حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها و دعا

حجت الاسلام سید جواد حسینی

احساس نیاز به دعا

انسان موجودی است سراسر نیاز که هر چه برای رفع آن  بکوشید، بیشتر متوجه فقر خود می‌شود و برای ادامه حیات محتاج صدها نعمت الهی است و روانش بیشتر از تن، نیازمند هزاران عنایت الهی.

خداوند بی‌نیاز نیز همه نعمت‌ها را در پرتو تلاش‌ها و خواستن‌ها، همراه با لطف بی‌منتهای خود در اختیار بندگان قرار داده است. ارتباط با آن ذات بی‌نیاز و کریم، برای درخواست حاجت‌های جسمی و روحی، در اتصال به مبدأ بی‌نهایت، قدرت است که اگر هم حاجتی برآورده نشود و دعایی هم مستجاب نگردد، نفس این ارتباط و اتصال، آرامش‌بخش و نشاط‌آور و نشانه توفیقی است که خداوند به دعا کننده عطا کرده است.

گفت آن اللَّه تو لبیک ماست

وآن نیاز و درد و سوزت پیک ماست

هر چه زمان می‌گذرد احساس نیاز به دعا و معنویات بیشتر می‌شود.

دعا، هم نیاز فطری انسان است برای یافتن تکیه‌گاه و هم برآورنده نیازها. اما چگونه باید دعا کرد و با خدای بی‌نیاز چگونه باید حرف زد؟

برای درک این چگونگی دست به دامن معصومانی می‌شویم که راه‌های ارتباط با خدا را به‌خوبی فرا گرفتند و در زندگی خویش بهترین و بیشترین بهره‌ها را از دعا بردند.

آنچه پیش روست، سیری در رفتار و گفتار فاطمه زهرا(س) پیرامون دعا و نیایش است.

الف) اهمیّت دعا از دیدگاه فاطمه(س)  

روزی رسول گرامی اسلام(ص) به حضرت فاطمه(س) فرمودند: «دخترم! آیا دوست داری دعایی به تو بیاموزم که هیچ‌کس آن را نمی‌خواند مگر آنکه خواسته‌هایش تحقق می‌پذیرد؟»⁽¹⁾ حضرت فاطمه(س)  در پاسخ فرمودند: «یا اَبَة لَهَذا اَحَبُّ اِلیَّ مِنَ الدُّنْیا وَ ما فیها؛⁽²⁾ پدر جان! چنین چیزی از دنیا و آنچه در آن است نزد من محبوب‌تر است.»

جمله فوق، جمله بلندی است در اهمیت دعا که جز آنان که در این وادی قدم گذاشته‌اند، عمق آن را درک نمی‌کنند.

ب) توصیه به دعا

صدیقه طاهره(س) نه تنها خود اهل دعا و راز و نیاز بودند، بلکه دیگران را نیز بدان سفارش می‌نمودند. پس از وفات رسول اکرم(ص)، زنان بنی‌هاشم در منزل آن حضرت اجتماع و گریه و زاری می‌کردند و افتخارات گذشته را برمی‌شمردند. حضرت زهرا(س) به آنان فرمودند: «اُتْرُکْنَ التَّعْدادَ وَ عَلَیْکُنَّ بِالدُّعاءِ؛ دست از شمارش [افتخارات] بردارید و به دعا بپردازید.»⁽³⁾

حضرت زهر(س) نه تنها در زمان حیات خویش به دعا اهمیت بسیار می‌دادند، بلکه به همه سفارش فراوان کردند که پس از شهادت ایشان نیز دعا کنند، زیرا انسان پس از مرگ نیز نیازمند دعاست. حضرت زهرا(س) در وصیت خویش به حضرت علی(ع) فرمودند: «اِذا أَنَامِتُّ فَتَولِّ اَنْتَ غُسْلی وَ جَهِّزْنی وَ صَلِ عَلَیَّ وَ اَنْزِلْنی قَبْری وَا َلْحِدْنی وَ سَوِّ التُّرابَ عَلَیَّ وَ اجْلِسْ عِنْد رَاْسی قُبالَةَ وَجْهی فَاَکْثِر مِنْ تِلاوةِ الْقُرْآنِ وَالدُّعاءِ فَاِنَّها ساعَةً یَحْتاجُ فیها اِلی اُنْسِ الْاَحْیاءِ...؛⁽⁴⁾

وقتی من وفات کردم، تو غسل و کفن مرا برعهده گیر و بر من نماز بگذار و مرا درون قبر قرار ده، دفنم کن و سنگ را بر روی قبرم گذار [و خاک بر آن بریز] و آن را هماهنگ و صاف نما، آنگاه بالای سرم رو به‌ روی من بنشین،و زیاد قرآن بخوان و دعا کن، زیرا در چنین لحظه‌هایی [میت] به انس گرفتن با زندگان [سخت] محتاج است!»

ج) نمونه‌ای از  دعاهای حضرت فاطمه(س)  

دعاهای حضرت فاطمه زهرا(س) را می‌توان به چهار دسته تقسیم کرد که هریک برطرف‌کننده بخشی از نیازهای زندگی انسان است.

1ـ در جلالت و صفات خداوند

در دعای معروف حضرت می‌خوانیم: «بِسْمِ اللَّهِ النُّورِ، بِسْمِ اللَّهِ الَّذی یَقولُ لِشَیْ ءٍ کُنْ فَیَکونُ، بِسْمِ اللَّهِ الَّذی یَعْلَمُ خائِنَةَ الْاعْیُنِ وَماتُخْفیِ الصُّدُورُ، بِسْمِ اللَّهِ الَّذی خَلَقَ النُّورَ مِنَ النُّور، بِسْمِ اللَّهِ الَّذی هُوَ بِالْمَعْروفِ مَذْکور، بِسْمِ اللَّهِ الَّذی اَنْزَلَ النُّورَ عَلَی الطُّورِ بِقَدَرٍ مَقْدورٍ، فی کِتابٍ مَسْطورٍ، عَلی نَبِیِّ مَحْبورِ؛

به نام خدای نور، به نام خدایی که به هر چیزی بگوید باش، هست می‌شود؛ به نام خدایی که چشم‌ها و نگاه‌های پنهان در سینه‌ها را می‌داند؛ به نام خدایی که نور را از نور آفرید. به نام خدایی که به نیکی یاد می‌شود. به نام خدایی که نور را بر کوه طور به اندازه معین نازل کرد در نوشته‌ای بر پیامبری عظیم.»⁽⁵⁾

دعاهایی هم که پیامبر اکرم(ص) تعلیم فرموده‌اند از همین دسته است، مانند: دعایی که با این جمله شروع شده است: «یا اَعَزَّ مذْکورٍ وَاَقْدَمَه قَدَماً فی الْعِزِّ و الْجَبَروتِ...»⁽⁶⁾ و یا دعایی که با جمله «اللّهم رَبَّنا وَرَبَّ کُلِّ شی ءٍ» شروع می‌شود.⁽⁷⁾

همین ‌طور دعایی که آن حضرت از پیامبر اکرم(ص) در خواب نقل کردهاند: خواندن سوره توحید سه مرتبه، صلوات بر محمد و پیغمبران، استغفار برای مؤمنان و گفتن این جمله: «سُبْحان اللَّهِ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لااِلهَ الاّاللَّهُ وَ اَللَّهُ‌اکْبر»⁽⁸⁾

 

2ـ کمالات معنوی خواستن

گاه در ضمن دعا، انسان یک سلسله کمالات معنوی و اخروی را از خداوند می‌خواهد. این نوع درخواست، گاه درخواست کمالات به صورت غیرمستقیم، از طریق عذرخواهی و مناجات و طلب عفو است و گاهی درخواست کمالات به صورت مستقیم و صریح؛ مانند: «... اللَّهُمَّ فَرِّغْنی لِما خَلَقْتَنی لَهُ، وَ لاتَشْغَلْنی بِما تَکَفَّلْتَ لی بِهِ، وَ لاتُعَذِّبْنی وَ اَنا اَسْتَغْفِرُکَ، وَ لاتَحْرِمْنی وَ اَنا أسْئَلُکَ أللَّهُمَ ذَلِّلْ نَفْسی وَ عَظِّمْ شَأْنَکَ فی نَفْسی وَ اَلْهِمْنی طاعَتَکَ وَ الْعَمَلَ بِما یُرْضیکَ وَ التَّجَنُّبَ لِما یَسْخَطُکَ...؛⁽⁹⁾

خدایا! مرا برای آنچه آفریده‌ای (عبادت و بندگی) آماده کن و به آنچه خود عهده‌دار آن هستی و برایم تضمین نموده‌ای (رزق و روزی) مشغولم نکن و عذابم ننما در حالی که استغفار می‌کنم و محرومم نفرما در حالی که درخواست می‌نمایم. خدایا! نفسم را [پیش خودم] خوار کن و مقامت را در نفسم بزرگ جلوه ده و طاعت خود و عمل به آنچه را که رضای تو در آن است و دوری از غضب را به من الهام نما.»

3ـ نیازمندی‌های زندگی

نوع سوم، دعاهایی است که در آن، نیازمندی‌های زندگی دنیوی درخواست می‌شود، مانند: رزق و روزی فراوان، پیشرفت در کارها، گشایش سختی‌ها، شفای بیماران و خلاصه همه، اعم از بیمار و سالم، فقیر و غنی، گرفتار و غیرگرفتار... نیازمند دعا هستند و محتاج عنایت خدای بی‌نیاز؛ چنان که قرآن می‌فرماید: «... أنْتُمُ الْفُقَراءُ اِلَی اللَّهِ واللَّهُ هُوَ الْغَنِی الْحَمیدُ»⁽¹⁰⁾: شما همه نیازمند خدا هستید و تنها خداوند است که بی‌نیاز و شایسته هرگونه حمد و ستایش است.»

فاطمه زهرا(س)، فرزندشان امام حسن(ع) را که بیمار شده بود، خدمت رسول خدا برد و عرض کرد:

«یا رَسُولَ اللَّهِ اُدْعُ اللَّهَ لِابْنِکَ اَنْ یَشْفِیَهُ؛⁽¹¹⁾ ‌ای رسول خدا! خدا را بخوان برای فرزندت، تا او را شفا دهد.»

همین‌طور حضرت در دعاهای دیگرشان، گاه خواسته‌های دنیوی دارد، از جمله در دعایی از آن بانو می‌خوانیم: «اَللَّهُمَّ قَنِّعْ بِما رَزَقْتَنی وَ اسْتُرْنی وَ عافِنی اَبَداً مااَبْقَیْتَنی: خدایا به آنچه رزقم قرار داده‌ای، قانع کن و مرا بپوشان و تا زنده‌ام عافیتم ده.»⁽¹²⁾

4ـ دعا  برای دیگران

در نوع چهارم از دعا، انسان پا را از حیطه خود و خواسته‌های خویش فراتر می‌نهد و به دنبال کمالات معنوی است و نیازمندی‌های مادی و رفع گرفتاری کل جامعه مسلمین را مد نظر دارد. در این مرحله، انسان از خداوند، برآورده شدن نیازها و رفع گرفتاری‌های تمام انسان‌ها را می‌خواهد. این‌گونه دعا، آنجا که دعا مستجاب و مورد قبول واقع می‌شود، هم اثر مستقیم در زندگی دیگران دارد و هم اثر غیرمستقیم در زندگی خود فرد تا در مورد نیازمندی‌های معنوی و مادی مردم در صورت توان و قدرت کوتاهی نکند.

در منابع دینی، بدر مورد این‌گونه دعاها سفارش بسیار شده است، از جمله رسول خدا(ص) فرمودند: «اِذا دَعا اَحَدٌ فَلْیُعِمَّ فَاِنَّهُ اَوْجَبُ لِلدُّعاءِ وَ مَنْ قَدَّم اَرْبَعْینَ مِنْ اِخْوانِهِ قَبْلَ اَنْ یَدْعُوَ لِنَفْسِهِ اُسْتُجیْبَ لَهُ فِیِهمْ وَ فِی نَفْسِه؛⁽¹³⁾ برای همه دعا کنید زیرا موجب استجابت دعا می‌شود. کسی که چهل نفر از برادران خود را در دعا مقدم بدارد قبل از خودش، دعای او در حق آنان و خودش پذیرفته می‌شود.»

در شرح لمعه مرحوم کلینی، از علی بن ابراهیم و  از پدرش نقل شده است که: «عبداللَّه بن جندب را در عرفات دیدم در حالی که دست‌هایش به سوی آسمان بلند بود و به‌قدری اشک ریخته بود که زمین زیر پایش گل شده بود. وقتی مردم پراکنده شدند، گفتم: ‌ای أبا محمد! هیچ موقفی را بهتر از موقف تو ندیدم. گفت: به خدا قسم! دعا نکردم جز برای برادران دینی‌ام، زیرا از موسی بن جعفر⁽¹⁴⁾ شنیدم که فرمودند: مَنْ دَعا لِاَخیْهِ بِظَهْرِ الْغَیْبِ نُودیَ مِنَ الْعَرْشِ وَلَکَ مِأةُ اَلْفِ ضِعْفٍ مِثْلُهُ: کسی که برای برادر [دینی‌اش] در پشت سر دعا کند، از عرش الهی ندا می‌رسد که برای توست صد برابر [آنچه دعاکردی] . و من دوست ندارم که صدهزار را به خاطر یک دعا [برای خودم] که نمی‌دانم مستجاب می‌شود یا نه! ترک کنم».

فاطمه زهرا (س) خود بنیانگزار چنین مکتب و فرهنگی هستند، لذا نمی‌توانند در حق دیگران دعا نکنند. امام حسن مجتبی(ع) در  شب جمعه‌ای مادر را دیدند که برای همسایگان، مؤمنان، و... دعا می‌کنند و برای خود دعا نمی‌کنند. عرض کردند: «مادر جان! چرا برای خود دعا نمی‌کنید؟ حضرت فرمودند: «اَلْجارُ ثُمَّ الدّارُ؛⁽¹⁵⁾ پسرم! اول همسایه سپس خانه [خود].»

حضرت فاطمه(س) در آخرین لحظه‌های عمر  و به هنگام جدایی از همسر و فرزندان خویش نیز در حق شیعیانش دعا می‌کردند. اسماء، همسر جعفر طیار نقل می‌کند: «در لحظه‌های پایانی زندگانی حضرت زهرا(س) متوجه آن بزرگ زن عالم بودم که ابتدا غسل  و لباس‌ها را عوض کرد و مشغول راز و نیاز با خدا شد. فاطمه را دیدم که رو به قبله نشسته و دست‌ها را به سوی آسمان برآورده و چنین دعا می‌کند: «اِلهی وَ سَیِّدی أسْئَلُکَ بِالَّذینَ اصْطَفَیْتَهُمْ وَبِبُکاءِ وَلَدَیَّ فی مُفارِقَتی اَنْ تَغْفِرَ لِعُصاة شیِعَتی وَ شیِعَةِ ذُرّیَتِی؛⁽¹⁶⁾ : خدای من! و آقای من! به حق پیامبرانی که آنها را برگزیدی و به گریه‌های دو فرزندم حسن و حسین در فراق من، از تو می‌خواهم از گناهکاران شیعیان من و شیعیان فرزندان من درگذری.»

به‌راستی این نهایت غمخواری و مهربانی است که در اوج غصه‌ها و گرفتاری‌های خویش از درد پهلو گرفته تا مظلومیت امام، حضرتش این همه به فکر شیعیان خود باشند و در حق آنان دعا و خود را فراموش نمایند!

د) تقسیمی دیگر

تقسیم دیگر برای دعا این است که دعا یا با زبان «قال» و حرف زدن است که غالب دعاهای مردم این گونه است. این نوع دعا اگر با شرایط باشد، به استجابت می‌رسد و اگر هم به اجابت نرسد، باز هم قابل توصیه است، زیرا ذکر خداست و ارتباط با ذات بی‌نهایت محسوب می‌شود.

نوع دیگر دعا، دعا با زبان «حال» است، یعنی دعا در حالی که اشک جاری است و دل شکسته و قلب متوجه خدای متعال است. این نوع دعا اثرش بیشتر و برد اجابتش بالاتر است.

دعا با زبان استعداد، نوع دیگری از دعاست، بدین معنا که انسان در اثر انجام کار خیر و عمل‌ صالح، استعداد دریافت کمال را می‌یابد و قطعاً آن کمال به او داده می‌شود. در قرآن کریم نیز به این موضوع اشاره شده است: «وَ ءَاتَیکُمْ مِنْ کُلِّ ما سَاَلْتُمُوهُ»؛⁽¹⁷⁾ : و از هر چیزی که از او خواستید، به شما داد...»⁽¹⁸⁾

در روایات هم به این مسئله اشاره شده است. خداوند به داود(ع) وحی فرمود: «یا داوُدُ، اِنَّهُ لَیْسَ عَبْدٌ مِنْ عِبادِی یَطیِعُنِی فیِما آمُرُهُ اِلاَّ اَعْطَیْتُهُ قَبْلَ اَنْ یَسْأَلَنی، وَاسْتَجیِبُ لَهُ قَبْلَ اَنْ یَدْعُوَنی؛⁽¹⁹⁾ : ای داود! بنده‌ای از بندگان اگر دستورات مرا اطاعت کند، به او عطا می‌کنم قبل از آنکه درخواست کند و برای او اجابت می‌کنم پیش از آنکه دعا نماید.»

رسول خدا می‌فرمایند خداوند فرمود: «مَنْ شَغَلَهُ ذِکْری مِنْ مَسْألَتی أعْطَیْتُهُ فَوْقَ مااُعْطیَ السّائِلیِنَ؛⁽²⁰⁾ هر کس به خاطر مشغول شدن به یاد من از درخواست از من باز ماند، به او بیش از درخواست‌کنندگان عطا می‌کنم.»

این همان دعا به زبان استعداد است. حضرت صدیقه کبری(س) علاوه بر دعاهای زبانی و افزون بر دعاهای حالی، دعاهایی با زبان استعداد نیز داشتند و غرق در کمال و جمال الهی بودند، به گونه‌ای که گاه از درخواست باز می‌ماندند.

پیامبر اسلام(ص) روزی به دخترشان فرمودند: «هم‌اکنون فرشته وحی در کنار من است و از طرف خدا پیام آورده است تا هرچه بخواهی تحقق پذیرد! فاطمه! چه درخواست و حاجتی داری؟ آن بانوی عارفه پاسخ دادند: «شَغَلَتنی عَنْ مَسْئَلَتِهِ لَذَّةُ خِدْمَتِهِ لاحاجَةَ لی غَیْرُ النَّظَرِ اِلی وَجْهِهِ الْکَریم؛ لذتی که از خدمت او (حضرت حق) می‌برم مرا از خواهش باز داشته است. حاجتی جز این ندارم که پیوسته ناظر جمال والای خدای کریم باشم!»⁽²¹⁾

این همان دعا با زبان استعداد است که هر کسی به آن مرحله برسد، لب باز نکرده خدا به او عطا می‌کند. نکته در خور دقت این است که دعای مقالی و حالی، گام به گام بر استعداد درونی انسان می‌افزاید و او را به درجات بالاتر سوق می‌دهد.

ه‍) وقت استجابت دعا

برای استجابت دعا به مکان‌ها و زمان‌های خاصی توصیه شده است. در بین زمان‌ها، سفارش به ماه رمضان، شب‌های قدر، شب جمعه، لحظه نزول باران، لحظه روبه‌رو شدن لشکریان حق با لشکریان باطل و... دیده می‌شود. یکی از زمان‌ها عصر جمعه است که فاطمه زهرا(س) علیهاالسلام بدان توصیه فرموده‌اند. آن بانو از رسول گرامی اسلام نقل کردند : «اِنَّ فی الْجُمْعَةِ لَساعَةً لایُوافِقُها رَجُلٌ مُسْلِمٌ یَسْألُ اللَّه عَزَّوَجَلَّ فیِها خَیْراً اِلاَّ اَعْطاهُ اِیّاهُ فَقُلْتُ یا رَسُولَ اللَّهِ‌ای ساعَةٍ هِیَ؟ قالَ اِذا تَوَلّی نِصْفُ عَیْنِ الشَّمْسِ لِلْغُروب؛⁽²²⁾ بهراستی در روز جمعه ساعتی است که مرد مسلمان در آن ساعت چیزی را از خدا می‌خواهد و خداوند عطا می‌کند [و دعایش مستجاب می‌شود]. پرسیدم:‌ ای رسول خدا! آن کدام ساعت است؟ فرمود: آنگاه که نصف قرص خورشید در افق پنهان می‌شود.»

از آن پس، حضرت فاطمه زهرا(س) در این ساعت از غروب جمعه، در دعا و خیرخواهی مسلمانان همت می‌فرمودند و فردی را می‌گماشتند تا غروب خورشید را به ایشان اطلاع دهد.

و) دعای مستجاب

فاطمه زهرا (س) همواره برای امت اسلامی دعا می‌فرمودند، اما روزگاری رسید که برای خود نیز دعا کردند و چه زود آن دعا مستجاب شد! آری غم‌های بی‌شماری چون به آتش کشیده شدن در خانه، شکستن پهلو، ورم کردن بازو، و... آن چنان طاقت‌فرسا بود که فاطمه (س)را از پا در آورد، تا آنجا که در حق خود چنین دعا کردند: اَلّلهُمَّ عَجِّلْ وَفاتِی سَریِعاً قَدْ نَقَضْتُ الْحیوةَ یا موْلائی؛⁽²³⁾ :خدایا! وفاتم را با سرعت نزدیک گردان، زیرا  از زندگی [خسته و] ناامید شده‌ام،‌ ای آقای من.»

پیامبر اکرم(ص) نیز از دعاهای جانسوز فاطمه زهرا(س) خبر دادند و به اصحابشان فرمودند: «دخترم در امواج بلاها و مصیبت‌ها آن‌چنان غمناک و نگران می‌شود که دست به دعا بر می‌دارد و از خدا آرزوی مرگ و شهادت می‌کند و می‌گوید: یا رَبِّ أنّی قَدْ سَئِمْتُ الْحَیاةَ وَ تَبَرَّدْتُ بِاَهْلِ الدُّنْیا فَاَلْحِقْنی بِاَبی اِلهی عَجِّلْ وَفاتی سَریِعاً؛^(24):  پروردگارا! از زندگی خسته و رویگردان شده‌ و از بندگان دنیا، بلاها و مصیبت‌های ناگوار دیده‌ام! خدایا! مرا به پدرم ملحق گردان و مرگم را به‌سرعت برسان.»

و... چیزی نگذشت که دعای فاطمه(س) به استجابت رسید و بهار جوانی زهرا(س) و زندگانی علی(ع) و فرزندانشان تبدیل به خزان شد و ناباورانه جنازه او را در شب به خاک سپردند!

پی‌نوشت‌ها

1ـ بحارالانوار، علامه محمدباقر مجلسی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ج 92، ص 405، ذیل روایت 35.

2ـ همان.

3ـ همان، ج 2، ص 522؛ وسائل الشیعه، ج 2، ص 892؛ فروع کافی، ج 3، ص 218 و خصال صدوق، ج 2، ص 159.

4ـ همان، ج 79، ص 27.

5ـ همان، ج 92، ص 39، مهج الدعوات، ص 7 و ص 140 و دلائل الامامه طبری، ص 28.

6ـ بحارالانوار، ج 92، ص 405.

7ـ همان، ص 406، روایت 37.

8ـ منتهی‌الآمال، شیخ عباس قمی، کتابفروشی اسلامیه، ج 1، ص 99.

9ـ بحارالانوار، ج 92، ص 406، حدیث 36.

10ـ فاطر، 15.

11ـ بحارالانوار، ج 59، ص 104و مستدرک الوسائل، ج 1، ص 300.

12ـ همان، ج 92، ص 406، حدیث 36.

13ـ همان، ج 93، ص 313، ح 17 و منتخب میزان الحکمه، محمدی ری شهری، دارالحدیث، چاپ دوم، ص 184، حدیث 2143.

14ـ شرح لمعه، ص 242.

15ـ بحارالانوار، همان، ج 42، ص 82؛ کشف الغمّه، اربلی، ج 2، ص 25 و علل الشرایع، ج 1، ص 183.

16ـ ذخائرالعقبی، ص 53، و فرهنگ سخنان فاطمه علیهاالسلام، محمد دشتی، ص 111، روایت 76.

17ـ ابراهیم، 34.

18ـ ترجمه آیت‌الله مکارم شیرازی.

19ـ بحارالانوار، ج 93، ص 376، حدیث 16 و منتخب میزان الحکمه، ص 185.

20ـ همان، ص 185، حدیث 2156 و تنبیه الخواطر، ج 2، ص 108.

21ـ ریاحین الشریعه، رسولی محلاتی، ج 1، ص 105 و فرهنگ سخنان فاطمه علیهاالسلام، ص 69.

22ـ معانی الاخبار صدوق، ص 399، دلائل الامامة، ص 4، فرهنگ سخنان فاطمه علیهاالسلام، ص 115.

23ـ بیت‌الاحزان، شیخ عباس قمی، ترجمه فارسی، ص 260.

24ـ بحارالانوار، ج 43، ص 177؛ احقاق الحق، ج 19، ص 160 و فرهنگ سخنان فاطمه، ص 148.

 

 

سوتیترها:

 

1.

برای استجابت دعا به مکان‌ها و زمان‌های خاصی توصیه شده است. در بین زمان‌ها، سفارش به ماه رمضان، شب‌های قدر، شب جمعه، لحظه نزول باران، لحظه روبه‌رو شدن لشکریان حق با لشکریان باطل و... دیده می‌شود. یکی از زمان‌ها عصر جمعه است که فاطمه زهرا(س) علیهاالسلام بدان توصیه فرموده‌اند.

 

2.

 

رسول خدا می‌فرمایند خداوند فرمود: «هر کس به خاطر مشغول شدن به یاد من از درخواست از من باز ماند، به او بیش از درخواست‌کنندگان عطا می‌کنم.» این همان دعا به زبان استعداد است. حضرت صدیقه کبری(س) علاوه بر دعاهای زبانی و افزون بر دعاهای حالی، دعاهایی با زبان استعداد نیز داشتند و غرق در کمال و جمال الهی بودند، به گونه‌ای که گاه از درخواست باز می‌ماندند.

تعداد مشاهده مقاله: 3,659