بی پرده با تاریخ: فروردین و اردیبهشت 1357

اربعین‌های پی در پی ...

 

اشاره: اکنون بیش از 33 سال است که از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران می گذرد. سرعت و تعداد حوادث واقعه در این انقلاب، به اندازه ای است که گاه تنها در یک روز چندین رخداد را شاهد بوده ایم. در این میان، نسل‌هایی که در سال‌های بعد از پیروزی به دنیا آمده اند از بسیاری از حوادث اصلی نهضت بی خبرند چه رسد به حوادثی که در گوشه گوشه کتاب‌ها و روزنامه‌ها ثبت شده و دیگر کسی سراغشان نرفته است و از آن وقایع برای تبیین و تحلیل حوادث امروز ایران و جهان بهره نگرفته و به تعبیر خداوند در قرآن مجید، مایه عبرتی نشده است.

تصمیم گرفتیم از این شماره یعنی درست از اولین شماره سال 91 ، بخشی را در مجله به مرور گذرای مهمترین حوادثی اختصاص دهیم که درست 33 سال پیش اتفاق افتاده است. این حوادث هم شامل حوادث داخلی کشور بخصوص آنها که مربوط به انقلاب و نهضت امام خمینی است و هم شامل اخبار مهمی است که در ماه مشابه در آن سال در جهان رخ داده و به گونه ای به ما و سرنوشت مسلمانان مربوط می شود.

برای ادامه این راه، خوشحال می شویم که از نظرات و دیدگاه‌های شما خوانندگان گرامی نیز بهره مند شویم.

 

عیدی که عزا شد/ اربعین شهدای تبریز

فروردین ماه سال 1357 در حالی شروع شد که چهل روز از حماسه 29 بهمن مردم تبریز می‌گذشت. با درج مقاله توهین‌آمیزی به قلم احمد رشیدی مطلق در روزنامه اطلاعات مورخه 19 دی ماه سال 56 مردم قم در اعتراض به هتک حرمت امام«ره» و مرجع تقلید خویش به پاخاستند. سرکوب وحشیانه قیام مردم قم سبب‌ساز سلسله اربعین‌هایی شد که به عمر رژیم سلطنتی در بهمن ماه 57 خاتمه داد.

با شهادت تعداد زیادی از مردم قم که در اعتراض به مقاله روزنامه اطلاعات به خیابان‌ها ریخته بودند، مردم تبریز نیز در روز 29 بهمن 56 به مناسبت اربعین شهدای قم مراسم باشکوهی برگزار کردند که این‌بار نیز با حمله مأموران مسلح رژیم، راهپیمایی مردم تبریز رنگ خون به خود گرفت.

در بررسی مسیر حوادث منجر به پیروزی انقلاب اسلامی، قیام 29 بهمن تبریز اولین حلقۀ زنجیره‌ای بود که قیام 19 دی قم را به قیام‌های پی‌درپی بعدی متصل کرد.

در برخی منابع رسمی، از جمله روزنامه کیهان و روزنامه رستاخیز، تعداد شهدای قیام 29 بهمن تبریز 6 تا 9 مورد ذکر شده بود. بعضی منابع نیز با توجه به ابعاد و وسعت قیام و کشتاری که نیروهای امنیتی و مأموران ساواک به راه انداخته بودند، اعتقاد داشتند که این تعداد بالغ بر 560 نفر است. همچنین اعلامیه‌ای که از سوی «اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان اروپا» در نهم اسفندماه 1357 منتشر شد، تعداد شهدا را 400 نفر ذکر کرده بود.⁽²⁾

در پی این کشتار، امام خمینی«ره» ضمن اعلام عزای عمومی، عید سال 1357 شمسی را تحریم کردند. در اولین روز سال 57، اعلامیه حوزه علمیه قم در مورد تحریم برگزاری مراسم عید نوروز منتشر شد.

در بخشی از این بیانیه با اشاره به وقایع سال 56 آمده است: «رژیم... پس از قتل سیدمصطفی خمینی و دکتر علی شریعتی و اهانت به امام خمینی مردم را به گلوله بست و ما شاهد خون‌هایی بودیم که از سینه برادرانمان در خیابان‌ها جاری بود... ما نه تنها عید نداریم بلکه برای بزرگداشت چهلمین روز شهیدان تبریز آماده می‌شویم و روزی را عید می‌گیریم که بر یزید زمان پیروز گردیم».⁽³⁾

 

شاه: از آزادی‌های گسترده سوءاستفاده می‌کنند!

با وجودی که روزانه ده‌ها نفر از مردم کشور در راهپیمایی‌ها کشته می‌شدند، شاه در پیام نوروزی خود مدعی شد «با آزادی‌های فراوانی که اکنون در کشور ما وجود دارد امکان سوءاستفاده از این آزادی‌ها از جانب عواملی با ماهیت شناخته شده امری قابل پیش‌بینی است».⁽⁴⁾

چهارم فروردین ماه همین سال نیز پیام حضرت امام خمینی«ره» به مناسبت چهلم شهدای تبریز منتشر شد. در بخشی از پیام رهبر انقلاب آمده است: «با فرا رسیدن اربعین مقتولین مظلوم تبریز، غم‌های ملت غیرتمند تجدید می‌شود... کشتارهای بی‌رحمانه قم، ایران را به هیجان آورد و تبریز عزیز را به قیام همگانی مردانه در قبال ظلم و بیدادگری کشاند و کشتار دسته‌جمعی تبریز، مردم غیور ایران را چنان تکان داد که در آستانه انفجار است، انفجاری که دست اجانب را به خواست خدای متعال برای همیشه قطع کند. مصیبت بزرگی را که بر برادران تبریزی وارد شد، اربعین آن را در سوگ هستیم و ملت ایران نیز در آن روز با عزای عمومی خود به ملت‌های جهان بفهمانند که ما با چه شرایطی زندگی می‌کنیم».⁽⁵⁾

همه شواهد نشان از آن داشت که مردم آماده برگزاری مراسمی باشکوه در چهلم شهدای تبریز هستند.

پنجم فروردین علمای حوزه علمیه قم برای بزرگداشت شهدای تبریز اعلام عزای عمومی کردند. ششم فروردین آیات محمد وحیدی، سیدصادق روحانی و سیدکاظم شریعتمداری اعلامیه‌هایی به همین مناسبت منتشر کردند.

علمای حوزه علمیه مشهد نیز روز هفتم فروردین با انتشار اعلامیه‌ای از مردم خواستند روز دهم این ماه برای گرامیداشت شهدای تبریز به خیابان‌ها بیایند.⁽⁶⁾

سرانجام دهم فروردین رسید و مردم در اربعین شهدای تبریز به خیابان‌ها ریختند. در این روز، کشور عزادار چهلمین روز شهدای تبریز بود. قم، مشهد، جهرم، اصفهان، بهبهان، تبریز، کاشان، ساوه، همدان، خوی، خرمشهر و یزد یکسره تعطیل بود و مردم برای شرکت در مجالس سوگواری در مساجد اجتماع کرده بودند. در یزد، مردم که به دعوت آیت‌الله صدوقی در مسجد روضه محمدیه اجتماع کرده بودند، بعد از سخنرانی ایشان دست به تظاهرات زدند و هنگام عبور از میدان پهلوی با پلیس درگیر شدند. در قم و جهرم نیز مأموران که نتوانسته بودند با گازهای اشک‌آور و ماشین‌های آب‌پاش مردم را متفرق کنند، دست به تیراندازی زدند. یزد، سه شهید و بیش از بیست مجروح داد. در اهواز، یک جوان شهید شد و در جهرم دختری 14 ساله به شهادت رسید.

بیشترین آمار شهدا و مجروحان مربوط به تظاهرات مردم یزد بود، در این شهر نیروهای دولتی بی‌مهابا به سوی مردم شلیک کردند.

جمعیت حاضر در راهپیمایی یزد بیش از 15 هزار نفر تخمین‌زده می‌شد. در نخستین لحظات درگیری که 5 ساعت طول کشید حدود 6 نفر به شهادت رسیدند.⁽⁷⁾ از تعداد دقیق شهدای یزد آمار دقیقی منتشر نشده است.

روزنامه اطلاعات در شماره روز 12 فروردین گزارشی از رخدادهای چند روز گذشته ارائه کرد. به نوشته این روزنامه در پی تظاهرات روزهای هفتم، هشتم، نهم و دهم فروردین و نیز صبح روز جمعه [11 فروردین] در تهران و شهرستان‌ها 13 نفر کشته و زخمی شدند.

گستردگی راهپیمایی‌ها و تظاهرات این چند روز در سطح کشور به حدی بود که روزنامه وابسته به دولت نیز نتوانست آن را انکار کند و در صفحه 4 روز 12 فروردین گزارشی از تجمعات قم، اصفهان، کاشان، خرم‌آباد، یزد، بهبهان، فارس، لارستان، جهرم، الیگودرز، زاهدان، ساوه، زنجان، اصفهان، مشهد، خمین، همدان، تهران و قم ارائه کرد.⁽⁸⁾

 

اربعین‌هایی که از پی هم می‌رسند...

با فرارسیدن اربعین شهدای یزد و دیگر شهرهای کشور مردم در گوشه و کنار کشور باز به خیابان‌ها ریخته و یاد و نام این شهدا را گرامی داشتند. این اربعین‌ها تا آنجا ادامه یافت که پایه‌های لرزان رژیم طاغوت را بیش از پیش به لرزه درآورد و سرانجام در 22 بهمن 57 به صورت کامل از ریشه درآورد.

19 اردیبهشت 57 و با فرا رسیدن چهلمین روز شهدای یزد، جهرم و اهواز، ناگهان تظاهرات گسترده‌ای در 21 شهر کشور برپا شد. در قم، یزد، جهرم و کازرون، نظامیان دست به تیراندازی زدند، تمام کلاس‌های دانشکده علوم سیاسی دانشگاه ملی تهران، دانشگاه آذرآبادگان (تبریز)، دانشکده‌های علوم و پزشکی دانشگاه کرمانشاه و نیز بازار اردبیل، تبریز و زنجان تعطیل شدند. این تظاهرات آنچنان گسترده بود که روزنامه اطلاعات از آن به عنوان آشوب و بلوای خونین در قم، تبریز و شیراز یاد کرد.⁽⁹⁾

در این روز در گوشه و کنار کشور تظاهرات مردم ادامه یافت، اما در قم شدت تظاهرات و درگیری با نیروهای دولتی بیش از شهرهای دیگر بود.

حمله نیروهای دولتی به منزل آیت‌الله شریعتمداری در قم و شهادت دو طلبه در این هجوم باعث گستردگی راهپیمایی در این شهر شد.

در تظاهرات قم به اذعان ساواک تا ساعت 4 بعدازظهر، حدود 130 نفر دستگیر شدند.⁽¹⁰⁾ علاوه بر دستگیری 130 نفر در جریان تظاهرات 9 نفر نیز به شهادت رسیدند.⁽¹¹⁾

در اربعین شهدای یزد شهرهای تهران، قم، شیراز، میانه، کازرون، بهبهان، زنجان، اهواز، کرمانشاه، خرم‌آباد، اردبیل، نجف‌آباد و کاشان بپا خاستند.⁽¹²⁾

به دنبال تظاهرات گسترده مردم در اکثر نقاط کشور دولت با چند هزار نفر خواندن تظاهرات‌کنندگان، مردم را تهدید کرد که «از این پس دولت با تمام نیروی خود آشوبگران را تعقیب می‌کند».⁽¹³⁾

همچنین آیت‌الله‌العظمی گلپایگانی بر اثر شدت برخورد نیروهای رژیم با تظاهرکنندگان دچار حمله قلبی و در بیمارستان بستری شد.⁽¹⁴⁾

 

مسابقه تسلیحاتی از جیب ملت ادامه دارد

طی 5 ساله 57-1352 بودجه‌های مستقیم نظامی رژیم ایران با سرعت سرسام‌آوری افزایش یافت و از 140 میلیارد ریال در سال 1352 به 700 میلیارد ریال معادل 10 میلیارد دلار برای سال 57 رسید.⁽¹⁵⁾

در این راستا 5 فروردین سال 57 وزیر دفاع انگلیس وارد ایران و برای دیدار با شاه عازم کیش شد. در این روز مسکو، کارتر رئیس‌جمهور آمریکا را متهم کرد که با فروش فزاینده سلاح به ایران مسابقه تسلیحاتی را در منطقه گسترش داده است.

8 فروردین فردریک مولی وزیر دفاع انگلیس در حالی تهران را به مقصد کویت ترک کرد که توانسته بود رضایت مقامات ایران بخصوص شاه را برای خرید سلاح از انگلیس جلب کند؛ موضوعی که امام خمینی در پیام 4 فروردین خود به مناسبت اربعین شهدای تبریز به آن اشاره کردند و فرمودند: شاه تا آخرین قطره نفت کشور می‌خواهد به خرید سلاح ادامه دهد.⁽¹⁶⁾

 

عملیات لیطانی و اشغال بخش‌هایی از جنوب لبنان

در بعد بین‌المللی نیز اسرائیل با حمله به لبنان که به عملیات لیطانی مشهور شد بخش‌هایی از جنوب این کشور را تصرف کرد.

اولین حملات رژیم صهیونیستی به جنوب لبنان در 14 مارس سال 1978 میلادی [یک هفته مانده به نوروز 57] و در عملیاتی معروف به «لیطانی» صورت گرفت.

با حمله اسرائیل به جنوب لبنان،  سازمان ملل متحد در قطعنامه 425 خود از رژیم صهیونیستی خواست از مناطق اشغالی عقب‌نشینی و با ایجاد نیروی میانجیگر سازمان ملل موافقت کند.

با اجرای عملیات لیطانی بخش‌هایی از جنوب لبنان به اشغال رژیم اشغالگر قدس درآمد و بیروت حدود 3 ماه در محاصره کامل نیروهای اسرائیل بود.  این حملات با حمایت مستقیم نظامی آمریکا، انگلیس و فرانسه صورت گرفت.

امام خمینی دومین روز فروردین سال 57 پیامی خطاب به مردم لبنان صادر کردند. در بخشی از پیام امام خمینی آمده است: «اوضاع اسفناک لبنان و مصیبت‌های وارده بر برادران ایمانی مظلوم ما در ناحیۀ جنوب آن، موجب کمال تأثر و تألم است. اکنون ده‌ها هزار لشکر جرار جنایت‌پیشه اسرائیل ـ این جرثومۀ فساد ـ با اسلحه‏ها و توپ‌ها و تانک‌ها و هواپیماها بر اراضی جنوب، مرکز برادران ایمانی ما مسلط و اهالی مظلوم را از منازل خود رانده و خانه‏های آنها را خراب و مزارع را به آتش کشیده و دوَل اسلامی غالباً در مقابل این جنایات بی‏تفاوت و احیاناً کمک‏کار به جنایات و یا به نشست و برخاست و مذاکرات بی‏نتیجه سرگرم هستند...».

امام خمینی در ادامه از مردم ایران خواستند: « لازم است مسلمین خیراندیش خصوصاً اهالی محترم ایران، که در خیرات پیشقدم هستند، در این امر حیاتی در اسرع وقت به نجات آوارگان بی‏پناه بپاخیزند و با هر وسیلۀ ممکن به کمک آنها بشتابند، و بااحساس مسئولیت در پیشگاه خداوند تعالی از هیچ‏گونه مساعدت محترمانه دریغ نکنند و اگر بخواهند از سهم مبارک امام ـ علیه‏السلام ـ مصرف آوارگان و جنگ‌زدگان کنند، مجازند تا ثلث صرف نمایند. امید است سران دوَل اسلامی و خصوص دولت‌های عربی، با وحدت کلمه، در دفع اسرائیل ـ این مادۀ فساد ـ کوشش کنند و اگر مسامحه کنند خوف آن است که خدای نخواسته این جریان در سایر کشورهای مشابه عمل شود.»⁽¹⁷⁾

 

پی‌نوشت‌ها

1ـ 14 بهمن 57 روزنامه‌ها به نقل از یک منبع آگاه در لندن نوشتند: مقامات ایران به دولت انگلیس اطلاع داده‌اند که در نظر دارند از ماه فوریه به بعد قرارداد 500 میلیون لیره‌ای خرید اسلحه بویژه تانک‌های چیفیتن را لغو کنند.» ایران در زمان رژیم شاه چنانچه گفته شد، قراردادهای کلان خرید اسلحه با انگلیس امضا کرده بود که این قرارداد از جانب بختیار و به صورت یک‌طرفه فسخ شد. رک: الموتی، مصطفی؛ بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال 1357، لندن، 1375، ج3، ص266. سخنان دیوید اوتن وزیر وقت خارجه انگلیس در اوایل انقلاب شنیدنی است که گفت: وجه کلیه قراردادهایی که فسخ شده از سوی دولت ایران پرداخت شده است... رک: کیهان، 2 اسفند 1357، صفحه 4.

2ـ برای اطلاعات بیشتر به کتاب‌های زیر رجوع کنید: 1ـ شیرخانی، علی، حماسه 29 بهمن 1356 تبریز؛ 2ـ مراد حاصلی خامنه، اعظم، تبریز در خون؛ 3ـ نیکبخت، مهدی، خمینی آذربایجان.

3ـ مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد انقلاب اسلامی، جلد 4، تهران، 1374، صفحه 457.

4ـ اطلاعات، 5 فروردین 1357، صفحه 13.

5ـ صحیفه امام، ج‏3، صص 359-362.

6ـ روزشمار انقلاب اسلامی، جلد سوم، واحد تدوین تاریخ انقلاب اسلامی، چاپ اول 1378، صفحه 32.

7ـ درباره حماسه‌آفرینان قم و تبریز و دیگر شهرهای ایران، بی‌تا، بی‌جا، صفحه 13.

8ـ اطلاعات، 12 فروردین 1357، صفحه 4.

9ـ اطلاعات، 20 اردیبهشت 1357، صفحه 1.

10ـ روزشمار انقلاب اسلامی، جلد سوم، واحد تدوین تاریخ انقلاب اسلامی، چاپ اول 1378، صفحه 300.

11ـ اطلاعات، 20 اردیبهشت 1357، صفحه 4.

12ـ همان، صفحه 1.

13ـ همان، 21 اردیبهشت 1357، صفحه 1.

14ـ همان، صفحه 4.

15ـ روزشمار انقلاب اسلامی، جلد سوم، واحد تدوین تاریخ انقلاب اسلامی، چاپ اول 1378، صفحه 17 به نقل از بولتن خبرگزاری پارس، ش1، 1 فروردین 1357، صفحه 7.

16ـ صحیفه امام، ج‏3، صص 359 تا362.

17ـ صحیفه نور (مجموعه رهنمودهای حضرت امام خمینی«ره»)، جلد اول، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، تهران، 1370، صفحه 490.

 

سوتیترها:

*خریدهای میلیاردی سلاح از کشورهایی نظیر انگلیس در دو ماهه اول سال گسترش پیدا کرد تا حدی که وزیر دفاع انگلیس به ایران آمد و مستقیماً به کیش رفت تا با شاه در این‌باره مذاکره کند. حاصل مذاکرات شاه با وزیر دفاع انگلیس خرید میلیاردی سلاح از انگلیس بود؛ خریدهایی که بعدها چند صباحی مانده به سقوط رژیم توسط بختیار لغو شد بی آنکه سلاحی به ایران تحویل شود و یا پولی که به این کشور داده شده بود به ملت ایران مسترد گردد!

 

*در اربعین شهدای تبریز نیز در گوشه و کنار کشور تعداد زیادی به شهادت رسیدند و اربعین این شهدا نیز 20 اردیبهشت همین سال با شکوه هر چه تمام برگزار شد و با شهادت ده‌ها جوان مؤمن و انقلابی در این روز و روزهای بعدی، انقلاب اسلامی مردم ایران بهمن ماه 57 به ثمر نشست و نظام 2500 ساله شاهنشاهی سقوط کرد.

 

* حمله اسرائیل به لبنان و اشغال بخش‌هایی از جنوب این کشور که یک هفته پیش از نوروز سال 57 رخ داد از دیگر وقایع مهمی بود که دامنه‌های آن به فروردین این سال کشیده شد و امام خمینی«ره» با پیام دوم فروردین ماه خود از مردم خواستند به کمک برادران لبنانی خود بشتابند.

تعداد مشاهده مقاله: 229