فضای مجازی؛ حوزه اقتدار ملی

  نگاهی به اهداف و ماموریتهای شورایعالی فضای مجازی

دکتر کامیار ثقفی*

فرمان تشکیل شورایعالی فضای مجازی و تأسیس مرکز ملی فضای مجازی کشور، از جمله تدابیر بی‌نظیری بود که تنها از ناحیه ولی‌فقیه امکان­پذیر می­شد و بار دیگر کارآمدی الگوی حکومتی نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران را آشکار ساخت. اشراف کامل، دقیق و همه‌جانبه مقام معظم رهبری بر موضوع فضای مجازی، منجر به ظهور فصل جدیدی پیش‌ روی نخبگان، دست‌اندرکاران و نیز آحاد مردم شد که در صورت تبعیت تام از منویات ایشان، به فضل الهی شاهد پیشرفت­های شگرفی در خدمت‌رسانی، رفاه و امنیت برای مردم در سایه اقتدار و کارآمدی مضاعف نظام در داخل و خارج از کشور خواهیم بود.

مفهوم فضای مجازی:

برای درک بهتر اهداف شورایعالی فضای مجازی و مأموریت‌هایی که مقام معظم رهبری به عهده اعضای آن گذاشته­اند، مناسب است ابتدا با مفهوم فضای مجازی یا معادل آن سایبر اسپیس (CyberSpace) بیشتر آشنا شویم.

سایبر مخفف کلمه سایبرنتیک است که از واژه یونانی کوبرنان (kubernan) به ‌معنی هدایت و راهبری گرفته شده است. در توصیف این کلمه، فرایندهای ارتباطی، اطلاعاتی و کنترلی به عنوان ابزارهای هدایت مطرح شده­اند. علاوه بر «سایبر»، از کلمات «مجازی» و «الکترونیکی» نیز به صورت معادل در زبان فارسی به عنوان پسوند و در زبان انگلیسی به عنوان پیشوند در ترکیب با کلمات دیگر استفاده می­شود و یک خدمت یا محصول را در محیط‌های مرتبط با رایانه توصیف می­کنند. به عنوان نمونه می­توان به دانشگاه مجازی و تجارت الکترونیکی اشاره کرد.

کلمه فضا در ترکیب فضای مجازی نیز تأکید بر مفهوم انتزاعی و همچنین ابعاد بسیار وسیع آن است که می­توان از آن تعبیر به نامتناهی کرد. از دید فنی، در محیط اطلاعاتی، دامنه وسیعی از شبکه­های وابسته به هم، متشکل از زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات از جمله اینترنت، شبکه‌های ارتباطی راه دور و نزدیک، مجموعه سامانه­های رایانه­ای، پردازنده­ها و ابزارهای کنترلی، نرم‌افزارها و مجموعه اطلاعاتی که در این زیرساخت‌ها جریان دارند، فضای مجازی را تشکیل می­دهند. از یک منظر فضای مجازی را می­توان به مثابه جهانی به موازات جهان واقعی دانست که این دو در عین به هم‌آمیختگی تمایزاتی نیز نسبت به هم دارند. اگرچه فضای مجازی در جزء، متشکل از ارتباط و کنترل است، اما به دلیل ماهیت سیال ناشی از معماری کلان آن، در صورت تبعیت از این معماری، امکان کنترل در آن کمتر وجود دارد. به هم‌آمیختگی این دو جهان سبب تأثیرپذیری جهان واقعی از فضای مجازی شده است و امروزه شاهد تغییرات مثبت و منفی بسیاری در تمام مناسبات زندگی مردم در سراسر جهان هستیم.

 مخاطرات فضای مجازی:

در جهان واقعی، کشورها با مرزهای جغرافیایی و مرزهای هویتی خود شناخته می­شوند. در صورت استفاده از فناوری‌های ارتباطی کنترل‌پذیر، کشورها می‌توانند صرفاً بر اساس قوانین مبتنی بر نظامات خود اداره شوند و با کنترل مرزهای جغرافیایی و هویتی اعمال حاکمیت می‌کنند؛ اما جهان مجازی در صورت مهار نشدن، پتانسیل در نوردیدن مرزهای جغرافیایی و هویتی کشورها را دارد و می­تواند منافع ملی کشورها را با تهدید مواجه کند.

اگرچه فضای مجازی به دلیل فراهم کردن امکان تعامل صحیح بین انسان‌ها در سراسر دنیا، پیشرفت‌های چشمگیری را برای جامعه بشریت به ارمغان آورده است، اما به دلیل طبیعت رهای آن، از سوی جبهه استکبار، ابزار تهاجم و نفوذ به کشورها قرار گرفته و دین، اعتقادات و فرهنگ مردم را هدف قرار داده است. به عنوان نمونه امریکا و بسیاری از کشورهای غربی از یک ‌سو دسترسی ایران به منابع تخصصی خود را مسدود می­کنند و از سوی دیگر ملاحظه می­کنیم اخیراً وزارت دارایی امریکا ممنوعیت صدور خدمات و برنامه‌های رایانه‌ای مربوط به اینترنت به کشورهای ایران، سودان و کوبا را لغو و بدین ترتیب جنگ سایبری جدیدی را علیه کشورمان آغاز می‌کند.

نبودِ قوانین بین‌المللی با ضمانت اجرائی، در کنار فقدان عزم بین‌المللی برای مقابله با سوءاستفاده از این ابداع بی‌نظیر بشری، زمینه را برای رشد فزاینده فساد در این فضا فراهم کرده است. عدم التزام به احراز هویت در بسیاری از تعاملات در فضای مجازی موجب می­شود متخلفین در حاشیه امن قرار گیرند و زمینه رشد بی­بندوباری، ترویج سایت­های حاوی مطالب الحادی و ضداخلاقی و مستهجن فراهم آید و مظاهر فساد، کل فضای مجازی را تهدید قرار کند، لذا کمتر کشوری است که برای مواجهه با این افسارگسیختگی، به روش‌های رصد و پالایش محتوا روی نیاورده­ باشد. در این بین بیشترین آسیب متوجه کشورهای مصرف‌کننده فناوری‌های موجود در فضای مجازی است.

از دیگرسو کشورها با توجه به ظرفیت‌های مفید غیرقابل صرف‌نظر این فضا، نسبت به توسعه زیرساخت‌های لازم که عمدتاً وارداتی هستند، اقدام کرده‌اند. سرعت توسعه در این فضا موجب ارعاب بسیاری از آنان شده و بی‌توجه به منافع ملی خود از نسخه‌های وارداتی توسعه پیروی می­کنند. این الگوهای توسعه در صدد تغییر ارزش‌های اعتقادی و اخلاقی، رفتارهای اجتماعی، کسب و کار، روابط خانوادگی و ذائقه مردم و مجموعه اصول حاکم بر کشورها هستند، لذا تبعیت محض از این الگوها موجب نقض حاکمیت کشورها می‌شود و امنیت و هویت ملی شهروندانشان را به مخاطره می­اندازد.  

وابستگی زیرساخت‌های حیاتی کشورها در حوزه­های اقتصادی، مدیریتی و نظامی به فضای مجازی، این زیرساخت‌ها را از جمله اهداف حملات سایبری قرار داده است. به عنوان نمونه می­توان به ویروس استاکس نت که توسط امریکا و رژیم صهیونیستی با هدف ضربه زدن به تأسیسات هسته­ای کشورمان نوشته شده بود، اشاره کرد.

در شرایط بحرانی، شبکه­هایی مانند برق، آب و انواع شبکه‌های حمل و نقل از جمله اهداف تعیین شده در حملات سایبری هستند. هر قدر زندگی بشر امروز بیشتر به فضای مجازی وابسته می­شود، به دلیل در دسترس بودن این فضا از هر نقطه جهان، تهدیدات مرتبط با آن نیز افزایش می­یابند. در واقع اکثر اجزای متشکله فضای مجازی، ابداع کشورهای استکباری بوده و بخشی از معماری کنونی این فضا براساس اهداف استکباری شکل گرفته است. آنچه مستکبرین را نیز غافلگیر کرده، رشد غیرقابل تصور این فضا بوده ­است، به گونه‌ای که امروزه خود این کشورها نیز در معرض تهدید قرار گرفته‌اند. بر همین اساس در سال 2009 میلادی امریکا به منظور دفاع از شبکه‌های نظامی خود و نیز تهاجم به شبکه‌های کشورهای دیگر اقدام به تأسیس قرارگاه فرماندهی سایبری کرد.    

تهدیدات فوق تنها بخشی از تهدیداتی هستند که جوامع در معرض آنها قرار دارند. به‌رغم این تهدیدات، ظرفیت‌های مثبت بی‌شماری در فضای مجازی وجود دارند که نمی­توان آنها را نادیده گرفت. امروزه فضای مجازی، بخش اجتناب‌ناپذیری از زندگی جوامع را تشکیل می­دهد.

تبدیل تهدیدات به  فرصت:­

با تدقیق در این فضا ملاحظه می‌شود که بخشی از تهدیدهای موجود در این فضا، قابلیت تبدیل به فرصت را دارند. نکته حائز اهمیت این است که علاوه بر ضرورت مواجهه خردمندانه، هوشیارانه و فعال با فرصت‌ها، آسیب‌ها و تهدیدهای این فضا، حضور در آن باید به سطحی ارتقاء یابد که در آن به طور پیوسته شاهد ایجاد فرصت‌های جدید برپایه خلاقیت و نوآوری باشیم و در زمینه نفی وابستگی و حضور صرفاً مبتنی بر مصرف مصمم باشیم.

ماموریت­های شورا

رهبر حکیم و فرزانه انقلاب اسلامی چون همیشه با روشن‌بینی و بصیرتی عمیق، ظرفیت بسیار بزرگی از توان مدیریتی کشور را در قالب اعضای حقوقی شورایعالی فضای مجازی گرد هم آوردند تا با سیاست‌گذاری، برنامه­ریزی کلان و اتخاذ تصمیم­های لازم و همچنین ایجاد هماهنگی و هم‌افزایی در همه ابعاد فضای مجازی به عنوان یک نقطه کانونی متمرکز، منشأ تحولات بزرگی در ارائه خدمت در ابعاد وسیع به اقشار مردم و در این عرصه نیز به یکی از ارکان صیانت و اقتدار نظام اسلامی‌ تبدیل شوند.

لازمه دستیابی به اهداف اشاره شده، ورود به این عرصه براساس اصول سه‌گانه عزت، حکمت و مصلحت است. امروز جمهوری اسلامی ایران با اتکا و تبعیت از آرمان­های مقدس انقلاب اسلامی و التزام به گفتمان انقلاب اسلامی به عنوان الگویی برای بسیاری از ملت­ها، در جهان نقش­آفرینی می­کند. انتظار به حقی است که حضور در جهان مجازی نیز متناسب با شأن و جایگاه ایران اسلامی باشد.

صیانت از دین و اعتقادات مردم، امنیت و رفاه برای مردم از وظایف قطعی کارگزاران نظام است. قطعاً این وظایف و تکالیف در جهان مجازی نیز موضوعیت دارد. فضای مجازی فرصت بی­نظیری برای ارتباط با ملت‌ها دراختیار گذاشته است. رویارویی جهان استکبار با انقلاب اسلامی که با شتاب در مسیر جهانی شدن در حرکت است، هر روز بیشتر می­شود. جمهوری اسلامی ایران در فضای مجازی با تحریم­های گسترده­ای روبه‌روست. دسترسی به هر آنچه می­تواند موجب رشد علمی متخصصین و نخبگان کشور شود با محدودیت و در موارد بسیار زیادی با انسداد رو به‌ روست. استکبار جهانی، به صورت گزینشی تنها دسترسی­هایی را باز می­گذارد که در جهت منافع سلطه­طلبانه خود باشد و در این مسیر سرمایه­گذاری زیادی می­کند تا اقدامات کشورها را در دفاع از خود خنثی سازد.

نکته قابل توجه این است که استکبار برخلاف شعارهای آزادی‌خواهانه­ای که می­دهد، به هیچ‌وجه جریان آزاد اطلاعات را تحمل نمی­کند و به شدت از آگاهی ملت‌ها وحشت دارد. به عنوان نمونه ما شاهد مسدود کردن پخش شبکه پرس‌تی‌وی، ابتدا در انگلیس و اخیراً در آلمان بودیم. با ظهور فناوری‌های جدید ارتباطی و اطلاعاتی، نشانه­های زوال آنچه که از آن به امپراطوری رسانه­ای استکبار تعبیر می­شد، هویداست. روش‌های استکبار برای سانسور و هدایت افکار عمومی جهان به‌سرعت کارایی خود را از دست می­دهند. ابزارهایی که برای این منظور طراحی و ارائه می­شوند، عموماً مورد استفاده جبهه حق قرار می­گیرند. آنچه که در موضوع بیداری اسلامی اتفاق افتاد و در حال انجام است، شاهدی بر این مدعاست.

در حوزه زیرساخت‌های فضای مجازی، از جمله سخت‌افزار، نرم­افزار، خدمات و شبکه نیز تحریم­ها در ابعاد گسترده­ای اعمال می­شوند. جمهوری اسلامی ایران تجربیات بسیار موفقی در مواجهه با تحریم­ها دراختیار دارد. هر تحریمی تبدیل به فرصتی برای دستیابی به استقلال و رفع وابستگی شد، به نحوی که بعضاً در موضوعات تحریمی در جایگاه صادرکننده قرار گرفتیم. در فضای مجازی نیز حرکت در جهت خودکفایی و استقلال در حوزه زیرساخت‌ها از جمله  اولویت‌هایی است که امروز ضرورت آن بیش از پیش احساس می­شود و از جمله مطالبات مقام معظم رهبری است.

بومی­سازی و دستیابی به دانش فنی فناوری­های موجود در فضای مجازی، پیش­نیاز ضروری برای حضور مقتدرانه و مولد جمهوری اسلامی است. استقرار زیرساخت‌های تولید شده در کشور می­تواند محیطی با امنیت بیشتر برای تعاملات مردم و همچنین ارائه خدمات گسترده­تر به آنان را از سوی دستگاه‌های اجرایی فراهم کند؛ لذا همزمان با زیرساخت، حوزه خدمات نیز از جمله محورهایی است که باید مورد توجه شورایعالی فضای مجازی قرار گیرد. ارائه خدمات در فضای مجازی علاوه بر ارتقاء دقت و سرعت در آن ذاتاً تسهیل­کننده است و در نهایت منجر به رفاه بیشتر برای آحاد جامعه خواهد شد.

با نگاهی به ظرفیت عظیم مردمی که با رهبری و هدایت ولی‌امرشان از گردنه­های سختی عبور کرده­اند و با وجود استعدادهای سرشار جوانان و نخبگانی که با خودباوری و اتکا به نفس ستودنی در زمان کوتاهی ایران اسلامی را به یکی از کشورهای ممتاز علمی بدل کرده­اند، ظرفیت­سازی و استفاده از مشارکت وسیع مردمی در قالب بخش خصوصی و تشکل­های مردم نهاد عاقلانه­ترین کاری است که باید در این حوزه، خصوصاً تولید محتوا صورت گیرد. در این راستا، شورایعالی فضای مجازی وظیفه حمایتی و تشویقی به عهده دارد و در صورت تحقق این سیاست، شاهد انقلابی بزرگ در عرصه محتوا و خدمات در جبهه انقلاب خواهیم بود.

از جمله آسیب­هایی که عدم تمرکز و اهتمام لازم متوجه فضای مجازی کشور کرده، از رونق افتادن کسب و کار و دلسرد شدن بازیگران آن و متأسفانه افزایش مهاجرت متخصصین در این حوزه بود. امید می­رود با سیاست­گذاری و تصمیم­گیری صحیح، این شورا زمینه بازگشت متخصصان را فراهم و فرصت‌های کاری و شغلی گسترده­ توأم با نشاطی را ایجاد کند.    

برای همه دست­اندرکاران فضای مجازی که عدم‌تناسب و بعضاً ناکارآمدی الگوهای قبلی ارائه شده برای این فضا را تجربه کرده بودند، تدبیر مقام معظم رهبری نویدبخش، سرورآفرین و در عین حال غافلگیرکننده بود و بار دیگر به دلیل داشتن چنین رهبری سجده شکر به درگاه احدیت به جا آوردیم.  

امیدواریم با لطف و عنایات الهی و در سایه توجهات بقیه­الله الاعظم«عج» و در ذیل هدایت­های داهیانه رهبر فرزانه انقلاب، شورایعالی فضای مجازی، نقش کانونی خود در فضای مجازی کشور را به درستی درک کند و با ایجاد هماهنگی و همدلی در همه ارکان نظام و پیشرفت متوازن در همه عرصه­های این حوزه، به وظیفه بسیار سنگین و تاریخی خود عمل نماید.

سوتیتر:

امریکا و بسیاری از کشورهای غربی از یک ‌سو دسترسی ایران به منابع تخصصی خود را مسدود می­کنند و از سوی دیگر ملاحظه می­کنیم اخیراً وزارت دارایی امریکا ممنوعیت صدور خدمات و برنامه‌های رایانه‌ای مربوط به اینترنت به کشورهای ایران، سودان و کوبا را لغو و بدین ترتیب جنگ سایبری جدیدی را علیه کشورمان آغاز می‌کند.

وابستگی زیرساخت‌های حیاتی کشورها در حوزه­های اقتصادی، مدیریتی و نظامی به فضای مجازی، این زیرساخت‌ها را از جمله اهداف حملات سایبری قرار داده است. به عنوان نمونه می­توان به ویروس استاکس نت که توسط امریکا و رژیم صهیونیستی با هدف ضربه زدن به تأسیسات هسته­ای کشورمان نوشته شده بود، اشاره کرد.

نکته حائز اهمیت این است که علاوه بر ضرورت مواجهه خردمندانه، هوشیارانه و فعال با فرصت‌ها، آسیب‌ها و تهدیدهای این فضا، حضور در آن باید به سطحی ارتقاء یابد که در آن به طور پیوسته شاهد ایجاد فرصت‌های جدید برپایه خلاقیت و نوآوری باشیم و در زمینه نفی وابستگی و حضور صرفاً مبتنی بر مصرف مصمم باشیم.

هر تحریمی تبدیل به فرصتی برای دستیابی به استقلال و رفع وابستگی شد، به نحوی که بعضاً در موضوعات تحریمی در جایگاه صادرکننده قرار گرفتیم. در فضای مجازی نیز حرکت در جهت خودکفایی و استقلال در حوزه زیرساخت‌ها از جمله  اولویت‌هایی است که امروز ضرورت آن بیش از پیش احساس می­شود و از جمله مطالبات مقام معظم رهبری است.