زمینه‌های فرهنگی و روانی تحقق شعار امسال

 

حجت الاسلام دکتر اصغر هادوی کاشانی

مقدمه:

در سال‌های اخیر، رویکرد  اعلام شعار سال از سوی رهبر معظم انقلاب، جنبه اقتصادی پیدا کرده است. وقتی از سوی بالاترین مقام رسمی کشور که اشراف و احاطه کامل به نیازها و اولویت‌های کشور دارد، این شعار به جامعه توصیه می‌شود، اهمیت موضوع روشنتر و وظیفه کارگزاران حکومت اسلامی سنگین تر می‌شود.

شعارهای اصلاح الگوی مصرف، همت مضاعف، کار مضاعف و شعار جهاد اقتصادی می‌تواند مقدمه شعار امسال باشد و در واقع گام‌های عملی جهاد اقتصادی با تکیه بر تولید ملی و حمایت از کار و سرمایه ایرانی برداشته شود.

گرچه در بین صاحبنظران بحث است که فرهنگ، اقتصادساز است یا عکس آن؟ اما آنچه اهمیت دارد و بدیهی است، برای انجام هر پدیده‌ای ایجاد بستر مناسب و مقدمه‌سازی لازم است وگرنه در برشی از زمان کاری انجام می‌شود و چون زیرساخت‌های لازم وجود ندارد بعد از مدتی آثار آن از بین می‌رود.

در این نوشتار به بررسی بسترهای فرهنگی ضروری برای تحقق شعار امسال پرداخته می‌شود.

 

تعریف فرهنگ

از آنجا که مطالعات فرهنگ گسترده شده و موضوع مطالعه بسیاری از رشته‌ها از قبیل روانشناسی، انسان‌شناسی و مدیریت قرار گرفته، هیچ تعریف استانداردی از فرهنگ وجود ندارد، اما می‌توان گفت فرهنگ مجموعه‌ای پیچیده از دانش‌ها، باورها، هنرها، قوانین، اخلاقیات و عادات و هر آن چیزی است که فرد به عنوان عضوی از جامعه می‌گیرد.

اگر این تعریف بخواهد بستر تحقق شعار امسال باشد، باید از دانش بومی بهره‌گیری و باورهای غلط اصلاح شود. هنر، به جلوه‌ای از هنر اسلامی تبدیل و قوانین و مقررات لازم وضع شود و اخلاقیات و عادات مردم تغییر کند.

 

دانش محلی

دانش گروه‌های مختلف انسانی در ارتباط با زمینه‌های مختلف هستی، زندگی و معیشت است که از تعامل با محیط طبیعی و اجتماعی و از طریق تجربه، آزمون و خطا در طول زمان شکل گرفته و عمدتاً شفاهی و نامکتوب است.

این دانش، بخشی از سرمایه ملی هر قوم است و جایگزین دانش رسمی و فناوری روز دنیا نیست، بلکه می‌تواند مکمل آن باشد. هیچ‌کس اعتقاد ندارد که از دانش روز دنیا نباید استفاده کرد. امروزه دنیا به صورت دهکده جهانی تعریف می‌شود که در این دهکده همه به هم نیاز دارند. هر کشوری باید مزیت نسبی کشور خود را پیدا کند و در آن بخش سرمایه‌گذاری کند. به نظر نمی‌رسد مراد رهبر معظم انقلاب از شعار امسال این باشد که ورودی‌های کشور بکلی بسته و رابطه با جهان خارج قطع شود، بلکه به نظر می‌رسد در نگاه ایشان زیبنده نیست اگر در کالاهایی، منابع انسانی و محیطی آن وجود دارد، دست نیاز به خارج دراز کنیم.

در بسیاری از محصولات کشاورزی، مشتقات نفتی و معادن، ایران از کشورهای غنی دنیاست. باید در این کالاها که مزیت نسبی داریم بر خویش تکیه کنیم و در تولید این کالاها از علم و فناوری‌ روز دنیا بهره بگیریم و دانش بومی و محلی خود را که سال‌ها مورد تجربه قرار گرفته است در این زمینه‌ها به کار ببریم. برای نمونه می‌توان از دانش مردم در تولید گیاهان دارویی استفاده کرد و با این روش، درآمد خوبی برای کشور کسب کرد یا در بخش کشاورزی و باغداری از این دانش بهره گرفت. حتی برای تسریع در کار و بالا بردن بهره‌وری می‌توان از دانش جدید در کنار دانش بومی استفاده کرد. روش‌های بسته‌بندی جدید در گیاهان دارویی، محصولات کشاورزی نمونه‌ای در همکاری و رابطه متقابل این دو دانش است.

از بعضی از روایات هم استفاده می‌شود که باید از تجربه‌های دیگران بهره جست و این تجربه‌ها گاهی در قالب علم و فناوری روز است. حتی می‌توان با مهندسی معکوس، آن فناوری را در داخل کشور به فناوری ملی تبدیل کرد. امام علی«ع» در وصیت خویش به امام حسن«ع» فرمود: «به ادب کردن تو پرداختم تا مجدّانه به کار برخیزی و از تجربه‌های دیگران که زحمت آن را کشیده‌اند بهره‌مند شوی».⁽¹⁾

 

باور

در یک تعریف ساده گفته شده است: باورها و عقیده‌ها اندیشه‌هایی هستند که فرد به درستی و حقیقت آنها اعتقاد دارد.⁽²⁾این باورها سه منبع دارند یا حاصل تجربه شخصی هستند و یا به وسیله اطلاعاتی که از دیگران می‌رسد شکل می‌گیرند و یا از طریق استنتاج به دست می‌آیند.

برای تحقق شعار امسال هر سه منبع باید در خدمت تولید ملی قرار گیرند. افرادی سال‌ها تجربه استفاده از محصولات خارجی را کرده‌اند و هیچ‌گاه به خود اجازه مصرف تولیدات داخلی را نداده‌اند. اگر عزم مردم برای مصرف کالاهای داخلی جزم شود، مصرف کالای داخلی در داخل بالا می‌رود و در نتیجه، تولیدکننده مشتاق تولید بیشتر می‌شود. وقتی تقاضا زیاد باشد تولیدکنندگان دیگر نیز وارد این بازار می‌شوند و با افزایش تولیدکنندگان رقابت در تولید شکل می‌گیرد و ثمره این رقابت، بهبود کیفیت کالاها می‌شود و بالا رفتن کیفیت در داخل زمینه رقابت با کالای خارجی را فراهم می‌کند.

ملاحظه می‌شود که آغاز این فرایند با تجربه شخصی شروع می‌شود و شهروند ایران اسلامی باید به خود اجازه بدهد که از تولید داخل استفاده کند و از جنبه اطلاع‌رسانی هم باید دیدگاه‌ها عوض شود و بعضی از واژه‌های قرآنی توسعه معنایی پیدا کنند. «تواصی به حق» که در سوره عصر آمده است، در محیط اقتصادی معنای جدید پیدا می‌کند؛ به احترام نظام اسلامی و تحقق منویات رهبری بعد از مصرف کالای ایرانی و رضایتمندی از آن، باید به دیگران هم این حق را سفارش کرد و در کوی و برزن فریاد برآورد که سعادت ما در مصرف کالایی است که خودمان تولید کرده‌ایم. از رسانه‌های دیداری و شنیداری هم برای این تواصی به حق باید استفاده کرد.

اگر این دو مفهوم تجربه شخصی و اطلاع‌رسانی در کشور نهادینه شود، منبع سوم هم که استنتاج است محقق می‌شود. فرایند استنتاج چنین است که وقتی شخصی کالای داخلی مصرف کرده دیگران هم به او سفارش کرده‌اند اگر کالای جدیدی هم با نشانه داخلی تولید شود به استناد تجربه قبلی نتیجه خواهد گرفت که از کیفیت خوب برخوردار است.

 

هنر

هنر مجموعه‌ای از آثار یا فرایندهای ساخت انسان است که در جهت اثرگذاری بر عواطف، احساسات و هوش انسانی و یا به منظور انتقال یک معنی یا مفهوم خلق می‌شود و به دو دسته هنرهای کاربردی و هنرهای زیبا تقسیم می‌شود. هنرهای کاربردی، هنرهایی هستند که نخست کارکرد و سودمندی آنها اهمیت دارد و هدف از ایجاد آنها کاربردشان بوده است، مانند طراحی خودرو، معماری و طراحی صنعتی، اما هنرهای زیبا هنرهایی است که به دلیل زیبا بودنشان خلق شده‌اند، به عبارت دیگر به خاطر خودشان به وجود آمده‌اند مانند نقاشی.⁽³⁾

برای شکوفایی تولید ملی باید از هر دو دسته هنر بویژه هنر ایرانی ـ اسلامی بهره گرفت.

تولید ملی بخشی از توسعه ایرانی ـ اسلامی است و توسعه پایدار توسعه‌ای است که همه جنبه‌ها در آن لحاظ شده باشد.

یکی از دوره‌هایی که هنر ایرانی در اوج بوده است دوره سلجوقی است و راز اعتلای آن دوره، انسجام و هماهنگی در همه جنبه‌های هنری بوده است. مساجد، مدارس، ساختمان‌ها و ظروف دارای یک جنبه مشترک بوده‌اند که همان هنر ایرانی ـ اسلامی است.⁽⁴⁾

میراث آن زمان باید دوباره احیا شود، هنر باید در خدمت تولید ملی باشد؛ هم به رشد تولید کمک کند و هم به شکل تولید. مثلاً در مناطق کویری که معماری متناسب تبلیغ می‌شود، تولید هم در همان جهت صورت ‌گیرد و همسان‌‌سازی شود. در هر حال، به قول رهبر معظم انقلاب هنر در نقش یک مکمل است⁽⁵⁾ و می‌تواند به تولید شکل و شتاب بدهد. پس برای رسیدن به خودکفایی در تولیداتی که مزیت نسبی داریم باید هنر در خدمت تولید باشد.

 

قوانین

نگاهی به قوانین جاری مرتبط با تولید در کشور، نشان می‌دهد که آنچه فعلاً وجود دارد و در عناصر تشکیل‌دهنده فرهنگ عمومی یک کشور است، قطعاً دچار نارسایی‌هایی بوده است که نتوانسته به حمایت جدی از تولید بپردازد و برای تحقق شعار سال، این قوانین باید مورد بازبینی جدی قرار گیرند. قانون کار، قانون تأمین اجتماعی، قانون مالیات‌های مستقیم و قانون ارزش افزوده از جمله این قوانین هستند.

اگر به طور جزئی‌تر بخواهیم به این مشکلات و موانع قانونی بپردازیم، می‌توان به موارد ذیل نیز اشاره کرد:

1ـ با توجه به اینکه سرمایه‌گذار به دنبال کمترین ریسک در سرمایه‌گذاری است، باید قوانین پولی کشور طبق شرایط سند چشم‌انداز به گونه‌ای باشد که در راستای افزایش تولید و کاهش ریسک باشد که نمونه بارز آن، قوانین مربوط به قیمت ارز است.

2ـ تسهیل در تجهیز منابع مالی شرکت‌های تولیدی و کاهش هزینه‌های سرمایه‌گذاری.

3ـ رفع بوروکراسی حاکم بر فرایند تولید. وجود بوروکراسی اداری موجب شده است برای ایجاد یا توسعه یک واحد تولیدی به تعداد زیادی مجوز نیاز باشد و این باعث اتلاف وقت و هزینه زیاد است.

4ـ ایجاد قوانین برای استفاده از تولیدات داخلی.

در تمام اقتصادهای دنیا خود دولت یکی از مصرف‌کنندگان است. دولت باید از خودش شروع کند و آنگاه در بخش‌های آموزشی کشور از قبیل آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها، فرهنگ استفاده از تولیدات داخلی را ترویج کند و این آموزش را به صورت قانونی در ردیف بقیه مواد درسی آموزش دهد.

 

قوانین مربوط به واردات

آمارهای موجود نشان می‌دهد گاهی واردات کشور دو برابر صادرات است. این واردات باید هدفمند و در راستای توسعه تولید ملی باشد. کالاهای نهایی و مصرفی حذف شده و در صورت ضرورت، به واردات کالاهایی پرداخته شود که می‌توان با آنها ارزش افزوده ایجاد کرد تا از این طریق، هم مشکل بیکاری کم شود و هم به تولید ملی کمک شود.

 

اخلاقیات و عادات

گفته می‌شود در نظرسنجی‌های متعددی که از ژاپنی‌ها می‌شود آنها مصرف کالای داخلی را بر مصرف کالای خارجی ترجیح می‌دهند به گونه‌ای که در شرایطی که دو کالای داخلی و خارجی وجود دارد چنانچه کالای خارجی را انتخاب کنند دیگران به چشم بد به آنها نگاه می‌کنند. براساس همین اخلاق و عادت است که سال‌هاست مصرف برنج کم‌کیفیت داخلی را بر خارجی ترجیح می‌دهند.

اخلاق و عادت، جزئی از فرهنگ است. اگر فرهنگ بخواهد تغییر کند، باید اخلاق و عادات نیز تغییر کند. البته باید اذعان کرد که تغییر رفتارهایی که به عادات تبدیل شده‌اند کار بسیار مشکلی است، اما شدنی است.

رهبر معظم انقلاب در سخنان خود به مناسبت روز کارگر در این باره اظهار داشتند: «در مورد مسئلة کار، آنچه که من به آن تأکید کرده‌ام و امروز هم تأکید می‌کنم این است که ما باید فرهنگ کشور خودمان را به سمت ترویج تولید داخلی تنسیق و تنظیم کنیم و پیش ببریم، این خیلی چیز مهمی است».⁽⁶⁾

مصرف کالای خارجی افزون بر اینکه فرهنگ خارجی را هم وارد جامعه می‌کند، موجب از دست رفتن فرصت‌های شغلی می‌شود.

ایشان همچنین فرمودند: «باید فرهنگی بر جامعه ما و بر ذهن‌های ما حاکم شود که مصرف کردن تولید داخلی را ارزش بدانیم. ما به قیمت به کار واداشتن یک کارگر بیگانه که تولید او را مصرف می‌کنیم، یک کارگر داخل کشور را بیکار می‌کنیم».⁽⁷⁾

در متون اخلاقی بویژه در روایات، دو نکته بسیار مهم درباره عادت وجود دارد: نکته اول اینکه ترک عادت بسیار سخت است و نکته دوم اینکه ترک‌کننده عادت بسیار فضیلت دارد. با توجه به اینکه مهمترین بخش تغییر فرهنگ به تغییر عادات برمی‌گردد. بعضی از این روایات را مرور می‌کنیم:

امام علی«ع» فرمود: عادت بر هر انسانی سلطه دارد⁽⁸⁾ و دشوارترین سیاست‌ها تغییر عادت‌هاست⁽⁹⁾ و هر کاری شدنی است، مگر تغییر دادن طبایع⁽¹⁰⁾ و برترین عبادت، چیره شدن بر عادت است⁽¹¹⁾ و با چیره شدن بر عادت‌هاست که می‌توان به بالاترین مقامات رسید.⁽¹²⁾

برای گام برداشتن به سوی حمایت از تولید ملی باید ذهن جامعه از مفاهیم منفی درباره تولیدات داخلی پاک شود. معمولاً ذهن افراد جامعه به این گزاره‌ها خو گرفته که کالای ایرانی کیفیت ندارد، خدمات پس از فروش ندارد، تقلبی است. باید عادت فکری را تغییر داد. البته به موازات این کار طبق آنچه پیش از این گفته شده گام‌های عملی در جهت بهبود کیفیت برداشته شود و این کاری نیست که با پایان سال محقق شود. شعار اول سال برای شروع است، اما پایان آن انتهای سال نیست و ممکن است ثمرات آن چند سال دیگر مشخص شود و کالای ایرانی ـ اسلامی جایگاهی رفیع در بازارهای دنیا پیدا کند، همچنان که با عزم دانشمندان ایرانی، رتبه علمی کشور از جهش خوبی در منطقه و دنیا برخوردار شد.  صبح نزدیک است...

 

پی‌نوشت‌ها:

1ـ حسینی، سیدهادی، فقر و توسعه در منابع دینی، (قم: بوستان کتاب)، ص 154.

2ـ پارسا محمد، زمینه روانشناسی نوین، ( چاپ بیستم، تهران: بعثت، 1383)، ص 312.

3- wikipedia.org.

4- Tebyan.net.

5ـ روزنامه جمهوری اسلامی، 12/3/61.

6ـ 9/2/1388.

7ـ همان.

8ـ غررالحکم، 7327.

9ـ همان، 2969.

10ـ همان، 6906.

11ـ همان، 2873.

12ـ همان، 4300.

 

سوتیترها:

*«تواصی به حق» که در سوره عصر آمده است، می‌تواند در محیط اقتصادی معنای جدید پیدا می‌کند؛ یعنی به احترام نظام اسلامی و تحقق منویات رهبری بعد از مصرف کالای ایرانی و رضایتمندی از آن، باید به دیگران هم این حق را سفارش کرد و در کوی و برزن فریاد برآورد که سعادت ما در مصرف کالایی است که خودمان تولید کرده‌ایم. از رسانه‌های دیداری و شنیداری هم برای این تواصی به حق باید استفاده کرد.

 

* گرچه در بین صاحبنظران بحث است که فرهنگ، اقتصادساز است یا عکس آن؟ اما آنچه اهمیت دارد و بدیهی است، برای انجام هر پدیده‌ای ایجاد بستر مناسب و مقدمه‌سازی لازم است وگرنه در برشی از زمان کاری انجام می‌شود و چون زیرساخت‌های لازم وجود ندارد بعد از مدتی آثار آن از بین می‌رود.

 

* به نظر نمی‌رسد مراد رهبر معظم انقلاب از شعار امسال این باشد که ورودی‌های کشور بکلی بسته و رابطه با جهان خارج قطع شود، بلکه به نظر می‌رسد در نگاه ایشان زیبنده نیست اگر در کالاهایی، منابع انسانی و محیطی آن وجود دارد، دست نیاز به خارج دراز کنیم.

 

*اگر عزم مردم برای مصرف کالاهای داخلی جزم شود، مصرف کالای داخلی در داخل بالا می‌رود و در نتیجه، تولیدکننده مشتاق تولید بیشتر می‌شود. وقتی تقاضا زیاد باشد تولیدکنندگان دیگر نیز وارد این بازار می‌شوند و با افزایش تولیدکنندگان رقابت در تولید شکل می‌گیرد و ثمره این رقابت، بهبود کیفیت کالاها می‌شود و بالا رفتن کیفیت در داخل زمینه رقابت با کالای خارجی را فراهم می‌کند.

 

* برای گام برداشتن به سوی حمایت از تولید ملی باید ذهن جامعه از مفاهیم منفی درباره تولیدات داخلی پاک شود. معمولاً ذهن افراد جامعه به این گزاره‌ها خو گرفته که کالای ایرانی کیفیت ندارد، خدمات پس از فروش ندارد، تقلبی است. باید عادت فکری را تغییر داد.

تعداد مشاهده مقاله: 93