امام صادق (ع) بنیانگذار حرکتهاى علمى و فرهنگى در جهان اسلام‏

بیست و پنجم شوال سالگرد شهادت ششمین پیشواى معصوم، حضرت امام جعفر صادق علیه السلام مى‏باشد. امام صادق علیه السلام که کنیه‏اش "ابوعبداللّه" مى‏باشد در هفدهم ربیع الاول سال 83 هجرى قمرى در مدینه از بانویى پرهیزکار و با ایمان به نام "فاطمه" متولد شدند و پس از 65سال زندگى در 25 شوال 148 هجرى قمرى رحلت فرمودند، مدت امامت آن بزرگوار 34 سال بود و دوران حیاتش همزمان بود با حکمرانى هشام بن عبدالملک، ولید بن یزید بن عبدالملک، یزید بن ولید، ابراهیم بن ولید و مروان حمار از سلسله بنى امیه و سفاح و منصور دوانیقى از سلسله بنى عباس. امام صادق علیه السلام همچون سایر ائمه بزرگوار در تمام مدت زندگى و از جمله سالهایى که امویان حکومت مى‏کردند به شکل پنهان و آشکار به مبارزه با ستمگران مشغول بود و تا جائى که محدودیتها و سخت‏گیرى‏هاى بنى امیه فرصت مى‏داد به روشنگرى مى‏پرداخت و حق جویان را هدایت مى‏فرمود و اسلام راستین را به آنان عرضه مى‏داشت.
مبارزه امام صادق علیه السلام به حدى بود که موجب برخوردهایى نیز گردید. از جمله آن که سالى در مراسم حج امام با ایراد خطابه‏اى به عوامل رستگارى و ضلالت اشاره فرمود و رستگارى را در پیروى از رسول خدا صلى اللّه علیه و آله و سلم و ائمه بزرگوار علیهم السلام و ضلالت و شوربختى را در پیروى و اطاعت از دشمنان ائمه علیهم السلام ذکر نمود این خطابه مورد خشم خلیفه اموى واقع شدو موجب برخوردهایى گردید.
یکى از ویژگى‏هاى عمده دوره امام صادق علیه السلام، این بود که شور و نشاط علمى و فرهنگى در جامعه اسلامى گسترش چشمگیر و کم‏نظیرى پیدا کرد. شور و نشاط علمى اى که در تاریخ بشر کم سابقه است که ملتى با این شور و نشاط به سوى علوم روى آورد اعم از علوم اسلامى یعنى علمى که مستقیماً مربوط به اسلام است، مثل علم قراءت، علم تفسیر، علم حدیث، علم فقه، مسائل مربوط به کلام و قسمت‏هاى مختلف ادبیات، و یا علومى که مربوط به اسلام نیست، به اصطلاح علوم بشرى است یعنى علوم کلى انسانى است.
مثل طب، فلسفه، نجوم و ریاضیات، این را در کتب تاریخ نوشته‏اند که ناگهان (در آن عصر) یک حرکت و یک جنبش علمى فوق العاده‏اى پیدا مى‏شود و زمینه براى این که اگر کسى متاع فکرى دارد عرضه بدارد فوق العاده آماده مى‏گردد... در این زمان ما مى‏بینیم که یک مرتبه بازار جنگ عقاید داغ مى‏شود... و افکار و جریان‏هاى مختلف فکرى میدانى براى عرضه پیدا مى‏کنند، دانشمندان در موضوعات به بحث و بررسى مشغول مى‏شوند و در این میدانى که جنگ اندیشه به وقوع پیوسته است حتى افکار الحادى و جریانات فکرى منحرف نیز مجال بروز پیدا مى‏کنند.
امام صادق علیه السلام در این میدان مبارزه با همه جریانات فکرى به آنهایى که در چهارچوب اسلام به عرضه افکار گوناگون مى‏پردازند و چه آنهایى که با اساس عقاید اسلامى مخالفند، به مواجهه بر مى‏خیزد تا عقاید باطل را بکوبد و اندیشه‏هاى منحرف را اصلاح کند و در این میان عقاید ناب اسلامى را به تشنگان حقیقت هدیه نماید. بدین ترتیب قیام امام صادق علیه السلام براى عرضه افکار خالص اسلام و طرد اندیشه‏هاى باطل و منحرف سبب مى‏شود که شیفتگان حقیقت پیرامون شمع وجود آن بزرگوار گرد آیند و بزرگ‏ترین حوزه درسى را تشکیل دهند، حوزه‏اى که سرچشمه تمام حرکت‏هاى علمى و فرهنگى در دنیاى اسلام گردید.
حرکت علمى و فرهنگى امام صادق علیه السلام در آن حد از اهمیت است که مى‏توان گفت سرسلسله همه جریان‏ها و حرکت‏هاى علمى مسلمانان به نوعى از این امام بزرگوار بهره جسته‏اند. به عنوان مثال تمام امام‏هاى اهل تسنن یا بلا واسطه و یا مع‏الواسطه شاگرد امام بوده و نزد امام شاگردى کرده‏اند. در رأس ائمه اهل تسنن ابوحنیفه است. نوشته‏اند ابوحنیفه دو سال شاگرد امام بوده و این جمله را ما در کتاب‏هاى خود مى‏خوانیم که گفته‏اند او (منظور ابوحنیفه) گفت: «لولا السنتان لهلک نعمان» اگر آن دو سال نبود نعمان از بین رفته بود.(نعمان اسم ابوحنیفه است. اسمش نعمان بن ثابت بن مرزبان است، اجدادش ایرانى هستند) مالک بن انس که امام دیگر اهل تسنن است نیز معاصر امام صادق است. او هم نزد امام مى‏آمد و به شاگردى امام افتخار مى‏کرد. شافعى در دوره بعد بود ولى او شاگردى کرده، شاگردان ابوحنیفه را و خود مالک بن انس را. احمد بن حنبل نیز سلسله نسبش در شاگردى در یک جهت به امام مى‏رسد و همین طور دیگران.
تأثیر تعلیمات امام صادق علیه السلام تنها محدود به حرکت‏هاى علمى و فرهنگى در قرون گذشته نمى‏باشد. بلکه اگر دقت کنیم مى‏بینیم چه در میان شیعیان و چه در میان اهل سنت قیام علمى و فرهنگى امام صادق علیه السلام هم اکنون نیز داراى اثر قاطع است و مسلم در آینده نیز چنین خواهد بود.
تأثیر حرکت امام صادق بر حوزه‏هاى شیعه که خیلى واضح است، حوزه‏هاى (کنونى) سنى هم مولود امام صادق(ع) است.
به جهت این که رأس و رئیس حوزه‏هاى سنى "جامع ازهر" است (منظور دانشگاه الازهر مصر مى‏باشد) که از هزار سال پیش تشکیل شده و جامع ازهر را هم شیعیان فاطمى تشکیل دادند و تمام حوزه‏هاى دیگر اهل تسنن منشعب از جامع‏الازهر است، و همه این‏ها مولود همین استفاده‏اى است که امام صادق(ع) از وضع زمان خویش کرده و سنگ بناى فرهنگ و دانش عظیم اسلامى را نهاده است.
ضمن عرض تسلیت سالگرد شهادت این امام بزرگوار به عموم مسلمانان، از خداوند طلب توفیق مى‏کنیم تا بتوانیم هم در زمینه علمى و هم عملى، راه پر شکوه و الهى آن حضرت را دنبال نمائیم.

پاورقی ها:

تعداد مشاهده مقاله: 101