بهار قرآن و عرفان

نگاهى به اعمال عبادى وعرفانى ماه مبارک رمضان
ماه مبارک رمضان، نهمین ماه هجرى قمرى و مهمترین و شریفترین ماه‏هاى سال است ودر نزد پیروان ادیان الهى و توحیدى، به ویژه دین حنیف ابراهیمى در جزیرة العرب، از اعتبار و موقعیت ممتازى برخوردار بود و در دین اسلام نیز ارزش و بهاى مضاعفى پیدا کرد و علاوه بر وجوب روزه در این ماه شریف، بنا برتصریح قرآن مجید، شب قدر در آن واقع شد و خود قرآن نیز در این شب یک جا بر رسول خدا(ص) نازل گردید و اصولاً ماه رمضان از دیدگاه اسلام، ماهى است که منتسب به پروردگار منان مى‏باشد و هر کسى حرمت این ماه را نگه دارد، طبعاً مهمان خداوند متعال خواهد بود. اما در نزد سالکان و طى کنندگان راه عرفان، اولین ماه سال خود سازى و آغازین ایام طریق وصل به مقام عبودیت و معرفت مى‏باشد. در این باب روایات فراوانى وارد گردیده است.
پیامبراکرم(ص) در عظمت و شرافت این ماه عزیز، در خطبه معروف خویش فرمود: «ایها الناس! انه قد أقبل الیکم شهر الله بالبرکة و الرّحمة و المغفرة، شهر هو عند الله افضل الشهور، و ایامه افضل الأیام، و لیالیه أفضل اللیالى، و ساعاته افضل الساعات، و هو شهر دعیتم فیه الى ضیافة اللّه، و جعلتم فیه من اهل کرامة الله...؛ (1) یعنى: مردم! ماه خدا با برکت و رحمت و بخشش گناهان نزدیک است؛ ماهى که نزد خدا برترین ماه‏ها، روزهایش برترین روزها، شب‏هایش بهترین شب‏ها و ساعت‏هاى آن بهترین ساعت‏ها است؛ ماهى که در آن به میهمانى خدا دعوت شدید و شما را در این ماه از کسانى قرار داده‏اند که شایسته کرامت خدا هستند...»(2)
عبدالله بن عباس از پیامبراکرم(ص) درباره فضیلت ماه رمضان و فواید بى شمار آن براى امت اسلام، روایتى نقل کرده است، که انسان را به شگفتى وامى‏دارد. آن حضرت در فرازى از این حدیث شریف فرمود: «و ان لله تعالى فى آخر کلّ یوم من شهر رمضان عند الافطار ألف ألف عتیق من النّار، فاذا کانت لیلة الجمعة و یوم الجمعة، أعتق فى کلّ ساعة منهما ألف ألف عتیق من النّار، و کلّهم قد استوجبوا العذاب، فاذا کان فى آخر یوم من شهر رمضان أعتق الله فى ذلک الیوم بعدد ما أعتق من اوّل الشّهر الى آخره؛(3) خداوند متعال در آخر هر روز از ماه رمضان، به هنگام افطار یک میلیون نفر را و در شب جمعه و روز جمعه (در این ماه شریف) در هر ساعت، یک میلیون نفر را که همگى سزاوار آتش جهنم‏اند، از آتش آزاد مى‏کند و هنگامى که آخرین روز ماه رمضان فرا رسد، در أن روز به تعداد کسانى که از اول تا أخر ماه رمضان آزاد کرده است، بندگان گناهکار خویش را از آتش جهنم آزاد مى‏کند.»
امیرمؤمنان على بن ابى طالب(ع) در حدیثى فرمود: نگویید رمضان؛ زیرا نمى دانید رمضان چیست؛ و اگر کسى گفت، باید براى کفاره آن، صدقه دهد و روزه بگیرد. بلکه همانطورى که خداوند متعال فرموده است بگویید: ماه رمضان.(4)
فضیلت و موقعیت ماه مبارک رمضان، بیش از آن مقدارى است که ما بتوانیم در این مقال بیان کنیم و بدین جهت به همین مقدار بسنده کرده و در این جا تنها به برخى از اعمال عبادى و عرفانى آن اشاره مى‏کنیم: الف - پیش از ورود به ماه مبارک رمضان:
آمادگى ورود به ماه خدا و پیدا کردن لیاقت و صلاحیت روحى و روانى جهت حضور در ضیافت الهى در این ماه عزیز، بسیار مهم وقابل توجه است و مؤمنان و عارفان نباید ازآن غافل بمانند. در این باب توصیه و تذکرهایى از سوى معصومین و اولیاى ما وارد شده است که به برخى از آن‏ها اشاره مى‏کنیم:
1- باید روح وروان خود را با دعا، استغفار، تلاوت قرآن کریم، توبه و انابه پذیراى این مهمانى بزرگ بنماییم. عبدالسلام بن صالح هروى، معروف به ابا صلت گفت: در آخرین جمعه ماه شعبان برمولایم امام رضا(ع) وارد شدم و آن حضرت درباره ورود به این ماه و آمادگى درک آن، به من چنین فرمود: یا اباالصلت انّ شعبان قد مضى اکثره و هذا آخر جمعة فیه، فتدارک فیما بقى تقصیرک فیما مضى منه، و علیک بالاقبال على مایعنیک، و اکثر من الدعاء والاستغفار و تلاوة القرآن، و تب الى اللّه من ذنوبک، لیقبل شهر رمضان الیک و انت مخلص للّه عزّوجلّ، ولا تدعن امانة فى عنقک الا ادیتها، وفى قلبک حقدا على مؤمن الا نزعته، ولا ذنباً انت مرتکبته الا اقلعت عنه، واتق الله و توکل علیه فى سرک امرک و علانیتک " ومن یتوکل على اللّه فهو حسبه ان اللّه بالغ امره قد جعل لکل شى‏ء قدرا "(5) و اکثر من ان تقول فیما بقى من هذا الشهر:"اللهم ان تکن غفرت لنا فیما مضى من شعبان فاغفر لنا فیما بقى منه " فان اللّه تبارک و تعالى یعتق فى هذا الشهر رقابا من النار لحرمة شهر رمضان(6)
اى ابا صلت! بیشتر شعبان گذشت و این آخرین جمعه آن است؛ کوتاهى گذشته خود را در این ماه جبران کن، بسیار دعا و استغفار کن و خیلى قرآن بخوان؛ و از گناهانت توبه کن، تا وقتى ماه رمضان مى‏آید مخلص براى خدا باشى و هیچ امانتى بگردنت نباشد مگر این که آن را رد کنى و هیچ کینه‏اى از مؤمنى در دلت نباشد مگر این که آن را از بین ببرى و از هر گناهى که انجام مى‏دهى، دست بردارى، تقواى خدارا پیشه کن و در نهان و آشکارت به او توکل کن " و کسى که به خدا توکل کند براى او کافى خواهد بود " و در باقى مانده این ماه، این دعا را زیاد تکرار کن: " خدایا ! اگر در این مدت که از شعبان گذشته، مارا نبخشیده‏اى، در مدتى که از آن مانده است مارا بیامرز" زیرا خداوند متعال به احترام ماه رمضان، در این ماه افراد زیادى را از آتش رها مى‏کند.(7)
از امام على بن ابى طالب(ع) نیز روایت شده است: علیکم فى شهر رمضان بالاستغفار والدعاء، اما الدعاء فیدفع عنکم البلاء، واما الاستغفار فیمحو ذنوبکم.(8) 2- وصل شعبان به رمضان‏
مى‏توان با روزه گرفتن آخرین روزهاى ماه شعبان، این ماه را به ماه رمضان وصل و ثواب روزه هردو ماه را دریافت کرد. از امام جعفر صادق (ع) روایت شد: من صام ثلاثه ایام من آخر شعبان و وصلها بشهر رمضان، کتب اللّه له شهرین متتابعین؛(9)هرکه سه روز آخر ماه شعبان را روزه بگیرد و آن را به روزه ماه رمضان وصل نماید، خداوند متعال ثواب دوماه روزه پشت سرهم (هردو ماه شعبان و رمضان) را براى وى منظور مى‏نماید. 3- خواندن دعاهاى وارده‏
سید بن طاووس (ره) در اقبال الاعمال گفت: ما از طرق متعدد به این روایت دسترسى پیدا کردیم که امام صادق(ع) در آخرین شب ماه شعبان و در شب اول ماه رمضان، این دعا را مى‏خواند: اللهم انّ هذا الشهر المبارک، الذى انزلت فیه القرآن، وجعلته هدى للناس و بیّنات من الهدى والفرقان قد حضر، فسلمنا فیه و سلمنا منه، و سلمه لنا و تسلمه منا، فى یسر منک و عافیه...(10) 4- زیارت امام حسین(ع)
براساس روایات متعدد، زیارت حضرت اباعبد الله الحسین(ع) در این ماه عظیم ثواب فراوانى دارد. از جمله در روایتى از امام جعفر صادق(ع) آمده است: زیارت امام حسین(ع) در یکى از شب‏هاى اول، پانزده و آخر ماه رمضان، موجب عفو و ریزش گناهان انسان مى‏گردد و ثواب حج و عمره را براى وى در پى خواهد داشت.(11) و در حدیثى دیگر فرمود: من زار قبر الحسین(ع) فى شهر رمضان و مات فى الطریق، لم یعرض و لم یحاسب و یقال له: ادخل الجنه آمنا؛(12) هرکه قبر اباعبدالله الحسین(ع) را در ماه رمضان زیارت کند و در این راه بمیرد (در روز قیامت) جلویش گرفته نمى‏شود و از او بازخواست نمى‏گردد و به وى گفته مى‏شود: با کمال امنیت و آرامش وارد بهشت شوید. 5 - شناخت هلال رمضان‏
یکى از وظایف مؤمنان و روزه گیران شناخت هلال رمضان است، تا روز بعد را به عنوان اولین روز ماه مبارک رمضان روزه بگیرند. براى شناخت هلال رمضان، راه‏هاى فنى و روایى مختلفى وجود دارد که در این بحث، جاى پرداختن به آن‏ها نیست. برخى از علما و دانشمندان شیعه، از جمله سید بن طاووس(ره) در الاقبال و شیخ کلینى(ره) در الکافى به بعضى از آن‏ها اشاره کرده‏اند.(13) 6- دعاى رؤیت هلال‏
از سنت‏هاى رایج مؤمنان در آخرین دقایق آخرین روز ماه شعبان، رؤیت هلال رمضان و خواندن دعاى مأثوره است. در این باره دعاهاى زیادى وارد شده است. از جمله این دعاء که از رسول خدا(ص) روایت شده است: اللهم اهله علینا بالامن والایمان، والسلامة والاسلام، والعافیة المجلله ودفع الاسقام، والرزق الواسع، والعون على الصلاة والصیام والقیام و تلاوة القرآن . اللهم سلمنا لشهر رمضان، و تسلمه منا و سلمنا فیه، حتى ینقضى عنا شهر رمضان، و قد عفوت عنا و غفرت لنا و رحمتنا.(14)

ب - اعمال مشترک ماه مبارک رمضان

1- خواندن دعا و مناجات‏
دعاها و مناجات فراوانى ازامامان معصوم(ع) در این ماه وارد شده است که به طور مشترک در تمامى این ماه مى‏توان خواند. مانند دعاى: اللهم ارزقنى حج بیتک الحرام...، پس از هر نماز واجب؛ دعاى: یا على یا عظیم، یا غفور یا رحیم...؛ پس از هر نماز واجب؛ دعاى: اللهم ادخل على اهل القبور السّرور...، پس از هر نماز واجب و دعاى: اللهم لک صمت و على رزقک افطرت و علیک توکلت فتقبل منى، به هنگام افطار.(15) 2- خواندن قرآن‏
ماه رمضان، ماه نزول قرآن است. بدین لحاظ سفارش فراوان در خواندن قرآن و تدبر وتفکر در آن شده است و چه خوب است که مؤمنان در هرچند روز، و حتى در هرروز یک ختم قرآن نمایند. امام محمد باقر(ع) در روایتى فرمود:لکل شى‏ء ربیع، و ربیع القرآن شهر رمضان؛(16) براى هرچیزى بهار است، و بهار قرآن ماه رمضان مى‏باشد.
برخى از ائمه اطهار(ع) در این ماه، چهل ختم قرآن و حتى گاهى زیادتر از آن انجام مى دادند.(17)
3- ذکر استغفار و گفتن "لا اله الا الله" و صلوات فرستادن بر محمد و آل محمد(ص).(18)
4- صدقه دادن و افطار دهى به روزه داران، اگر چه به چند دانه خرما و یا شربتى از آب باشد. پیامبر اکرم(ص) در روایتى فرمود: من فطر فى هذا الشهر مؤمنا صائماً، کان له بذلک عند اللّه عزّو جلّ عتق رقبة مؤمنة، و مغفرة لما مضى من ذنوبه. فقیل: یا رسول اللّه لیس کلنا نقدر ان نفطر صائما؟ فقال: انّ اللّه تبارک و تعالى کریم یعطى هذا الثواب منکم من لم یقدر الاّ على مذقة من لبن یفطر بها صائماً، او شربة من ماء عذب، او تمیرات لایقدر على اکثر من ذلک.(19) 5 - خواندن نمازهاى مستحبى‏
ماه رمضان، فرصت مناسبى براى نماز و راز و نیاز بامعبود محبوب است، به ویژه قضاى نمازهاى واجب فراموش شده و یا ترک شده. هم چنین بجا آوردن نمازهاى مستحبى فراوانى که براى این ماه تعیین شده است. مانند خواندن هزار رکعت نماز در مجموع این ماه شریف. بدین گونه که در دهه اول و دهه دوم در هر شبى بیست رکعت خوانده شود، که هر دو رکعت به یک سلام باشد؛ که هشت رکعت آن را پس از نماز مغرب و دوازده رکعت آن را پس از نماز عشاء به جا آورد.
در دهه سوم، در هر شبى سى رکعت، به مانند شب هاى دهه اول و دهه دوم، که مجموع آن‏ها، هفتصد رکعت مى‏گردد و باقى مانده را که سیصد رکعت مى‏باشد در سه شب قدر، و هر شبى یکصد رکعت به جا آورد.(20)
گفتنى است، که این نماز، غیر از نمازهاى مستحبى معمولى، مانند غفیله و نافله است، که آن‏ها نیز به جاى خویش اقامه گردند. 6- صله رحم و دیدار از والدین و فامیلان نزدیک و زیارت برادران مؤمن.
7- زیارت معصومین(ع)، به ویژه امیرمؤمنان(ع) و امام حسین(ع).(21)
8 - اعتکاف‏
در تمام ایام ماه مبارک رمضان، به خصوص در دهه سوم این ماه شریف، اعتکاف در مساجد از سنت مى‏باشد.(22)
به هر روى، این ماه، ماه عبادت و بندگى در درگاه خداى سبحان است وبزرگان و پیشوایان معصوم ما براى آن اهمیت ویژه‏اى قایل بوده و حساب خاصى براى آن باز مى‏نمودند. در روایتى ازامام صادق (ع) آمده است: کان على بن الحسین(ع) اذا کان شهر رمضان لم یتکلم الّا بالدعاء، والتسبیح، والاستغفار، والتکبیر فاذا افطر قال: اللهم ان شئت ان تفعل فعلت؛(23) امام زین العابدین(ع) سیره‏اش به این بود هرگاه ماه رمضان مى‏رسید، سخنى نمى‏گفت مگر به دعاء، تسبیح، استغفار و تکبیر. همین که وقت افطار مى‏رسید مى‏گفت: خدایا اگر بخواهى (چیزى را) انجام دهى مى‏دهى.
آنان که معصوم و پاک و پاکیزه سرشت بودند چنین رفتار و کردارى داشتند، ماها که جایزالخطا و پرونده اعمالمان سنگین و تیره است، باید بیشتر به فکر خود بوده و از فیوضات ارزشمند این ماه شریف بهره فراوان ترى ببریم ولذا هرچه مى‏توانیم باید تلاش و کوشش کنیم و ذخیره‏اى از این ماه براى آخرت خویش تهیه کرده و خود را از گمراهى و ارتکاب به معصیت دور نگه داریم. ج - اعمال لیالى قدر
شب هاى قدر (نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان) شب‏هاى بزرگ و شریف سال است و در تمامى سال، شبى به عظمت و فضیلت آن‏ها نمى‏رسد و عمل عبادى در این شب، بهتر از عمل در هزار ماه است و در چنین شبى قرآن کریم بر پیامبراکرم(ص) نازل گردید و قلب شریف آن حضرت با انوار آیات الهى منور گردید. هم چنین در شب قدر، تقدیر امور سال از سوى پروردگار متعال انجام مى‏گیرد و فرشتگان و روح (که اعظم فرشتگان است) در این شب به اذن پروردگار متعال بر زمین نازل‏شوند و به محضر امام زمان(ع) مشرف شده و آن چه براى هر کسى مقدر شده است، بر امام زمان(ع) عرضه مى‏کنند. سوره قدر (نود و هفتمین سوره قرآن مجید) در خصوص همین شب نازل گردید.
به هر روى، أعمال و عبادات شب‏هاى قدر بر دو دسته‏اند:
دسته اول: اعمالى که به طور مشترک، در هر سه شب انجام مى‏گیرند.
دسته دوم: اعمال مخصوص هر یک از سه شب قدر.
اما اعمال مشترک لیالى قدر عبارتند از:

1- غسل‏
بهتر است مقارن غروب آفتاب روز قبل، این غسل را انجام دهد و با همان، نماز مغرب شب نوزدهم را به جاى آورد.
2- نماز شب قدر
این نماز دو رکعت است، که در هر رکعت پس از حمد، هفت بار سوره توحید را قرائت کند و پس از سلام، هفتاد بار بگوید: استغفراللّه و اتوب الیه‏
3- قرآن به سر نمودن و خدا را به معصومین(ع) سوگند دادن‏
4- زیارت مخصوص امام حسین(ع)
5 - شب زنده دارى(احیاء)
6- صد رکعت نماز، به پنجاه سلام، که در هر رکعت پس از حمد، ده بار سوره توحید را قرائت کند
7- خواندن دعاى جوشن کبیر
8- خواندن دعاهاى وارده دیگر
اما اعمال مخصوص هریک از سه شب قدر:
الف - شب نوزدهم ماه رمضان
اعمال عبادى این شب بزرگ، عبارتند از:
1- صد بار استغفار
2- صد بار لعن بر قاتلان امیرمؤمنان(ع) (اللهم العن قتلة امیرالمؤمنین)
3- خواندن دعاى: اَللهم اجعل فیما تقضى و تقدّر...
4- خواندن دعاهاى مأثوره دیگر. ب - شب بیست و یکم ماه رمضان، دومین شب قدر
فضیلت شب بیست و یکم ماه رمضان از فضیلت شب نوزدهم ماه رمضان زیادتر است.اعمال مشترکه‏اى که در آن جا ذکر کرده‏ایم، براى شب بیست و یکم نیز جارى است.
از روایات متعدد به دست مى‏آید، که شب قدر، یکى از دو شب بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان است. از باب نمونه، به این دو روایت توجه فرمایید:
1- عن حمران قال: سئلت أبا عبدالله(ع) عن لیلة القدر، قال: هى فى اِحدى و عشرین و ثلاث و عشرین.
2- عن عبدالواحد بن المختار الانصارى قال: قلت لابى جعفر(ع): أخبرنى عن لیلة القدر، قال: التمسها فى لیلة اِحدى و عشرین و ثلاث و عشرین، فقلت: أفردهالى، فقال: و ما علیک أن تجتهد فى لیلتین.
به هر روى، اعمال این شب عظیم عبارتند از:
1- آغاز اعتکاف در مسجد.
2- رفتن به سوى مرقد مطهر اباعبدالله الحسین(ع) و شب زنده دارى در آن مکان شریف.
3- خواندن این دعا در هر شب از دهه آخر ماه رمضان: اعوذ بجلال وجهک الکریم ان ینقضى عنى...
4- خواندن این دعا: اشهد ان لا اله الّا اللّه وحده لا شریک له، و اشهد انّ محمّداً عبده و رسوله و اشهد انّ الجنة حق و...
5 - خواندن این دعا، پس از هر فرائض و نوافل: اللهم أدّعنا حقّ ما مضى...
6- خواندن این دعا در هر شب از دهه آخر ماه رمضان: اللهم انّک قلت فى کتابک المنزل شهر رمضان...
7- خواندن دعاى: یا مولج اللیل فى النهار و مولج النهار فى اللیل...
8 - خواندن دعاى: لا اله الا الله مدبر الامور،و مصرف الدهور و...
ج - شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان: سومین شب قدر.
گرچه وجود شب قدر در میان سه شب از ماه مبارک رمضان، یعنى شب‏هاى نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم محتمل است، ولیکن احتمال دو شب آخرى بیشتر است.
هم چنین در بین دو شب آخر، شب بیست و سوم احتمالش بیشتر است. بلکه از برخى روایات و توصیه هاى پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) به اصحاب و خانواده خویش، به دست مى‏آید که شب قدر، متعیناً شب بیست و سوم ماه رمضان است.
ضمره انصارى از پدرش روایت کرد، که وى از پیامبراکرم(ص) شنیده است که شب قدر، شب بیست و سوم است.
هم چنین " زراره " از عبدالواحد بن مختار انصارى روایت کرد: سألت اباجعفر(ع) عن لیلة القدر، فقال: أخبرک و اللّه ثم لا أعمى علیک، هى اول لیلة من السّبع الآخر؛ از امام محمد باقر(ع) پرسیدم: شب قدر چه شبى است؟ آن حضرت فرمود: به خدا سوگند، تو را به آن خبر مى‏دهم. پس فراموشت نشود و آن نخستین شب هفته آخر (ماه رمضان) است.
زراره پس از نقل حدیث گفت: آن ماه رمضان، بیست و نه روز بود. بنابراین نخستین شب هفته آخر، همان شب بیست و سوم خواهد بود. اما از این که معصومین(ع) آن را بالخصوص تعیین نمى کردند، بدین جهت بود که مسلمانان از این ماه شریف، مخصوصاً در این سه شب بزرگ رمضان، با شب زنده دارى و عبادت زیاد، ثواب بیشترى نصیب خود نمایند.
به هر روى این شب به مانند شب هاى قدر دیگر، أعمال مشترک و أعمال ویژه‏اى دارد، که اعمال مشترک آن‏ها را در شب نوزدهم بیان کردیم.
اما اعمال ویژه این شب عبارتند از:
1- غسل.
برید بن معاویه نقل کرد که امام صادق(ع) را دیدم که یک بار در سر شب و یک بار در آخر شب بیست و سوم ماه رمضان غسل نمود.
2- خواندن دعایى که در آثار علما و محدثین قدیم شیعه یافت شده است: اللهم اِن کانَ الشّک فى أنّ لیلة القدر فیها أو فیما تقدّمها واقع، فانه فیک وفى وحدانیک...
3- خواندن دعاى روایت شده از رسول خدا(ص): َسبوح قدّوس رِبُّ الملائکة و الرّوح...
4- خواندن دعاى دهه آخر ماه رمضان: َیا ربّ لیلة القدر و جاعلها خیراً من الف شهر...
5 - خواندن دعاى: اللهم اِیاکَ تعمدت اللیلة بحاجتى و بک انزلت فقرى...
6- خواندن دعاى: اللهم اجعلنى من أوفر عبادک نصیباً من کل خیر...
7- خواندن دعاى: اسألک مسألة المسکین المستکین، و ابتهل الیک...
8 - خواندن دعاى: اللهم ِاِنى اسئلک سئوال المسکین المستکین، و ابتغى الیک...
9- خواندن دعاى: اللهمِ اجعل فیما تقضى و فیما تقدّر من الامر المحتوم...
10 - قرائت سوره هاى عنکبوت، روم و دخان و هزار بار سوره قدر.
11- دعاى امام حسن(ع) در شب قدر: یا باطناً فى ظهوره و یا ظاهراً فى بطونه...
12- زیارت امام حسین(ع).
13- دعا براى هدایت گمراهان و دعا براى استمرار و استحکام توفیق اهل توفیق و ایمان.
14- شب زنده دارى و عبادت در مسجد.
15- خواندن و تکرار کردن دعاى فرج آقا امام زمان(عج): اللهم کن لولیک الحجة بن الحسن(ع)...
16- خواندن دعاى: اللهم امدد فى عمرى و اوسع فى رزقى...(24)
از خداوند منان مسئلت مى‏نماییم که ما و همه مومنان و پیروان مکتب اهل بیت(ع) را در این ماه عزیز و شریف، مهمان ضیافت و خوان گسترده خویش قرارداده و با بخشایش گناهان و خطایاى ما، سعادت دنیا و آخرت را نصیبمان بفرماید و قلب نازنین مولا و سرورمان حضرت حجة بن الحسن(ارواحنا لمقدمه الفداه) را از ما خشنود و راضى بگرداند. پاورقی ها:پى‏نوشت‏ها: - 1. الاقبال بالاعمال الحسنه (سید بن طاووس)، ج‏1، ص 26. 2. ترجمه المراقبات (میرزا جواد ملکى تبریزى)، ص 211؛ مفاتیح الجنان (شیخ عباس قمى)، فضیلت ماه رمضان. 3. الاقبال بالاعمال الحسنه، ج 1، ص 24. 4. همان، ص 28. 5. سوره طلاق، آیه 36. 6. الاقبال بالاعمال الحسنه، ج 1، ص 42. 7. ترجمه المراقبات، ص 190. 8. الکافى (شیخ کلینى)، ج 4، ص 88 ؛ الاقبال بالاعمال الحسنه، ج 1، ص 69. 9. الاقبال بالاعمال الحسنه، ج 1، ص 43. 10. همان، ص 43. 11. همان، ص 46. 12. کامل الزیارات - ابن قولویه - ص 546. 13. الکافى، ج 4 ص 78 ؛الاقبال بالاعمال الحسنه، ج 1، ص 56. 14. الاقبال بالاعمال الحسنه، ج 1، ص 62 ؛ الکافى، ج 4، ص 70؛ من لایحضره الفقیه - شیخ صدوق - ج 2،ص 96. 15. مفاتیح الجنان، اعمال مشترک ماه رمضان ؛ الاقبال بالاعمال الحسنه،ج 1، ص 246. 16. الکافى، ج 2، ص 630. 17. الاقبال بالاعمال الحسنه، ج 1، ص 231. 18. مفاتیح الجنان، اعمال مشترک ماه رمضان ؛ترجمه المراقبات، ص 243. 19. الاقبال بالاعمال الحسنه، ج 1، ص 38 ؛ترجمه المراقبات؛ ص 280؛ المحاسن - البرقى - ج 2،ص 396. 20. وقایع الایام ( شیخ عباس قمى)، ص 15؛ الاقبال بالاعمال الحسنه،ج 1،ص 46؛ ترجمه المراقبات، ص 267. 21. الاقبال بالاعمال الحسنه، ج 1، ص 45. 22. همان، ص 230. 23. الصحیفه السجادیه (ابطحى)، ص 313. 24. نک: الکافى ( شیخ کلینى)، ج 2 ؛ الاقبال بالاعمال الحسنه (سید بن طاووس)، ج‏1، از ص 313 الى 387 ؛ مفاتیح الجنان (شیخ عباس قمى)، اعمال شب بیست و یکم ماه رمضان ؛ وقایع الایام (شیخ عباس قمى)، از ص 38 الى 45.

تعداد مشاهده مقاله: 83