دستاورد اولین اعزام دانشجو به فرانسه‏

حاج عباس شیرازى در سال 1235 هجرى قمرى براى فراگرفتن فن گل سازى (ساخت گل‏هاى مصنوعى از پارچه و کاغذ) به فرانسه اعزام شد. از این روى وى را مى‏توان نخستین دانشجو و کارآموز اعزامى از ایران به فرانسه دانست.
اعزام حاج عباس شیرازى به پاریس حکایت جالبى دارد که مرحوم دکتر جواد شیخ الاسلامى مورخ معاصر در خصوص آن چنین مى‏نگارد:
«در زمانى که محمد شاه قاجار هنوز جوان بود و پیش پدرش عباس میرزا در تبریز زندگى مى‏کرد یکى از تجار فرنگى مقدارى گل مصنوعى به ایران آورد و چند دسته از همان گل‏ها از تهران به تبریز رسید. زنان اندرونى محمد میرزا عاشق و فریفته آنها شده و خواستار تزیین اتاق‏هاى خود با گل مصنوعى خارجى شدند. از آنجا که تهیه آن مقدار گل مصنوعى در تبریز امکان نداشت و کسى هم یافت نمى‏شد که بتواند نظیرشان را بسازد، محمد میرزا یکى از نقاشان خود (حاج عباس شیرازى) را روانه فرنگستان کرد تا صنعت گل سازى را فرا گیرد و با این هنر به ایران بازگردد.
حاج عباس به پاریس رفت و نهایت توان خود را براى آموزش این هنز نزد بانوانى که از متخصصان ساخت آن بودند به کار گرفت. اما در تحصیل این امر ناکام ماند و موفق به فراگرفتن ظرایف صنعت گل سازى در فرانسه نشد.

با این همه وى تدبیرى اندیشید و از محمد میرزا اجازه خواست یکى از خانم‏هاى گل ساز فرانسوى را براى آموزش گل سازى به ایرانیان به کشور بیاورد. محمد میرزا با تقاضاى وى موافقت کرد و به حاج عباس براى دعوت از یکى از خانم‏هاى گل ساز فرانسوى به ایران اختیار تام داد. وى نیز خانمى از اهالى ایالت اورلیان فرانسه را که در پاریس کار مى‏کرد و 30 سال سن داشت با حقوق سالیانه 8000 فرانک استخدام کرد و همراه وى روانه تبریز گردید.
حاج عباس در بین راه متوجه شد که این خانم علاوه بر مهارت در صنعت گل سازى، در رشته‏هاى دیگرى چون قلاب دوزى و خیاطى و آشپزى فرنگى هم خیلى ماهر است.
سرانجام این زن فرانسوى در بین راه به دین مبین اسلام مشرف شد و سپس به عقد و ازدواج حاج عباس درآمد. خانم فرانسوى نیز از این که به همسرى فردى متنفذ، خوش بیان، باهنر و ثروتمند درآمده بود چندان ناراضى نبود.»
حاج عباس شیرازى ظاهراً نخستین فرد ایرانى است که همسرى فرانسوى اختیار کرده است. ازدواج نخستین شهروند ایرانى با یک زن فرانسوى ابعاد فراتر از مسایل خانوادگى به خودگرفت و آثارى در فضاى سیاسى وقت ایران بر جاى گذاشت.
مادام حاج عباس که زنى بسیار زیرک و باهوش بود پس از رسیدن به ایران در اندک زمانى زبان فارسى را فرا گرفت و در دربار محمد میرزا آرایشگر زنان حرم ولیعهد ایران شد. وى همچنین پادشاه آینده را با نقل حکایات و داستان‏هاى اروپایى و تاریخ مغرب زمین مشغول مى‏کرد. دامنه نفوذ و اقتدار این بانوى فرانسوى در دربار ایران به تدریج به جایى رسید که حتى در مصالح سیاسى و کشورى نیز با وى مشورت مى‏کردند.
در این میان همسر ارشد محمد میرزا (ملک جهان خانم معروف به مهد علیا مادر ناصرالدین شاه شاه آینده) روابط بسیار نزدیکى با این زن فرانسوى برقرار کرد و تربیت دو فرزند خود، ناصرالدین میرزا و شاهزاده خانم عزت الدوله را به وى سپرد.
حاج عباس شیرازى 10 سال پس از بازگشت به ایران در گذشت و همسر فرانسوى‏اش که فرزندى نداشت در حرم شاه باقى ماند. به ادعاى مورخان ایرانى وى در تمام فعالیت‏هاى سیاسى مهد علیا که متأسفانه با توطئه‏هاى فراوان اخلاقى و سیاسى همراه بود مشارکت داشت.
پس از مرگ فتحعلى شاه و رسیدن نواده وى محمد میرزا به سلطنت که به افزایش قدرت مهد علیا به عنوان ملکه کشور انجامید، قدرت و نفوذ مادام حاج عباس نیز در دربار فزونى گرفت. مهد علیا که هنگام مرگ محمد شاه در تهران اقامت داشت. با کمک و راهنمایى این ندیمه فرانسوى، تا هنگام رسیدن ناصرالدین شاه از تبریز به تهران به اداره امور کشور پرداخت. به عبارت دیگر مهد علیا با راهنمایى ندیمه فرانسوى خود زمینه را براى رسیدن ناصرالدین شاه به قدرت فراهم کرد.
مادام حاج عباس از این تاریخ (1264 هجرى قمرى) تا اواخر سال 1295 در حرم ناصرالدین شاه به اعمال نفوذ سیاسى مشغول بود و در همین سال یعنى حدود 90 سالگى درگذشت.
عباس اقبال آشتیانى مورخ بزرگ ایرانى در یکى از مقالاتش نوشت: «هیچ بعید نیست که این ندیمه فرانسوى در توطئه هایى چون کور کردن عباس میرزا ملک آرا و حتى در ماجراى قتل امیر کبیر نیز مشارکت داشته باشد. به نوشته آشتیانى "دسیسه یک زن به تنهایى مى‏تواند خاندانى را بر باد دهد، وقتى که دو زن مکار و توطئه گر (مهد علیا و مادام حاج عباس) با هم همدست شوند معلوم است که دامنه فساد و اخلال ایشان به چه حوادث شومى مى‏تواند منتهى گردد.» پاورقی ها:

تعداد مشاهده مقاله: 80