وسواس خناس

قسمت یکصد و پنجاه و دوم

وسواس خَنّاس

محمدحسین فکور

113- سوره‌ی فلق (بامدادان)

یکصد و سیزدهمین سوره‌ی قرآن مجید، سوره‌ی «فَلَق» است. این سوره 5 آیه و 23 کلمه دارد و بیستمین سوره‌ی قرآن است که در شهر مکه بر پیامبر(ص) نازل شده است.

محتوای سوره

گروهی از دانش‌مندان گفته‌اند: «این سوره در شهر مکّه نازل شده و گروهی نیز می‌‌گویند این سوره مدنی است.» خدای بزرگ در این سوره به پیامبر(ص) و سپس به مسلمان‌ها یاد می‌‌دهد که در مقابل حسودی‌ها، ساحران و همه شرّ و بدی‌ها به ذات پاک خداوند پناه ببرند تا در پناه او از بدی هر موجودی که دارای شرّ و بدی است در امان باشند.

در بعضی از کتاب‌های تفسیر قرآن گفته شده است که ساحران یهودی پیامبر اسلام(ص) را سحر و جادو کردند. پیامبر بیمار شدند. در این هنگام جبرئیل نازل شد و به پیامبر(ص) گفت: «یهودیان تو را جادو کرده‌اند وسایل جادو را نیز در چاهی گذاشته‌اند.»

جبرئیل جای آن چاه را به پیامبر(ص) نشان داد. پیامبر(ص) نیز دستور دادند وسایل سحر و جادو را آورده و از بین بردند. جبرئیل به پیامبر(ص) گفت که برای از بین رفتن اثر و سحر و جادو نیز این سوره را بخوانند.

دانش‌مند بزرگ علم تفسیر قرآن مرحوم «طبرسی» گفته است‌: «نمی‌توان این حدیث را که می‌گوید پیامبر را سحر کرده‌اند قبول کرد؛ زیرا این حدیث را فقط دو نفر تعریف کرده‌اند. همچنین این سوره مکّی است و در شهر مکه نازل شده است. در حالی که می‌دانیم پیامبر اسلام(ص) در شهر مدینه با یهودیان درگیری داشته است. از سوی دیگر اگر ساحری بتواند به همین آسانی پیامبر را سحر کند تا جایی که بیمار شود، پس می‌توان به آسانی او را از هدف بزرگی که داشته است بازداشت؛ امّا به یقین خدای بزرگ که او را برگزیده تا مأموریت سخت و سنگین پیامبری را انجام دهد، پیامبرش را از شرّ ساحران حفظ می‌کند؛ و گرنه مقام والای پیامبری بازیچه‌ی دست ساحران و جادوگران خواهد شد. اضافه بر همه‌ی این‌ها اگر جادوگری بتواند روی جسم و بدن پیامبر(ص) اثر بگذارد و او را بیمار کند، مردم گمان می‌کنند که ساحران در روح پیامبر(ص) و حرف‌های او هم می‌توانند اثر بگذارند. در نتیجه مقام نبوّت و پیامبری در نزد مردم بی‌اعتبار می‌شود.»

قرآن مجید نیز در آیه 8 و 9 سوره‌ی فرقان گفته است که پیامبر سحر نمی‌شود.

ثواب خواندن

پیامبر اسلام(ص) در حدیثی گفته‌اند: «آیاتی بر من نازل شده است که همانند آن‌ها نازل نشده است و آن دو، سوره‌ی «فلق» و «ناس» است.»

امام باقر(ع) نیز در حدیث دیگری گفته‌اند: «کسی که در رکعت آخر نماز شب (که به آن نماز «وَتر» می‌گویند) سه سوره‌ی فلق، ناس و توحید را بخواند به او گفته می‌شود: ای بنده‌ی خدا! بر تو بشارت باد که خداوند این نمازت را قبول کرد.»

در حدیث دیگری نیز پیامبر به یکی از یاران‌شان گفته‌اند: «دو سوره‌ی فلق و ناس از برترین سوره‌های قرآن است.» آن‌گاه پیامبر(ص) این دو سوره را در نماز صبح خواندند و به او فرمودند: «هر گاه می‌خواهی بخوابی و هر گاه از خواب برمی‌خیری این دو سوره را بخوان.»

114- سوره‌ی ناس(مردم)

آخرین سوره‌ی قرآن مجید، سوره‌ی «ناس» است. این سوره 6 آیه و 20 کلمه دارد و بیست و یکمین سوره‌ی قرآن است که در شهر مکّه بر پیامبر اسلام(ص) نازل شده است.

بهتر است بدانید به این سوره و سوره‌ی قبل آن «مُعَوِّذَ تَیْنْ» (یعنی وسیله‌ی پناه بردن به خدا) می‌‌گویند. پیامبر خدا(ص) نیز دو نوه‌ی عزیزش امام حسن(ع) و امام حسین(ع) را با این دو سوره تَعْویذ می‌کرد؛ یعنی با خواندن این دو سوره آن‌ها را به خدا می‌سپرد. به این دو سوره و سوره‌ی کافرون و سوره‌ی توحید که با کلمه‌ی «قُلْ» شروع می‌شود، چهار قل می‌گویند.

نام این سوره نیز از آیه‌ی اوّل تا ششم آن گرفته شده که در این آیه‌ها بجز آیه‌ی 4، کلمه‌ی «ناس»‌ تکرار شده است.

محتوای سوره

چون انسان‌ها همیشه از سوی شیطان وسوسه می‌شوند و فریب می‌‌خورند خداوند در این سوره به پیامبر خود دستور می‌دهد تا از شرّ همه‌ی وسوسه کننده‌ها به خداوند پناه ببرند.

محتوای این سوره نیز از یک جهت مثل محتوای سوره فلق است. در آن سوره خداوند دستور می‌داد تا از شر بدی‌ها و ... به خدا پناه ببرند، امّا در این سوره روی شرّ وسوسه‌گران و آن‌هایی که انسان‌ها را فریب می‌دهند تأکید شده است.

وسواس خَنّاس چیست؟

در روایتی امام صادق(ع) گفته‌اند: «وقتی آیه‌ی 135 سوره‌ی آل‌عمران نازل شد و خداوند به مومنان وعده داد که اگر گناهی  کردند و سپس توبه کردند خداوند آن‌ها را می‌بخشد. شیطان در شهر مکّه بالای کوهی رفت و فریاد کشید تا همه‌ی لشگرش دور او جمع شدند. آن‌ها به شیطان بزرگ گفتند: «چه شده است که ما را فراخوانده‌ای؟»

گفت: «این آیه که نازل شده است پشت مرا می‌لرزاند و انسان‌‌ها را از آتش جهنم نجات می‌دهد. حالا می‌‌خواهم بدانم چه کسی می‌تواند با این آیه مقابله کند و نگذارد انسان‌ها به آن عمل کنند؟»

هر کدام از شیطان‌های کوچک پیشنهادی دادند؛ امّا شیطان بزرگ هیچ کدام را نپذیرفت. در این هنگام یکی از شیطان‌ها که نامش «وسواس خَنّاس» بود برخاست و گفت: «من می‌توانم.»

شیطان بزرگ گفت: «چگونه؟» او گفت: «انسان‌ها را با آرزوهای دور و دراز سرگرم می‌کنم و آن‌ها را فریب می‌‌دهم تا گناه کنند. وقتی هم که خواستند توبه کنند آن‌‌ها را فریب می‌دهم و می‌گویم هنوز وقت دارید و دیر نشده تا یادشان برود توبه کنند.»

شیطان بزرگ گفت: «آفرین! تو می‌توانی این کار را انجام بدهی نقشه‌ات ماهرانه است.» در پایان نیز بهتر است بدانید که در زبان عربی به فریب دهنده‌ای که ناپیداست و دیده نمی‌شود «وسواس خنّاس» گفته می‌شود.

ثواب خواندن

در روایتی آمده است که روزی پیامبر اسلام(ص) بیماری سختی پیدا کردند. در این هنگام جبرئیل و میکائیل که دو فرشته‌ی بزرگ خدا هستند آمدند. جبرئیل بالای سر و میکائیل پایین پای پیامبر نشست. جبرئیل سوره‌ی فلق و میکائیل سوره‌ی ناس را خواند و با این دو سوره پیامبر را در پناه خدا قرار دادند.

همان‌طور نیز که در ثواب خواندن سوره‌ی فلق خواندید: «هر کس این دو سوره‌ی و سوره‌ی توحید را در نماز وَتر بخواند به او بشارت می‌دهند که نماز وتر او قبول شده است.»﷼