفى قدرت‏ها، و تکیه بر قدرت لایزال الهى و توده‏هاى مردم‏اند.به سخن امام خمینى(ره)، در این مورد توجه کنید: "همه در میدان باشند، با هم باشند، ما مى‏خواهیم حفظ اسلام را بکنیم، با کناره‏گیرى نمى‏شود حفظ کرد، خیال نکنید که با کناره‏گیرى تکلیف از شما سلب مى‏شود."(5) البته برخى از جنبش‏هاى سیاسى اسلامى، تنها خواستار عمل به احکام اسلام در کشورهاى خود و برخى نیز در پى تشکیل یک حکومت مستقل، بدون تاکید بر شکل اسلامى حکومت هستند.
4 - تأکید بر وحدت: انقلاب اسلامى به تأسى از اسلام ناب محمدى(ص)هیچ تفاوتى بین مسلمانان سیاه و سفید، اروپایى و غیر اروپایى قائل نیست، بر جنبه‏هاى اختلاف برانگیز در بین مسلمین پاى نمى‏فشارد، بلکه با ایجاد دارالتقریب فرق اسلامى، برپایى روز قدس، و برگزارى هفته وحدت و...در جهت اتحاد مسلمانان گام برداشته است.به همین دلیل، طیف گسترده‏اى از گروه‏هاى غیرشیعى و حتى جنبش‏هاى آزادى‏بخش غیراسلامى، انقلاب اسلامى ایران را الگو و اسوه خود قرار داده‏اند.(6) مجیب‏الرحمان شامى، روزنامه‏نگار پاکستانى در این باره مى‏گوید: "تأثیر بزرگ دیگر امام این است که گر چه ایشان یک رهبر شیعه بودند...با این وجود مبلغ جدایى نبودند، فریاد او براى اسلام بود."(7)
5 - مردم‏گرایى: مردم‏گرایى انقلاب اسلامى، عاملى در گسترش انقلاب و پذیرش آن از سوى ملت‏هاى مسلمان بوده است.انقلاب، بر این باور است که باید به ملت‏ها بهاء داد نه به دولت‏ها.به عنوان مثال، حج و اهمیت و ارزشى که ایران اسلامى به آن مى‏داد،یکى از مقولاتى است که نشان‏دهنده مردم‏گرایى انقلاب ایران است.زیرا، امام خمینى(ره)، حج را از یک مراسم عبادى بى‏روح خارج کرد، آن هم از طریق زنده‏کردن برائت از مشرکین که آن نشانى از برائت از مشرکین توسط پیامبر(ص)در صدر اسلام است.(8)
همه آنچه راکه بین ایران انقلابى و جهان اسلام وجود دارد، وجوه مشترک نیست. بلکه اختلاف‏ها و دشوارى‏هایى نیز مابین این دو وجود دارد.
الف - شیعه و سنى: نوعى معارضه تاریخى بین شیعه و سنى وجود داشته و دارد.البته تضاد تسنن وهابى با انقلاب اسلامى بیشتر است، و حتى تسنن متأثر از تصوف نیز، تضاد کمترى با شیعه دارد.سپاه صحابه در پاکستان، طالبان در افغانستان از مصادیق بارز مخالفین تشیع در جهان اسلام‏اند.به هر روى على رغم وحدت خواهى و وحدت‏طلبى انقلاب ایران، تضاد اهل سنت با شیعه، به کلى از بین نرفته است.(9)
ب - عرب و عجم: امویان، عباسیان و نیز عثمانیان و صفویان، به نوعى معارضه عرب و عجم را دامن زدند، و حتى جنگ عراق علیه ایران به عنوان جنگ قادسیه یا مهم‏ترین جنگ بین مسلمانان و ساسانیان و در واقع بین ایرانیان و عرب‏ها توجیه مى‏شد.به هر روى، آنان ایرانیان را مجوس مى‏دانستند، و بر این اساس، اعراب را برابر با اسلام و ایرانیان را مخالف با آن مى‏دیدند، این نحوه اندیشیدن، هم‏اینک نیز، کم و بیش وجود دارد.(10)
ج - بدفهمى از مسأله صدور انقلاب: برخى از شعارها و پیام‏هاى انقلاب اسلامى، مثل این سخن امام(ره)"نهضت ما دارد توسعه پیدا مى‏کند و مى‏رود توى ملت‏ها..."(11) از سوى برخى به منزله قصد ایران براى مداخله در سایر کشورها و براندازى نظام‏هاى سیاسى آن‏ها تلقى شد.در حالى که "معناى صدور انقلاب ما، این است که همه ملت‏ها بیدار شوند، و همه دولت‏ها بیدار بشوند، و خودشان را از این گرفتارى‏هایى که دارند...نجات بدهند."(12) در مجموع، على‏رغم همه دشوارى‏هایى که براى برقرارى روابط ایران انقلابى و جهان اسلام و تأثیرپذیرى متقابل آن دو وجود دارد، ولى وجوه مشترک آن دو بسیار بیشتر است. تأثیرات انقلاب اسلامى بر حرکت‏هاى انقلابى مسلمانان‏
در پاسخ به این سئوال که انقلاب اسلامى ایران، چه تأثیراتى بر حرکت‏هاى سیاسى اسلامى معاصر گذاشت ؟به آثار متعدد و متنوع مى‏توان اشاره کرد، مانند:
الف - بازتاب انعکاس سیاسى: در این قسمت به پاره‏اى از بازتاب‏هاى سیاسى در سه مقوله" انتخاب اسلام به عنوان ایدئولوژى مبارزه"، "تلاش براى دست‏یابى به حکومت اسلامى"و"نقش انقلاب اسلامى بر حیات سیاسى جنبش‏هاى اسلامى" مى‏پردازیم: به دیگر بیان، یکى از مهم‏ترین دستاوردهاى انقلاب اسلامى ایران، تجدید حیات اسلام در جهان است. مقام معظم رهبرى (مدظله العالى) در این باره فرمود: "على‏رغم گذشت بیش از یک‏صدوپنجاه سال از برنامه‏ریزى مدرن و همه جانبه علیه اسلام، امروز در سراسر دنیا یک حرکت عظیم اسلامى به وجود آمده است که به موجب آن اسلام در آفریقا، آسیا و حتى در قلب اروپا، حیات جدیدى را بازیافته و مسلمانان به شخصیت و هویت واقعى خود پى برده‏اند."(13)
1- این تجدید حیات اسلام، آثار مختلفى را براى جنبش‏هاى اسلامى به ارمغان آورد. یکى از این آثار، انتخاب اسلام به عنوان بهترین و کامل‏ترین شیوه مبارزه است. سخن‏گوى جهاد اسلامى فلسطین در ملاقات با امام خمینى(ره)در این باره گفت: "انتفاضه بارقه‏اى از نور و بازتابى از پیروزى‏هاى بزرگ انقلاب شماست، انقلابى که بزرگ‏ترین تحول را در عصر ما بوجود آورد."(14) در حالى که قبل از آن، اسلام در صحنه مبارزه علیه اسرائیل نقش چندانى نداشت. چنین رویکردى به معناى کنارگذاشتن اندیشه‏هاى غیرمذهبى به ویژه ناسیونالیسم، لیبرالیسم و کمونیسم و دور ریختن اندیشه جبرى بودن سرنوشت انسان بود که همگى در نجات ملل اسلامى از چنگال استبداد داخلى و خارجى ناتوان بودند. به عقیده شیخ‏عبدالله‏شامى، یکى از رهبران مبارز فلسطینى"پس از انقلاب اسلامى ایران، مردم فلسطین دریافتند که براى آزادى، به قرآن و تفنگ نیاز دارند."این در حالى است که براى چند دهه حرکت‏هاى انقلابى، اغلب در اختیار گروه‏هاى مارکسیستى بود.به هر حال، انقلاب اسلامى، تأکیدى بر بعد سیاسى اسلام بود، و از آن پس، در برخى از کشورها ،سازمان‏هاى مخفى شکل گرفت و مبارزه مسلحانه بر پایه اسلام، سامان‏دهى شد.(15)
روى آوردن به مبارزه بر اساس اسلام، تنها نتیجه تجدید حیات اسلام که آن را برخى اصول‏گرایى یا بنیادگرایى اسلامى مى‏نامند، نیست.بلکه در گرایش جدید"اسلام تنها راه حل" برداشت نوین و تازه‏اى از اسلام صورت گرفت که در آن مسلمین به ایستادگى، مقاومت پافشارى براى نیل به حقوق خویش تشویق شده‏اند.روزگارى این کار، از سوى حسن‏البناء و سیدقطب در جنبش اخوان‏المسلمین انجام مى‏شد، ولى انقلاب اسلامى، اسلام انقلابى رابه صورت جدى‏تر درآورد و مطرح ساخت.البته این ستیزه‏جویى انقلابى، تنها به معناى روى آوردن به اسلحه نخواهد بود، چون در آن شیوه‏هاى مسالمت‏آمیز، مشابه آنچه حزب اسلام‏گراى رفاه در ترکیه برگزید، نیز دیده مى‏شود.(16)
2 - نظام اسلامى که پس از پیروزى انقلاب اسلامى در ایران شکل گرفت، به صورت بهترین الگو و مهم‏ترین خواسته سیاسى مبارزان مسلمان درآمد.یکى از رهبران مجلس اعلاى انقلاب اسلامى عراق در این باره گفت: "ما در آن موقع مى‏گفتیم، اسلام در ایران پیروز شده است، و به زودى به دنبال آن در عراق نیز پیروز خواهد شد. بنابراین، باید از آن درس بگیریم و آن را سرمشق خود قرار دهیم.(17) به بیان دیگر، انقلاب اسلامى، حدود 5/1 میلیارد مسلمان را بر انگیخته و آنان را براى تشکیل حکومت‏الله در کره‏زمین به حرکت درآورد.(18) این رویکرد، در اساس‏نامه، گفتار و عمل سیاسى جنبش‏هاى اسلامى سیاسى معاصر به شکل‏هاى مختلفى مشاهده مى‏شود.
علاقه جنبش‏گران مسلمانان به ایجاد حکومت اسلامى به سه صورت زیر ابرازشده‏است:
اول - برخى از گروه‏هاى اسلامى در جهان تسنن به صورت آشکار هراسى از مخالفت با دولت‏هاى نامشروع ندارند، و به احادیثى که اطاعت از حاکم اسلامى را در هر شرایط لازم دانسته، چندان توجهى نمى‏کنند، بلکه خواهان استقرار حکومت اسلامى و یا نظام مصطفى(ص)در کشورشان شده‏اند، و آن را برخى از گروه‏ها در اساس‏نامه (مانند مجلس اعلاى انقلاب عراق)و یا در اعلامیه‏هاى خود(مانند حزب‏الدعوه)و...مطرح کرده‏اند. البته برخى از جنبش‏هاى اسلامى (مانند کشمیر و افغانستان)دست‏یابى به استقلال سیاسى را اولین هدف سیاسى خود، قبل از تأسیس حکومت اسلامى قرار داده‏اند.(19)
دوم - بعضى از گروه‏هاى اسلامى دیگر با طرح لزوم اجراى شریعت اسلامى (مانند نهضت جمعیت ارشاد اسلامى مصر)و یا با ترجمه کتاب حکومت اسلامى امام خمینى(ره) (مانند الیسارالاسلامى مصر)و یا با تأکید بر جمهورى اسلامى ایران به عنوان تنها راه‏حل (مانند جبهه نجات اسلامى الجزایر)(20) و...علاقه‏مندى خود را براى برپاکردن یک حکومت اسلامى ابراز کرده‏اند. شهید آیت‏الله محمدباقرصدر هم قبل از شروع جنگ تحمیلى در تلاش بود، رژیم عراق را سرنگون و یک حکومت اسلامى به شیوه حکومت ایران یعنى جمهورى اسلامى برپایه ولایت فقیه به وجود آورد.در قیام 1370ش./1991م. شیعیان عراق هم، میل به تأسیس حکومت اسلامى در رادیو صداى انقلاب عراق به گوش مى‏رسید.(21)
سوم - برخى از حرکت‏هاى دیگر اسلامى، خویش را از دایره تنگ ناسیولیسم خارج کرده و خواهان برپایى یک نظام اسلامى برپایه امت واحد مسلمان از خلیج فارس تا اقیانوس اطلس شده‏اند(مانند رابط الدعوه‏الاسلامیه در الجزایر)و یا این که بر اساس اصل ولایت فقیه و قبول آن، از رهبرى انقلاب اسلامى ایران پیروى مى‏کنند.این دسته از گروه‏ها، دوگونه‏اند. دسته‏اى که از لحاظ عقیدتى و مذهبى خود را مقلد رهبرى انقلاب اسلامى ایران مى‏دانند (مانند جنبش امل در لبنان)، و دسته‏اى که هم از لحاظ سیاسى و هم مذهبى از رهبرى انقلاب اسلامى ایران تبعیت مى‏کنند (مانند جنبش حزب‏الله لبنان).(22)
گروه‏ها و سازمان‏هاى اسلامى مذکور، براى نیل به یک نظام مبتنى بر اسلام، شیوه و روش‏هاى مختلفى را در پیش گرفته‏اند.برخى تنها از طریق اقدام قهرآمیز و مسلحانه (مانند حزب‏الله حجاز)و کودتا(مانند جنبش آزادى‏بخش بحرین)در صدد نابودکردن رژیم حاکم هستند.در نقطه مقابل، گروه‏هایى قرار دارند که شرایط فعلى را براى دست زدن به اقدامات مسلحانه مساعد نمى‏دانند، و با توسل به شیوه‏هاى مسالمت‏آمیز از قبیل شرکت در انتخابات پارلمانى در پى تغییر نظام موجود هستند (مانند حزب اسلام گراى رفاه).اما گروه‏هاى دیگر هم وجود دارند که به هر دو روش پایبندند، مانند جنبش حزب‏الله که به دو روش متمایز و در عین حال مکمل هم، یعنى جنگ با اسرائیل و شرکت در انتخابات مجلس روى آورده است.(23)
3 - انقلاب اسلامى ایران در تولد و تحرک سیاسى بسیارى از جنبش‏هاى اسلامى سیاسى نیز نقش داشته است.چنین تأثیرى با مرورى بر پرونده سیاسى جنبش‏هاى اسلامى دهه‏هاى اخیر به روشنى دیده مى‏شود.
برخى از گروه‏هاى اسلامى سیاسى، تولد و موجودیت خود را مدیون انقلاب اسلامى‏اند.این گروه‏ها دو دسته‏اند، دسته‏اى که از یک جنبش اسلامى غیرفعال پیشین منشعب شده‏اند (مانند امل اسلامى از جنبش امل و جنبش جهاد اسلامى از اخوان‏المسلمین فلسطین، در واقع بلافاصله پس از پیروزى انقلاب اسلامى، نخستین مرکز جهاداسلامى فلسطین در نوار غزه فعال شد.) و دسته‏اى که وابسته به جنبشى و گروهى نبوده‏اند، بلکه موجود و پدیده‏اى جدیدند (مانند نهضت اجراى فقه جعفرى پاکستان)اگر چه دسته اخیر بیش از دسته نخست، مدافع و متأثر از انقلاب اسلامى است، اما همه این گروه‏ها در دفاع از انقلاب اسلامى ایران، پیروى از رهبرى آن و نیز الگو قراردادن آن اشتراک، نظر دارند.
بعضى دیگر از گروه‏ها و جنبش‏هاى سیاسى اسلامى به تأثیر از تجدید حیات اسلام که از ثمرات انقلاب اسلامى ایران در قرن اخیر است، از حالت رکود، رخوت و انفعال خارج شده‏اند، و با نیرو و سازمان‏دهى جدیدى به مبارزه نظامى و سیاسى علیه حکومت و دولت‏هاى حاکم پرداخته‏اند.مثلاً حرکت اسلامى در دانشگاه‏هاى النجاعع، بیرزیت، غزه، بیت‏المقدس و الخلیل، به نحو چشمگیرى پس از انقلاب اسلامى گسترش و توسعه یافت و یا فعالیت گروه جماعةالمسلمین که حضورى محدود در نوار غزه داشت، در پى انقلاب اسلامى ایران و نیز به دنبال احکام صادره از سوى دادگاه نظامى رامله علیه اعضاى آن، افزایش پیدا کرد.(24) بخشى از این گروه‏ها، تنها به افزایش حجم فعالیت‏هاى خود اقدام کرده‏اند و در روند مبارزه به شیوه‏هاى مسالمت‏آمیز توجه دارند.بخشى دیگر بر شدت و حجم تلاش‏هاى ضد دولتى خود افزوده‏اند، و با تکیه بر روش‏هاى مسلحانه در صدد نابودى رژیم‏هاى حاکم هستند.سازمان انقلاب اسلامى جزیره‏العرب از گروه نخست و جبهه اسلامى سوریه از گروه دوم محسوب مى‏شوند.
انقلاب اسلامى ایران در تحرک سیاسى آن دسته از جنبش‏هاى به ظاهر اسلامى که هیچ‏گونه و یا کمترین علقه‏اى به انقلاب اسلامى ندارند، هم به شکل دیگرى مؤثر بوده است.این گروه‏ها که با تولد انقلاب اسلامى و به منظور مقابله با آن متولد و یا گسترش یافته‏اند، با کمک دولت‏ها و اشخاص مخالف انقلاب اسلامى و به ویژه با پشتیبانى و با حمایت مالى دولت‏هایى چون دولت پادشاهى عربستان سعودى شکل گرفته‏اند.وهابیت در پاکستان، ساف در فلسطین اشغالى و سازمان پیکار اسلامى در عراق، نمونه‏هایى از این گروه‏ها به شمار مى‏روند.به همین جهت، بعد از پیروزى انقلاب اسلامى، صف اسلام سازش کار (اسلام آمریکایى)از صف اسلام ناب محمدى(ص) کاملاً جدا شده است.از این رو، کشورهاى عربى مسلمان براى جلوگیرى از ظهور قیام مردمى متأثر از انقلاب اسلامى، تلاش زیادى را براى بهبود بخشیدن به وضع اقتصادى و تظاهر به اسلام آغاز کرده‏اند.(25)
ب - تأثیر فرهنگى: مسائل فرهنگى از آن حیث مهم هستند که پایه و اساس امور سیاسى و حرکت‏هاى سیاسى را فراهم مى‏آورند.به دیگر سخن، امور فرهنگى زمینه‏ساز امور سیاسى‏اند.به این دلیل، رنگ وبوى سیاسى به خود مى‏گیرند، و در مقوله سیاسى، شایستگى مطرح شدن را مى‏یابند. از این رو، در این بخش، صرفاً به توضیح چند تأثیر فرهنگى حرکت‏هاى انقلابى مسلمانان از انقلاب اسلامى مى‏پردازیم.
1 - انقلاب اسلامى ایران ارزش‏هاى فرهنگى نوینى را در مبارزه سیاسى جنبش‏هاى اسلامى مطرح کرد. یکى از این ارزش‏ها، گرایش به جهاد است. جنبش‏هاى اسلامى پس از انقلاب اسلامى ایران، جهاد، شهادت و ایثار جان را به عنوان اصول اساسى پذیرفته‏اند. به بیان دیگر، اصولى چون جهاد، شهادت و فداکارى که سمبل حرکت‏هاى انقلابى شیعیان و شعار انقلاب اسلامى بود، به عنوان اصول اساسى مبارزه پذیرفته شد، و به آن، با دیده تکلیف و فریضه دینى مى‏نگرد. سخن‏گوى جنبش جهاد اسلامى فلسطین در دیدار با امام(ره) و در خطاب به ایشان گفت:"با ظهور انقلاب شما، ملت مسلمان و بزرگ ما فهمید که راهش، راه جهاد و مبارزه است."شیخ اسعد تمیمى یکى از رهبران فلسطینى در این باره گفت: "تا زمان انقلاب ایران، اسلام از عرصه نبرد غایب بود، حتى در عرصه واژگان، مثلاً به جاى جهاد از کلماتى چون نضال و کفاح استفاده مى‏شد."(26) البته جنبش‏هاى سیاسى اسلامى معاصر، این کلمات را به شکل‏هاى مختلفى چون عملیات شهادت طلبانه (مثل فلسطین)و یا مبارزه مسلحانه و جنگ (مانند افغانستان) به کار گرفته‏اند.(27)
2 - مردمى بودن که یکى از ویژگى‏هاى انقلاب اسلامى ایران است، در جنبش‏هاى سیاسى اسلامى راه یافته است.به عبارت دیگر، این جنبش‏ها دریافته‏اند که اسلام توانایى بسیج توده‏هاى مردم را دارد.بر این اساس، آن‏ها از اتکا به قشر روشنفکر به سوى اتکا به مردم گرایش یافته‏اند، و در نتیجه پایگاه مردمى خود را گسترش داده‏اند. مثلاً هسته اصلى مبارزه در فلسطین را روحانیون، دانشجویان، جوانان و نوجوانان تشکیل مى‏دهد.به هر روى، پس از انقلاب اسلامى ایران، جنبش‏ها مبارزات خود را به صورت مردمى پى مى‏گیرند.به عقیده دکتر حسن‏الترابى رهبر جبهه اسلامى سودان، انقلاب اسلامى اندیشه کار مردمى و استفاده از توده‏هاى مردم را به عنوان هدیه‏اى گران‏بها به تجارب دعوت اسلامى در جهان اسلام عطا کرد.گرایش به اندیشه کار مردمى، جنبش‏هاى اسلامى را به سوى وحدت‏طلبى مذهبى و قومى سوق داد.به عنوان مثال، یکى از مواد بیانیه شش ماده‏اى مجلس اعلاى انقلاب اسلامى عراق، بر وحدت اسلامى تکیه دارد. در مجموع، این امر، جنبش‏هاى اسلامى سیاسى را از اختلاف و تفرقه دور ساخته و آن‏ها را از تشکیلات قوى‏تر، امکانات وسیع‏تر، حمایت گسترده‏تر و پایدارى بیشتر برخوردار ساخت.(28)
3 - شکل دیگر تأثیرات انقلاب اسلامى ایران بر جنبش‏هاى سیاسى اسلامى معاصر، به تقلید شعارهاى انقلاب اسلامى از سوى جنبش‏گران مسلمان بر مى‏گردد.مثلاً، شعار مردم مسلمان معترض ترکیه، قبل از کودتاى 1359 آن کشور، استقلال، آزادى و جمهورى اسلامى بود.شهروندان کابل برفراز بام منازل خود فریاد الله‏اکبر سر مى‏دادند، در پلاکاردهاى مسلمانان مصر شعار لاشرقیه و لاغربیه دیده شده است.مردم کشمیر در راهپیمایى دویست هزار نفرى 1369 شعار الله‏اکبر و خمینى رهبر را مطرح کردند.فلسطینى‏ها همان شعارهایى را سر مى‏دهند که انقلاب اسلامى منادى آن بود. آن‏ها با فریاد بلند فریاد مى‏زنند، لااله‏الاالله، الله‏اکبر، پیروزى از آن اسلام است.در واقع، آن‏ها شعارهاى قوم‏گرایى و الحادى را به یک سو انداختند، و شعارهاى انقلاب اسلامى را برگزیدند.در سال‏هاى 1369تا1379 در خیابان‏هاى کیپ تاون آفریقاى جنوبى شعار و نداى الله اکبر، بسیار شنیده شد.این یادآور و مؤید این کلام رهبرى انقلاب است که فریاد الله‏اکبر مردم الجزایر بر پشت بام‏ها درس گرفته از ملت انقلابى ایران است.(29)
4 - جنبش سیاسى اسلامى معاصر به تأثیر از انقلاب اسلامى ایران از مسجد سرچشمه مى‏گیرد و به مسجد و اماکن مقدسه ختم مى‏شود.حتى دانشجویان انقلابى، حرکت‏هاى ضد دولتى خود را از مسجد دانشگاه‏ها سامان مى‏دهند.بدین‏سان مساجد رونق تازه‏اى یافته‏اند، و مرتب بر ساخت مساجد تازه افزوده مى‏گردد.به عنوان مثال، تعداد مساجدساخته شده در فلسطین طى سال‏هاى 1378 و 1379سه برابر سال‏هاى قبل از آن بود. و نیز برنامه‏هاى مساجد افزایش یافته، گفت و گوى‏هاى سیاسى در مساجد زیاد شده گرایش به مسجد و نمازهاى جمعه و جماعت فزونى گرفته و مساجد بیش از گذشته به مرکز مخالفت‏هاى ضد دولتى تبدیل گردیده است.هسته‏هاى اصلى مبارزه از درون مساجد و با فکر و اندیشه اسلامى شروع و گسترش یافت و مبارزات به شکلى مردمى و همه جانبه درآمد، و به همین دلیل، دومین مرحله انتفاضه که در ماه‏هاى پایانى 1379 شکل گرفت، به انتفاضه‏الاقصى معروف است، قبل از آن نیز، به انتفاضه، انقلاب مساجد مى‏گفتند. شاید به این علت، امام جماعت مسجدالاقصى مى‏گوید، مسجد به صورت منبع الهام، ثبات و پیوستگى مبارزان فلسطینى علیه اشغال‏گران درآمده است.(30)
5 - از دیگر موارد تأثیر گزارى انقلاب اسلامى ایران که در پیروان جنبش‏هاى سیاسى اسلامى معاصر دیده مى‏شود، حجاب است.با پیروزى انقلاب اسلامى، گرایش به حجاب اسلامى در اقصى نقاط جهان اسلام فزونى گرفت.حتى در برخى از کشورهاى اسلامى چون لبنان و الجزایر، چادر که سمبل حجاب ایرانى است، مورد استفاده قرار گرفت.در ترکیه، على رغم مخالفت‏هاى دولتى، رعایت حجاب رو به گسترش است.زنان فلسطینى گرایش بیشترى به حجاب پیدا کرده‏اند، در کنار آن، گرایش به نماز بیشتر شده، انتشار مجلات و نشریات اسلامى افزایش یافته و مشروب فروشى‏ها و مراکز فساد و فحشاء مورد حمله زیادى قرار مى‏گیرند.حجاب اسلامى، حتى تا دل اروپا هم نفوذ کرده است، به گونه‏اى که گرایش به حجاب در مدارس فرانسه و مخالفت مکرر دولت این کشور با حجاب، پدیده‏اى به نام جنگ روسرى را پدید آورده است.(31)
6 - یکى دیگر از آثار فرهنگى انقلاب اسلامى ایران بر حرکت‏هاى اسلامى و سیاسى معاصر، تظاهرات به سبک ایران است که در برخى از کشورهاى اسلامى اتفاق افتاد.مثلاً مردم شهرهاى عراق، چون نجف و کربلا در تأیید انقلاب اسلامى ایران و به تأسى از آن، در روز 23 بهمن 1357، تظاهراتى شبیه به ایران برپا نمودند.در پى آن، تظاهراتى به شکل ایران در شهرهاى کاظمین، الثوره، بغداد و دیاله به رهبرى شهید آیت‏الله محمد باقر صدر برقرار شد. حتى در آغاز انتفاضه جدید مردم عراق، یعنى در 1370، آن‏ها همانند تظاهر کنندگان ایرانى مخالف شاه در سال‏هاى 1356 و 1357، شهر حلبچه را به خمینى شهر نام‏گذارى کردند، و کنترل شهرها را به دست گرفتند.شیعیان عربستان سعودى اندکى پس از پیروزى انقلاب اسلامى ایران، در شهرهاى قطیف، صفرا، اباقیق، خنجى و شیهات دست به تظاهرات زدند. تظاهرات مشابهى در سال 1357 در شهرهاى قونیه، یوزکات و کوجائیلى ترکیه صورت گرفت .این روند، کم و بیش در سال‏هاى بعد نیز ادامه یافت.(32)
7 - شعارنویسى به شیوه مبارزان انقلابى ایران مورد توجه جنبش‏گران مسلمان است. به عنوان مثال، مردم مصر در مخالفت با رژیم مبارک، شعارهاى لااله‏الاالله، محمد رسول الله(ص) و آیات قرآن را بر روى شیشه اتومبیل مى‏نویسند.در نجف، شعارهایى از قبیل بله به اسلام و نه به عفلق بر روى دیوارها نوشته مى‏شد.در انتفاضه 15 شعبان 1370 عراق، شعار النجدى یا ایران به چشم مى‏خورد.علاوه بر آن، اعلامیه‏ها سخنرانى‏ها و پوسترها به شکل مشابه آنچه در ایران اتفاق افتاد، در کشورهاى اسلامى چاپ و انتشار مى‏یابد. هنوز در منطقه شیعه نشین بیروت یعنى ضاحیه، شعارهاى انقلاب اسلامى و تصاویر رهبرى آن وجود دارد.(33) پژواک‏ها و بازتاب‏هاى انقلاب اسلامى، بررسى یک نمونه (حزب‏الله لبنان)
بهترین پاسخ به این پرسش که انقلاب اسلامى به چه میزان بر جنبش‏هاى اسلامى معاصر تأثیر گذاشته است؟ معرفى و توصیف مصادیق است.البته مصادیق متعددند، اما برخى از آن‏ها داراى برجستگى بیشترى هستند. در این مورد، لبنان و حزب‏الله برجسته‏ترین نمونه است.
بین ایرانیان و لبنانى‏ها، علقه‏هاى فراوانى چون پیوندهاى تاریخى علما و مردم جبل عامل با ایران دوران صفویه، فعالیت‏هاى سیاسى، فرهنگى و اقتصادى روحانى بلندآوازه ایرانى، امام موسى صدر به عنوان رهبر شیعیان لبنان، تشکیلات بر جاى مانده از او یعنى جنبش امل، حضور شیعیان بسیار در لبنان، وجود دشمن مشترک (اسرائیل)، حمله اسرائیل به جنوب لبنان، کمک‏هاى انسان دوستانه جمهورى اسلامى ایران به محرومان لبنانى، مهاجرت و سکونت دائم تعدادى از اتباع لبنان در ایران و... وجود دارد.این پیوندها باعث شده است که انقلاب اسلامى ایران بیش از هر جا در لبنان مؤثر باشد.این تأثیر در زمینه‏هاى متعددى مشاهده مى‏شود.در زمینه فرهنگى، تعداد زیادى از تصاویر بزرگ امام خمینى(ره)و مقام معظم رهبرى در نقاط مختلف لبنان به چشم مى‏خورد.بر روى دیوارهاى آن عکس شهدایى دیده مى‏شود که جان خود را در راه مبارزه علیه آمریکا و رژیم صهیونیستى (دشمن شماره یک ایران) از دست داده‏اند. مردان با ظواهر اسلامى در خیابان‏ها در رفت و آمد هستند. زنان ملبس به حجاب اسلامى‏اند و در اجتماعات عمومى، جایگاه زنان از مردان جداست، و مردم لبنان از ایران به عنوان یک دولت انقلابى و اسلامى حمایت مى‏کنند.(34)
در لبنان، حزب‏الله بیش از هر گروه سیاسى اسلامى دیگر، تحت تأثیر انقلاب اسلامى ایران قرار دارد.علاوه بر زمینه‏هاى مشترک موجود بین ایران و لبنان، انگیزه‏هاى دیگرى موجب چنین تأثیر شگرف شده است.این انگیزه‏ها را مى‏توان در پذیرش رهبرى انقلاب اسلامى به عنوان رهبر دینى و سیاسى از سوى حزب‏الله خلاصه کرد. هم چنین حزب‏الله از لحاظ اقتصادى و اجتماعى با اعطاى کمک‏هاى تحصیلى به مستضعفان، توزیع داروى رایگان بین بیماران، تقسیم آب بین نیازمندان، ارائه خدمات درمانى به محرومان، البته در پرتو حمایت ایران به شدت فعال است.در عین حال از لحاظ نظامى از اسلحه و جنگ جدا نیست.بلکه برپایه اصل جهاد همواره آماده پاسخ‏گویى به حمله احتمالى دشمن صهیونیستى است، و در این باره، اعضاى حزب‏الله لبنان براساس شعار اسلامى امام خمینى(ره) یعنى اسرائیل باید از بین برود، قسم یاد کرده‏اند که جنگ با اسرائیل را تا آخرین لحظه ادامه دهند.در بعد فرهنگى حزب‏الله شعارهایى را از انقلاب اسلامى به عاریت گرفته و سمبل‏هاى انقلاب اسلامى را سمبل خود مى‏داند. پیروزى حزب‏الله در دو دهه از فعالیتش علیه اسرائیل در مقایسه با فعالیت 40 و 50 ساله ساف، نشان از سودمندى استفاده از شعارهاى اسلامى و جهاد مقدس علیه اشغال‏گران و عدم اتکاء به کشورهاى دیگر در مبارزه ضد اسرائیلى دارد.(35)
حزب‏الله لبنان در بعد سیاسى هم به شدت از انقلاب اسلامى ایران تأثیر پذیرفته است، و بر خلاف جنبش امل، رهبرى انقلاب ایران را در دو بعد سیاسى و مذهبى و بر پایه اصل ولایت مطلقه فقیه پذیرفته‏اند. به همین جهت از مواضع منطقه‏اى و جهانى جمهورى اسلامى ایران حمایت به عمل مى‏آورند. حسین موسوى رهبر جنبش امل اسلامى در این باره مى‏گوید:"ما به جهان اعلام مى‏کنیم که جمهورى اسلامى مادر ماست.دین‏ما، ملکه ما، خون ما و شریان حیات ماست." در مجموع مى‏توان گفت که علت توفیق حزب‏الله دو چیز است :
اولاً، به مبارزه رنگ اسلامى زد، شعارهاى اسلامى برگزید، جهاد علیه اشغال‏گران را اعلام نمود.
ثانیاً، بدون اتکا به کشورهاى دیگر، مبارزه خود را اداره کرد و آن را به انجام رسانید. که هر یک از این دو علت توفیق نیز، برگرفته از انقلاب اسلامى ایران است. نتیجه
انقلاب اسلامى تلاشى براى زنده‏کردن یاد خدا در محور حیات انسان(36) و نیز، روشى براى زندگى فراتر از همه اختلافات ملى، قومى و مذهبى بود.(37) به بیان دیگر، انقلاب اسلامى از انقلاباتى است که حرکت و آثارش در چهارچوب مرزهاى یک کشور خلاصه نمى‏شود، بلکه دیدگاه فراملى دارد. از این رو، بر روى ملت‏ها حساس است و تمایل به فراگیر شدن دارد.بنابراین، بر جنبش‏هاى اسلامى سیاسى معاصر تأثیر گذاشته، و به آنان جرأت و جسارت مبارزه داده است، و به آنان مى‏گوید اسلام به ملتى خاص تعلق ندارد و هدف آن، نجات محرومان و مستضعفان است.نتیجه آن که، انقلاب اسلامى چراغ رستگارى و نجات را بر افروخته است، البته این که مسلمانان، به ویژه جنبش‏هاى اسلامى بتوانند از نور این چراغ به هدایت و سعادت نایل آیند، به عوامل متعددى بستگى دارد که مهم‏ترین آن، اراده و تلاش آن‏ها در چهار چوب اسلام و با الگوگیرى از انقلاب اسلامى است. پاورقی ها:پى‏نوشت‏ها: - 1 - انورابوطه، "تأثیر امام خمینى(ره) و انقلاب اسلامى در اندیشه و عملکرد جنبش جهاد اسلامى فلسطین، "ترجمه مهدى سرحدى، فصل نامه حضور، شماره 33 (پائیز 1379) ص 98 - 80. 2 - انور جندى، اسلام و جهان معاصر، ترجمه حمید رضا آژیر (مشهد :آستان قدس، 1371 )ص 260 - 257. 3 - جندى، همان. 4 - امام خمینى(ره)، صحیفه نور، ج 16، ص 289. 5 - همان، ج 20، ص 6. 6 - همان، ج 6، ص 768. 7 - فصل‏نامه حضور، شماره 34 (زمستان 1379 )ص 14. 8 - رسول جعفریان، مقالات تاریخى، ج 7، ج 5 (قم؛ الهادى، 1378) ص 241. 9 - همان، ص 243. 10 - همان، ص 245. 11 - امام خمینى(ره)، صحیفه نور، ج 11، ص 45. 12 - همان، ج 13، ص 123. 13 - کیهان (22 آذر 1369 )ص 12. 14 - حسین کرهرودى، "انتفاضه فلسطین مولود اصول‏گرایى اسلامى معاصر، "فصل‏نامه علوم سیاسى، سال چهارم، شماره 14 (تابستان 1380 )ص 199. 15 - جعفریان، همان، ص 247 و 237. 16 - همان. 17 - محمد حسین جمشیدى، "ارتباط متقابل انقلاب اسلامى ایران و جنبش شیعیان عراق، "مجموعه مقالات انقلاب اسلامى و ریشه‏هاى آن، 2 ج، ج 2 (قم :نهاد نمایندگى رهبرى در دانشگاه‏ها، 1374 ) 394 - 391. 18 - جمهورى اسلامى (4 بهمن 1371 )، ص 8. 19 - دستاوردهاى عظیم انقلاب شکوهمند اسلامى ایران در گستره جهان، 2 ج، ج 2 (تهران :سازمان ارتباطات فرهنگى، بى تا) ص 48 - 3. 20 - جمعى از نویسندگان، انقلاب اسلامى چرایى و چگونگى رخداد آن (قم :نهاد نمایندگى رهبرى در دانشگاه‏ها، 1378 )ص 213. 21 - جمشیدى، همان. 22 - حمید احمدى، "انقلاب اسلامى ایران و جنبش‏هاى اسلامى در خاورمیانه عربى، مجموعه مقالات پیرامون جهان سوم (تهران: سفیر، 1369 )ص 157 - 117. 23 - دستاوردهاى عظیم انقلاب شکوهمند اسلامى ایران در گستره جهان، همان. 24 - هادى خسروشاهى، حرکت‏هاى اسلامى در فلسطین (تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1370 )ص 143. 25 - جعفریان، همان، ص 247. 26 - کرهرودى، همان. 27 - جعفریان، همان. 28 - کرهرودى، همان، ص 305. 29 - جمشیدى، همان.کرهرودى، همان، ص 299.جمهورى اسلامى (13 / 3 76 )ص 8. 30 - کرهرودى، همان.مهدى حسنى، فلسطین و صهیونیسم (قم: مرکز تحقیقات اسلامى سپاه، 1376 )ص 81. 31 - دستاوردهاى عظیم انقلاب شکوهمند اسلامى ایران در گستره جهان، همان. 32 - همان. 33 - جمشیدى، همان.جعفریان، همان. 34 - دستاوردهاى عظیم انقلاب شکوهمند اسلامى ایران در گستره جهان، همان. 35 - همان. 36 - فصل‏نامه حضور، شماره 27 (بهار 1378 )ص 70. 37 - فصل‏نامه حضور، شماره 34 (زمستان 1379 )ص‏14.

تعداد مشاهده مقاله: 83