نقش حیاتی و حساس مدیران نظام در تحقق اقتصاد مقاومتی

غلامرضا گلی‌ زواره

مصون‌سازی در برابر تهدیدها

جمهوری اسلامی ایران از نوعی نگرش ویژه اعتقادی و فرهنگی برخوردار است. این دیدگاه که بر ارزش‌های معنوی، فضیلت، عدالت و درستی و راستی تأکید دارد، با منافع استکبار جهانی در تضاد کامل قرار دارد، زیرا استکبار در پی مادی‌گرایی، استثمار انسان‌ها و غارت منابع فکری و اقتصادی کشورهاست و طبیعتاً ایران تا زمانی که پیگیر این جهان‌بینی است، دچار دشمنی‌هائی است که در هر دوره‌ای به شکلی بروز پیدا می‌کنند، از این رو باید تمام ساز و کارهای کشور بگونه‌ای طراحی، برنامه‌ریزی و مدیریت شوند که از این سرزمین در برابر انواع تهدیدها حفاظت کنند و مسیر رسیدن به اهداف عالی و والا را هموار سازند.

کشور ایران در معرض انواع نیرنگ‌ها و خصومت‌های ابرقدرت‌ها قرار دارد، لکن تا کنون توانسته مقاومت و توطئه‌های آنان را خنثی کند. از شرایط اقتصادی‌ای که می‌تواند متضمن پایداری کشور در تهدیدهای گوناگون باشد، به اقتصاد مقاومتی تعبیر می‌کنند و مبتنی است بر یک نظام پویا با اتکا به تولید داخلی و با برنامه‌محوری برای مقابله با تحریم‌های بیرونی. در این اقتصاد هر دو جنبه استراتژی اقتصادی یعنی جایگزینی واردات، بویژه برای کالاهای مصرفی استراتژیک و توسعه صادرات بطور همزمان مطرحند. برای نیل به این هدف، باید بهبود فضای کسب و کار و عملی ساختن راهبردهای جلب مشارکت مردم برای تحقق تولید بومی و ملی ملاک قرار گیرند.            

اقتصاد مقاومتی در واقع تشخیص حوزه‌های فشار و نقاط ضعف و تلاش برای کنترل و بی‌اثر کردن آنها و تبدیل تهدیدها و تحریم‌ها به فرصت‌های سازنده است. هدف اصلی دشمن این است که با فشارهای اقتصادی به رشد ملی ایران صدمه وارد سازد، رفاه ملی را مختل کند، اقشار مردم را از این راه نسبت به نظام اسلامی بدبین سازد و بین آنان و دولت و حاکمیت فاصله به وجود آورد.⁽¹⁾

از این رو مقام معظم رهبری در سال 1386 در حرم حضرت امام رضا«ع» اقتصاد مقاومتی را مورد توجه قرار دادند و برای رسیدن به چنین هدفی، منظومه اصلاح الگوی مصرف، جلوگیری از اسراف، همت مضاعف و کار مضاعف، جهاد اقتصادی و تولید ملی را مطرح واشاره کردند که اینها اموری زودگذر و شعاری نیستند، بلکه می‌توانند حرکت عمومی کشور را ساماندهی کنند.

مختصات این اقتصاد از دیدگاه ایشان مردمی کردن اقتصاد، توانمند نمودن بخش خصوصی، به جریان انداختن سرمایه‌های مردمی،‌ کاهش وابستگی به نفت، به وجود آوردن اقتصاد درآمدزا، تقویت صنایع دانش‌بنیان، مدیریت مصرف، استفاده از تولید داخلی و بستن راه بر مصرف کالاهای خارجی است.⁽²⁾

اقتدار سیاسی و خودکفایی اقتصادی

یکی از ویژگی‌های انقلاب اسلامی، استقلال به معنای کامل آن است، یعنی کشور و ملت باید به تمام توانایی‌های خود متکی باشند و تمام همت خود را بر این اصل مصروف دارند که از هرگونه وابستگی بیرون آیند. ایستادگی در برابر ابرقدرت‌ها و رژیم‌های ستم‌پیشه غربی در درجه اول به ایمان، به پا خاستن در زیر پرچم توحید و در پرتو تعالیم دینی امکان‌پذیر است، اما مقاومت توأم با قاطعیت به عوامل دیگری هم بستگی دارد که یکی از آنها شناخت سرمایه‌ها، امکانات و منافع خودی است.

امام خمینی«ره» همواره بر این نکته تأکید می‌فرمودند که باید بیدار شویم و دریابیم که می‌توانیم روی پای خود بایستیم. به باور ایشان مادامی که برای تأمین نیازهای خود، به سوی این و آن دست دراز ‌کنیم، امیدی به رشد و شکوفایی نیست و می‌بایست خود را از وابستگی برهانیم تا به ساحل سعادت برسیم.⁽³⁾

امام خمینی«ره» تصریح فرمودند: «باید قصدتان این باشد که خودتان در همه چیز مستقل باشید. وقتی که بنا را بر این معنا گذاشتید و با این عزم وارد میدان شدید، می‌توانید کشور خود را نجات دهید و استقلال کشورتان را برای همیشه بیمه کنید».⁽⁴⁾

هنگامی که دشمن ایران را تهدید به محاصره اقتصادی کرد و در این مسیر تنگناهایی را به وجود آورد،‌ امام آن را هدیه‌ای برای کشور تلقی فرمودند: «محاصرة اقتصادی معنایش این است که مایحتاجمان را به ما نمی‌دهند. [در این صورت] خودمان می‌رویم دنبالش. مهم این است که ما بفهمیم دیگران به ما چیزی نمی‌دهند و ما باید خودمان تهیه کنیم».⁽⁵⁾

مقام معظم رهبری هم برای رسیدن به خودکفایی اقتصادی و افزودن بر اقتدار کشور و رفع دشواری‌های موجود در مسیر تولید، توزیع و مصرف اقتصاد مقاومتی را مطرح فرمودند :

«استفاده از همه ظرفیت‌های بخش دولتی و غیردولتی و اهتمام جدی به حل مشکلات معیشتی مردم، مبارزه با مفاسد اقتصادی، حمایت از تولید ملی و مبارزه با اسراف، از لوازم اقتصاد مقاومتی است».⁽⁶⁾

حمایت از تولید ملی، عدم وابستگی به واردات کالاهای خارجی و افزایش صادرات کالاها، خدمات و فنون بومی ایرانی را به دنبال خواهد داشت و این روند اگر استمرار یابد، موجب جهش رشد اقتصادی و افزایش سطح رفاه عمومی جامعه خواهد شد. همچنین عارضه‌هایی چون کمبود کالا، تورم، بیکاری و به کار افتادن سرمایه‌ها در امور نامطلوب و آسیب‌زا از بین خواهد رفت و با افزایش توانایی تولید، علاقه به مشارکت در حوزه‌های مختلف اقتصادی فزونی می‌یابد و این امر ضمن آن که می‌تواند کشور را از معضلات گوناگون برهاند، برای کشور اقتدار سیاسی و قدرت رقابت با غول‌های اقتصادی و توان مقابله با تهدیدهای بحران‌زا را به  همراه خواهد داشت. در چنین شرایطی اگر ابرقدرت‌ها و دولت‌های متخاصم پنجره‌هایی را به روی صادرات و واردات ایران ببندند، نظام اجرایی و دستگاه‌های ذیربط با برنامه‌ریزی اصولی، منسجم و عدالت‌محور می‌توانند با اتکا بر منابع و امکانات بومی و تشویق بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری در امور استراتژیک، پنجره‌های بیشتری را بگشایند و تحریم‌ها را شکست بدهند.

تلاش برای رفع موانع اقتصاد مقاومتی و شکوفایی تولید ملی

از عواملی که کشور را به سوی استقلال اقتصادی سوق می‌دهد، تغییر الگوی مصرف است. مصرف‌زدگی و تبذیر و اسراف و عدم رعایت اعتدال برای برآوردن نیازها و روی آوردن به تجملات و تشریفات زاید، اقتصاد مقاومتی را با مشکل مواجه می‌سازد. دولت و مدیران مربوطه باید با فرهنگ‌سازی و ایجاد تحول و تغییر در رفتارهای مصرف‌گرایانه و گرایش به تهیه کالاهای لوکس خارجی و برخی مواد و وسایل غیرلازم، این مانع را از میان بردارند. البته مردم هم باید با انگیزه‌های سالم و مقاصد درست به کمک دولت بشتابند و از تحمیل مشکلات بر کشور جلوگیری کنند.

 بی توجهی به مبانی علمی و تصمیم‌گیری‌های خلق‌الساعه، تغییرات دائمی در مقررات موجود، برنتابیدن قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی، ناپایداری سیاست‌های کلان اقتصادی و دخالت سلیقه‌های شخصی و دستوری، اقتصاد بومی را دچار آفت‌های فراوان می‌سازد.

سنگ بنای تولید را مواد اولیه تشکیل می‌دهد که از داخل یا بازار خارجی تهیه می‌شوند، اما بهای این مواد و کیفیت آنها، بخش قابل‌توجهی از قیمت و مرغوبیت محصولات نهایی را تعیین می‌کند. تولید در آغاز کار با مشکلات و موانعی مواجه است که اولین آنها نظام بوروکراسی اداری است. تهیه مواد اولیه از خارج مستلزم عبور از هفت خوان‌های گوناگون از جمله دریافت گواهی‌های مربوط به استاندارد، ثبت سفارش، مقررات مربوط به گمرکات و انبارها، حمل و نقل و مسائلی از این قبیل است. جریان تولید  به دلیل مقررات دست و پاگیر، معطل و کند می‌شود. باید با اصلاح نظام اجرایی و حذف برخی از موانع بوروکراتیک، استفاده از شبکه ارتباطی گسترده و تکنولوژی پیشرفته از این وضع جلوگیری کرد.

ضعف مدیریت، تولید ملی و خودکفایی اقتصادی را با مشکلات زیادی روبه‌رو ساخته است. امروزه دانش مدیریت امر بسیار مهمی است و مدیران لایق و شایسته و کارشناس و خداشناس قادرند مشکلات تولید را بخوبی برطرف کنند و با خلاقیت و ابتکار خود، حداقل‌ها را به حداکثر مبدل سازند. هر چند در سنوات اخیر در زمینه تربیت مدیران کاردان و مبتکر، اقدامات امیدوارکننده‌ای صورت گرفته‌ و رشته‌های گوناگون مدیریت در عالی‌ترین سطوح تدریس می‌شوند، اما بخش قابل‌توجهی از این مدیران در بخش‌های خدماتی، اجرایی و اداری و مانند آن جذب می‌شوند و نوع توانایی و تخصص مدیران نیز غالباً با مسئولیتی که به عهده گرفته‌اند، همخوانی ندارد.

از سوی دیگر مدیران خبره، صاحب‌نظر و خلاق، کمتر در عرصه‌های حساس و استراتژیک دعوت به کار می‌شوند و عموماً رابطه‌ بر ضابطه‌ برتری دارد و گاهی در نهادها، مدیران چنان با یکدیگر پیوند خویشاوندی دارند که گویی قبیله‌ای آن سازمان را به اشغال خود درآورده است! این وضع نشانه یک مدیریت پرعارضه است و موجب می‌گردد که نهاد مزبور از برطرف کردن عیوب و کاستی‌ها غافل شود، ضمن اینکه از مدیران توانمند در بخش تولید خبری نیست و یا نقش و تأثیرگذاری این افراد، اندک است.⁽⁷⁾

نکته‌ مهم دیگری که باید مورد توجه مدیران قرار گیرد، روش‌های فرهنگی و اقتصادی غلط خانواده‌هاست که نیازمند اصلاحات و فعالیت‌های ترویجی و اجتماعی است. از سوی دیگر با ایجاد سیستم ایمن و مطمئن توزیع کالاها می‌توان احساس آرامش و امنیت را در جامعه به وجود آورد. در صورتی که این برنامه شکل عملی و عینی به خود بگیرد، هم اقتصاد خانواده توسط مردم تعدیل می‌شود و کمتر به حرص، احتکار و خیانت روی می‌آورند و هم اقتصاد ملی به مسیر صحیح هدایت می‌شود.

اموری چون پائین آمدن آستانه تحمل مردم و نیز فاصله گرفتن از فضایل و مکارم به این دلیل است که افراد تمام توان ذهنی و فکری و همت خود را متوجه مصرف‌گرایی کرده‌اند و در نتیجه، آرامش از خانواده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها گریخته و فرزندان نیز با مشکلات تربیتی و اخلاقی روبه‌رو شده‌اند. بعلاوه، چون افراد جامعه دائماً گرفتار تقاضای خرید بیشتر و رقابت  و چشم ‌و همچشمی با یکدیگرند، غالباً از زندگی رضایت ندارند و این روزها فضیلت‌هایی چون قناعت و استغنای طبع، ساده‌زیستی، زهد و بی‌رغبتی طرفداران کمتری دارد.

رهایی از نظام تک‌تولیدی

کشورهایی که در تأمین بودجه خود به محصول خاصی که عمدتاً مواد خام اولیه هستند، وابسته‌اند، اقتصاد تک محصولی(  monoculture) دارند. این ضایعه که میراث شوم دوران سلطه استبداد و سیطره استکبار است، اقتصاد نامعقول و آشفته‌ای را به وجود می‌آورد و نبض حیات اقتصادی این کشورها را در دست شرکت‌های بزرگ بین‌المللی و ابرقدرت‌ها قرار می‌دهد. چنین وضعی در عین حال که به توسعه و رشد کشور کمکی نمی‌کند، به تخریب بخش‌های دیگر اقتصادی، بخصوص صنعت و کشاورزی هم می‌انجامد و نوسانات بازارهای جهانی و تصمیم‌گیری‌های سیاسی و تحریم‌ها، کشوری را که به یک محصول معدنی و زراعی خام وابسته است، در آستانه رکود و حتی فلج قرار می‌دهد.⁽⁸⁾

یکی از مصداق‌های خصومت‌ورزی با جمهوری اسلامی ایران در حوزه اقتصاد، تحریم نفتی است. وابستگی کشور به درآمد نفتی مسئله‌ای است که دشمنان از آن برای اعمال فشار بر ما استفاده می‌کنند و با هدف کاهش درآمدها از راه صدور این محصول استراتژیک می‌خواهند ایران را در تنگنای شدید اقتصادی و اجتماعی قرار دهند تا از مواضع ارزشی و اصولی خود عقب‌نشینی کند.

برای جلوگیری از روبه‌رو شدن با مشکل کاهش فروش نفت خام، باید نفت را به فرآورده‌های متنوع آن تبدیل کرد تا بخشی در داخل مصرف و مقداری صادر ‌شود. برای فروش این محصولات باید ساز و کاری طراحی شود که تا حد ممکن بهای آنها تحت کنترل خود ما باشد و  دست دلال‌های بین‌المللی کوتاه شود، زیرا تحریم‌ها به این افراد  امکان چانه‌زنی بیشتری را برای پیشنهاد قیمت‌های پایین‌تر می‌دهد. برای رهایی از این وضعیت، بورس نفت می‌تواند راه‌حل خوبی باشد.

تبدیل نفت خام به فرآورده‌های نفتی، ضمن اینکه وابستگی کشور را به درآمد نفت خام کاهش می‌دهد، باعث رشد اقتصادی، ایجاد اشتغال از طریق گسترش زنجیره ارزش افزوده و صادرات می‌شود. هر چند اهداف این استراتژی راهبردی در مدت طولانی محقق می‌شوند، اما بهترین و مطمئن‌ترین راه برای مصون‌سازی کشور در برابر تهدیدات نفتی و کاهش عارضه‌های ناشی از آن همین است^{( 9)}

اگرچه در سال‌های اخیر با تلاش مسئولان، صادرات غیرنفتی کشور رشد فزاینده‌ای داشته است، اما در مقایسه با کشورهایی که بودجه ملی آنان براساس صادرات محصولات طراحی می‌شوند، هنوز تا رسیدن به حد مطلوب فاصله داریم. برای مقابله با این وضع آسیب‌زا باید ضمن افزایش تولیدات، به مرغوبیت کالاها بیفزاییم و به کشور صادرکننده کالاهای متنوع تبدیل شویم.

پی‌نوشت‌ها

1ـ روزنامه اطلاعات، ویژه‌نامه اقتصاد و بورس، 13/5/1391، ش 2537 و نیز 18//1391، ش 25381.

2ـ برگرفته‌ای از بیانات مقام معظم رهبری در دیدار هیأت دولت، پنج‌شنبه 2/6/1391.

3ـ در جست‌وجوی راه از کلام امام، دفتر دهم، 244 و 245.

4ـ صحیفه‌نور، ج 4، ص 246.

5ـ همان، ج 14، 116ـ115.

6ـ فرازی از بیانات مقام معظم رهبری در دوم شهریور 1391.

7ـ ضرورت حمایت از رویکرد تولیدمحور، مجید ارغنده‌پور، روزنامه اطلاعات، ش 25384.

8ـ جغرافیای اقتصادی جهان، ماکساکوفسکی، ترجمه پویا زنده رضایی، ص 309.

9ـ اطلاعات اقتصاد و بورس، ش 25381، ص 17 و 18.                      

سوتیترها:

1.

در اقتصاد مقاومتی، هر دو جنبه استراتژی اقتصادی یعنی جایگزینی واردات، بویژه برای کالاهای مصرفی استراتژیک و توسعه صادرات بطور همزمان مطرحند. برای نیل به این هدف، باید بهبود فضای کسب و کار و عملی ساختن راهبردهای جلب مشارکت مردم برای تحقق تولید بومی و ملی ملاک قرار گیرند. 

2.

اقتصاد مقاومتی در واقع تشخیص حوزه‌های فشار و نقاط ضعف و تلاش برای کنترل و بی‌اثر کردن آنها و تبدیل تهدیدها و تحریم‌ها به فرصت‌های سازنده و رشددهنده است. هدف اصلی دشمن آن است که با فشارهای اقتصادی به رشد ملی ایران صدمه وارد سازد، رفاه ملی را مختل کند، اقشار مردم را از این راه نسبت به نظام اسلامی بدبین سازد و بین آنان و دولت و حاکمیت فاصله به وجود آورد.

3.

تصور باطلی است که فکر کنیم می‌توانیم سرمایه‌گذاری عمومی و کار سالم فراگیر مردمی را بدون مبارزه با مفاسد اقتصادی به سامان برسانیم. قوانین باید بگونه‌ای تصویب و اجرا شوند که کسانی که قصد فساد و سوءاستفاده مالی و اعتباری دارند، امکان جولان پیدا نکنند.