حکایت دوباره طاووس و هندوستان

 

نگاهی به مؤلفه های  اقتصاد هند

حجت الاسلام دکتر هادوی کاشانی

سال‌هاست که در گفت‌وشنودها از عبارت «هر که طاووس خواهد جور هندوستان کشد» بهره می‌گیریم، اما واقعیت این است که در دنیای امروز، با این همه تنوع و زیبایی‌های صادق و کاذب، اولاً از طاووس زیباتر هم پیدا می‌شود و ثانیاً کسی بر خود ستم روا نمی‌دارد که برای دیدن طاووس به هندوستان رود و ثالثاً اگر هم شوق طاووس داشته باشد، رنج فراوان لازم نیست. کافی است اراده کند و در اندک زمانی از زیارت این پرنده زیبا بهره ببرد.

هند امروز آن قدر تنوع و زیبایی دارد که مجالی برای جلوه‌گری طاووس نیست و عشوه او خریدار ندارد. کشوری با بیش از یک میلیارد جمعیت (دومین کشور) و مساحت بیش از سه میلیون کیلومتر مربع و نژادها و ادیان مختلف و بیش از 27 زبان⁽¹⁾ و هزاران آداب و رسوم منحصربه‌فرد، جایی برای طاووس باقی نگذاشته است.

طاووس امروز هند که باید برای دست یافتن به آن ستم کشید، اقتصادی است که رسیدن به آن از پیمودن راهی که خار مغیلان دارد سخت‌تر است. مطالبه امروز رهبری را کار و تلاش سال‌های پیش هندیان محقق کرده است و ما هم باید همان راه را برویم. این نوشتار به راه‌هایی اشاره دارد که هندیان پیمودند و کل هند را به یک طاووس تبدیل کردند.

 

1ـ کار و تلاش

طبق آمار دائرة‌المعارف (wikipedia) جمعیت زیادی در هند با کمتر از یک دلار در روز زندگی می‌کنند و بیش از 300 میلیون نفر در زیر خط فقر هستند، اما رشد اقتصادی هند در چند سال اخیر 8 درصد بوده و پیش‌بینی می‌شود تا 10 درصد هم برسد.

به گزارش واحد مرکزی خبر در تاریخ 23/3/1391 جمعیت کودکان شاغل در هند به 60 میلیون نفر می‌رسد، گرچه این نوع کار در کودکی امر پسندیده‌ای نیست، اما یک پیام کلی از جامعه هند دریافت می‌شود که هر کسی سعی می‌کند کار کند و سواری مجانی در آنجا وجود ندارد، گرچه ممکن است عده‌ای برخوردار از ثروت‌های نامشروع هم باشند، اما جامعه، جامعه‌ای فعال و پرکار است.

در سال تولید ملی، گام اول این است که اراده کار کردن وجود داشته باشد، گرچه آن کار مورد علاقه اشخاص نباشد و گرچه در ابتدا دستمزدها واقعی نباشند. وقتی با کار و خدمات، تولید بالا می‌رود، به‌تدریج درآمد سرانه هم افزایش پیدا می‌کند و دولت اسلامی با تدبیر و تجدیدنظر در قوانین و با توزیع مجدد می‌تواند مقدمات عدالت را فراهم سازد، پس گام اول کار کردن است که همواره توسط پیشوایان دینی ما نیز توصیه شده است.

علی‌بن حمزه می‌گوید: امام کاظم«ع» را دیدم که در زمینی کار می‌کرد، گفتم: کارگزاران کجایند که شما خود کار می‌کنید؟ فرمود: پیامبر خدا«ص» و امیرمؤمنان«ع» و همه پدران من به دست خود کار و زراعت می‌کردند و کار، عمل انبیای مرسل و اوصیای صالح است.⁽²⁾

ابوعمر شیبانی می‌گوید: امام صادق«ع» را دیدم که بیلی در دست و جامه‌ای خشن در بر داشت و روی زمین خود کار می‌کرد و عرق از پشتش می‌ریخت. گفتم: بیل را به من بدهید تا کار شما را انجام دهم، فرمود: دوست دارم مرد در راه به دست آوردن معاش آزار و حرارت آفتاب را ببیند و رنج آن را تحمل کند.⁽³⁾

شاید حکمت این رنج کشیدن، همان بی‌نیازی از دیگران باشد تا عزت نفس مؤمن محفوظ بماند و وقتی افراد جامعه اسلامی چنین باشند، آن جامعه مستقل و بی‌نیاز خواهد بود.

زراره می‌گوید: مردی به حضور امام صادق«ع» رسید و گفت: دستم ناسالم است و نمی‌توانم با آن به‌خوبی کار کنم و فاقد سرمایه‌ برای تجارت هستم. امام صادق«ع» فرمود: با سرت باربری کن و خویشتن را از مردم بی‌نیاز ساز.⁽⁴⁾

زیبنده جامعه اسلامی نیست که پیشوایان معصوم«ع» آن، ‌چنین به کار و تلاش سفارش نمایند، اما در عمل، دیگران بر مسلمین پیشی بگیرند.

 

2ـ اقتصاد دانش‌محور

در سال‌های اخیر بارها مقام معظم رهبری از تولید دانش و سهم تولیدات علمی کشور در تولید جهانی سخن گفته‌اند و این روند رو به رشد همچنان ادامه دارد. اگر این تولیدات علمی بومی شوند و متناسب با نیاز کشور باشند، در بخش اقتصاد هوایی تازه دمیده می‌شود و رشد اقتصاد شتاب  می‌گیرد.

هندی‌ها از این مزیت بهره بردند و رشد اقتصادی دو برابر را تجربه کردند و سطح فقر را کاهش دادند. هنگامی که هندی‌ها خواستند به اقتصاد خود شتاب دهند، با تکنولوژی فرسوده رو به‌ رو بودند که امکان نو شدن آن با توجه به هزینه‌های بالا غیرممکن بود، لذا از مدل کره و ژاپن الگو نگرفتند و در بخش خدمات دانش‌محور، بیشتر از بخش صنعت سرمایه‌گذاری کردند. گزارش‌های بانک جهانی نشان می‌دهد 2 درصد سرانه تولید داخلی هند، حاصل صدور محصولات دانش‌محور این کشور به امریکا بوده است.

 

ویژگی‌های اقتصاد دانش‌محور

1ـ با آنکه علم اقتصاد در اثر کمبود و کمیابی پدید آمد و تمام برنامه‌های اقتصادی در صدد مدیریت نیازهای انسان نامحدود درز برابر منابع اقتصادی محدود هستند و اقتصاددانان با نظریات مختلف سعی در توزیع عادلانه کالاها و خدمات دارند، اما ویژگی دانش این است نه تنها با مصرف آن کم نمی‌شود بلکه هر چه مصرف شود بیشتر رشد می‌کند.

2ـ در اقتصاد دانش‌محور، دانش اولاً باعث فزونی در تولید می‌شود، ثانیاً خود دانش هم تبدیل به کالا می‌شود و فروش می‌رود.

3ـ اقتصاد دانش‌محور بدون وزن است و نیازی به مکان فیزیکی ندارد. در اینجا فکرها و نرم‌افزارها در بازارها و فضاهای مجازی فعالیت می‌کنند و نقش و تأثیر اصلی را دارند. 

بانکداری الکترونیکی، کارت‌های اعتباری و تجارت الکترونیکی می‌توانند به اقتصاد شتاب بیشتری بدهند، هزینه‌ها را کم کنند و بهره‌وری را بالا ببرند.

در سالی که به نام تولید ملی و حمایت از سرمایه ایرانی ثبت شده است، زیبنده است بخشی از تولید ملی ناشی از افکار و مغزها باشد و افزون بر سرمایه‌های فیزیکی مثل نیروی کار و سرمایه، به تولید اندیشه‌ها هم توجه قرار شود.

 

3ـ تقدم داشته‌ها بر خواسته‌ها

در عبارت «تولید ملی و حمایت از سرمایه داخلی» همه واژه‌ها حکایت از بومی شدن اقتصاد دارند. بومی شدن اقتصاد یعنی استفاده از همه ظرفیت‌های موجود برای برآورده شدن بخش زیادی از نیازها. مطالعات اقتصاددانان نشان می‌دهد هندی‌ها این اصل را فراروی خویش قرار داده‌اند و براساس آن به توسعه پایداری می‌اندیشند که نیازهای امروز آنان را بدون آنکه نیازهای آتی به مخاطره بیفتد، برآورده سازد.⁽⁵⁾

هندی‌ها در راه  نیل به این هدف به این امور اولویت داده‌اند:

الف) با توجه به نیروی کار فراوان، بیشتر از تکنولوژی‌‌های کاربر استفاده کرده‌اند.

ب) تولید کالاهای پرمصرف در مقایسه با تولید کالاهای لوکس و کم‌مصرف.

ج) استفاده از تکنولوژی‌هایی که مواد اولیه محلی را به مصرف می‌رساند و به کالاهای واسطه‌ای خارجی نیازی نیست.

د) بهره‌گیری از تکنولوژی‌هایی که به انرژی کمتری نیاز دارند که متأسفانه این آفت در کشور ما وجود دارد و منابع ارزان انرژی، تدبیر جایگزینی برای انرژی‌های دیگر را از بین برده است.

ه‍‌) بهره‌گیری از تکنولوژی‌هایی که  فاصله شهر و روستا را کم می‌کنند و موجب مهاجرت معکوس می‌شوند.

 

نتیجه

کار و تلاش زیاد، بهره‌گیری از اقتصاد دانش محور و تکیه بر داشته‌ها در اقتصاد هند، شتاب زیادی به رشد اقتصادی این کشور داده است، به گونه‌ای که گفته می‌شود در آینده نزدیک از اقتصاد هند بیشتر خواهیم شنید.

فرهنگ اسلامی ما، هیچ مانعی نمی‌بیند که اگر کشوری با روش‌های درستی به اهداف خود ‌رسیده است، الگوی ما باشد، افزون بر اینکه آنچه در هندوستان موجب رشد و پیشرفت شده است، در کتاب و سنت ما نیز مورد توجه بوده است. به‌غیر از آیات قرآن، بیش از دو هزار روایت⁽⁶⁾ در فضیلت علم و دانش وجود دارد که بسیاری از آنها مطلق هستند و لذا دانش اقتصاد را نیز شامل می‌شوند.

روایات واردشده توسط معصومین(ع) ناظر به زمان خود آنها بوده است و مردم به آموختن چیزهایی می‌پرداختند که در آن زمان مرسوم بوده‌اند، ولی به نظر اصولگرایان، مسلمانان امروز هم مورد خطاب همان سخنان هستند، لذا برای هر کاری باید دانش آن را آموخت و روش‌های علمی را جایگزین روش‌های سنتی کرد. گرچه گاهی خود روش‌های سنتی ـ از جمله طب سنتی ـ هم موضوعیت دارند و گاهی هم لازمند، اما فارغ از بعضی ملاحظات، اقتصاد دانش‌محور می‌تواند به رشد اقتصادی شتاب ببخشد.

در باره کار نیز که بر همه هند سایه افکنده است، از دید اسلام هیچ قیدی غیر از ناتوانی جسمی نیست. برای تحقق شعار سال و تکیه بر تولید ملی، راهی غیر از عزم ملی وجود ندارد. تولید ملی، مستلزم کار ملی و سرمایه داخلی است، زیرا سرمایه خارجی اولاً به استثمار و بهره‌کشی می‌انجامد و ثانیاً اگر نیاز داخلی با تولید داخلی تأمین نشود، فاصله عرضه و تقاضا با واردات پر خواهد شد، البته گاهی لازم است کالای خارجی هم وارد شود، همچنان که کشور ما نیز بعضی از کالاها را صادر می‌کند.

آخرین مؤلفه اقتصاد هندوستان تکیه بر واقعیت‌ها و داشته‌های خود است که اگر چنین نباشد، تصمیمات اقتصادی، انتزاعی و خیالی هستند و در آن صورت باید به طاووس خیالی‌ای اندیشید که دیگر برای دستیابی به آن، جور هندوستان نیز لازم نیست.

 امید است با کار، تلاش و اقتصاد دانش‌محور و تقدم داشته‌ها بر خواسته‌ها بتوانیم برای تحقق تولید ملی و حمایت از سرمایه داخلی، گام‌های علمی و مؤثری برداریم و کیفیت تولید را فدای عجله نکنیم.

 

پی‌نوشت‌ها

1- Wikipedia.com

2ـ‌ وسایل الشیعه، ج 12، ص 23.

3ـ‌ الکافی، ج 5، ص 76.

4ـ‌ محجّة‌البیضاء، ج 3، ص 143.

5ـ توسعه پایدار مقایسه هند و ژاپن، مجموعه مقالات تخصصی مدیریت و پروژه.

6ـ رجوع کنید به: العلم و الحکمه فی الکتاب و السنه، نوشته محمدی ری‌شهری.

 

سوتیترها:

1.

در سال تولید ملی، گام اول این است که اراده کار کردن وجود داشته باشد، گرچه آن کار مورد علاقه اشخاص نباشد و گرچه در ابتدا دستمزدها واقعی نباشند  تا درآمد سرانه هم افزایش پیدا ‌کند و دولت اسلامی هم با تدبیر و تجدیدنظر در قوانین و با توزیع مجدد بتواند مقدمات عدالت را فراهم سازد.

2.

برای تحقق شعار سال و تکیه بر تولید ملی، راهی غیر از عزم ملی وجود ندارد. تولید ملی، مستلزم کار ملی و سرمایه داخلی است، زیرا سرمایه خارجی اولاً به استثمار و بهره‌کشی می‌انجامد و ثانیاً اگر نیاز داخلی با تولید داخلی تأمین نشود، فاصله عرضه و تقاضا با واردات پر خواهد شد.

 

تعداد مشاهده مقاله: 1,018