افسردگی (2)

نوجوانان و همه‌ی انسان‌های دیگر به طور طبیعی از بعضی رویدادها خوش‌حال و از بعضی رویدادهای دیگر غمگین می‌شوند؛ ولی غمگین شدن با افسردگی زمین تا آسمان فرق دارد. پشت هر احساسی که در انسان‌ها رخ می‌دهد همیشه یک یا چند فکر وجود دارد. احساس‌های غمگینی و افسردگی نیز به همین‌گونه رخ می‌دهند و همیشه افکاری قبل از این‌که ما غمگین یا افسرده شویم در ذهن‌مان تاخت و تاز می‌کنند. تفاوت احساس مثبت غمگینی با احساس منفی افسردگی در این است که افکاری که باعث غمگین شدن می‌شوند اشتباه نیستند و در واقعیت رخ داده‌اند؛ ولی افکاری که باعث افسردگی می‌شوند همیشه اشتباه هستند و در آن‌ها یک یا چند خطا وجود دارد. با مثالی موضوع را روشن می‌کنیم.

به آخرین باری که یکی از عزیزان یا دوستان‌تان را از دست داده‌اید فکر کنید. اگر شما بعد از این اتفاق غمگین شده باشید و پیشِ خود فکر کنید که او را از دست داده‌اید و رابطه‌ی صمیمی‌تان برای همیشه از دست رفته‌ است درست فکر کرده‌اید؛ ولی اگر فکر کنید با مرگ او همه چیز را از دست داده‌اید و هرگز هیچ چیز نمی‌تواند در زندگی‌تان شما را به حالت عادی برگرداند، در اشتباه هستید و این طرز فکر باعث می‌شود بیش‌تر ناامید شده و به دام افسردگی بیفتید.

افراد افسرده که نوجوان افسرده نیز جزء آن‌هاست، زمانی‌که به خود، دیگران و آینده فکر می‌کنند 10 خطا مرتکب می‌شوند که آن‌ها را با ذکر مثال برای‌تان توضیح می‌دهیم. در این‌جا باید بگوییم تمام مثال‌هایی که برای هر مورد می‌آوریم واقعی هستند، و دیگر این‌که این خطاها فقط در افراد افسرده وجود ندارد و می‌تواند در بقیه‌ی افرادی که به هر نحو منفی فکر می‌کنند وجود داشته باشد، آرامش فکری را از آن‌ها باید بگیرد و زندگی را به کام آن‌ها تلخ کند.

1- تفکر همه یا هیچ چیز: فرد گمان می‌کند هر چیزی که در اطرافش رخ می‌دهد یا باید به بهترین صورت باشد یا اگر کوچک‌ترین اشکالی داشت پس تمام ارزش خود را از دست داده است. مثلاً فردی در کنکور دانشگاه رتبه‌ی نسبتاً خوبی می‌آورد، ولی به خاطر توقع بالایی که دارد از این وضعیت اصلاً خوش‌حال نیست؛ زیرا فکر می‌کند یا باید جزو رتبه‌های خیلی پایین باشد یا اگر نشد دیگر هیچ رتبه‌ای به دردش نمی‌خورد.

2- تعمیم مبالغه‌آمیز: همان‌طور که از اسمش پیداست برخی افراد، به خصوص افراد افسرده، این آمادگی را دارند تا هر اشتباهی را که در رفتار خودشان یا دیگران رخ می‌دهد به همه‌ی امور و در تمام زمان‌ها گسترش دهند. دختر نوجوانی به خاطر این‌که در سنین پایین ازدواج کرده و پس از چند مدت طلاق گرفته بود همیشه ناراحت و افسرده بود؛ زیرا این اتفاق‌ها را شکست می‌دانست و شکست در ازدواج را به همه‌ی کارهایی که انجام می‌داد، مثل خیاطی و تحصیل، تعمیم می‌داد و می‌گفت: «من همیشه و در همه‌ی کارها یک شکست‌خورده‌ام.»

3- فیلتر ذهنی: اگر تا حالا فیلتر دیده باشید متوجه می‌شوید کار فیلتر این است که به بعضی از چیزها اجازه‌ی عبور می‌دهد، ولی به بقیه خیر. در ذهن افراد افسرده نیز گویی یک فیلتر وجود دارد که به رویدادهای منفی اجازه‌ی ورود به ذهن را می‌دهد، ولی به افکار مثبت خیر. مثل مورد 2 که دختر نوجوان مهارت‌ها و هنرهای خود را نادیده می‌گرفت.

4- بی‌توجهی به امر مثبت: این خطا شبیه خطای قبلی است که باعث می‌شود فرد همیشه نیمه‌ی خالی لیوان را ببیند. رضا هر وقت در مورد برادر بزرگ‌ترش فکر می‌کرد، حالش گرفته می‌شد؛ چون از او فقط خاطرات منفی در ذهنش باقی مانده بود و به نقاط مثبت وی مثل حمایت‌های رضا از او توجه نمی‌کرد.

5- نتیجه‌گیری شتاب‌زده: یکی از رایج‌ترین اشتباه‌هایی است که افراد افسرده مرتکب آن می‌شوند و باعث می‌شود آن‌ها بدون دلیل در مورد کسی یا چیزی بد فکر کنند. این خطا، به دو خطای کوچک‌تر تقسیم می‌شود.

الف- ذهن‌خوانی: شخص بدون دلیل کافی فکر می‌کند دیگران نسبت به وی واکنش منفی داشته‌‌اند و زحمت تحقیق بیش‌تر را به خود نمی‌دهد. به عنوان مثال شخصی به خاطر این‌که دوست قدیمی‌اش در خیابان با وی کمی سرد برخورد کرده بود و زیاد تحویلش نگرفته بود، مدت‌ها از او ناراحت بود تا این‌که این قضیه را با او در میان گذاشت و مشخص شد که دوستش در آن روز عجله داشته و باید به موقع سر کلاس حاضر می‌شده است. البته او نیز اشتباه کرده که این مطلب را به وی نگفته بود.

ب- پیشگویی: که در آن شخص دست به پیش‌بینی رویدادها می‌زند. نقطه‌ی مشترک تمام پیش‌بینی‌های این چنینی در این است که همه‌ی آن‌ها محتوای بدبینانه دارند. مثل مورد قبلی که فرد فکر می‌کرد دوست قدیمی‌اش دیگر او را دوست ندارد و یا با این کارها می‌خواهد رابطه‌ی دوستانه‌ی بین خودشان را کم‌کم قطع کند.

6- بزرگ‌بینی، ریزبینی: اگر با دوربین دوچشمی کار کرده باشید می‌دانید که اگر با دوربین به اشیا نگاه کنیم همه چیز را بزرگ‌تر می‌بینید؛ ولی اگر آن ‌را برعکس گرفته باشید همه چیز کوچک‌تر از آنچه‌ هست پیداست. افراد افسرده نیز مثل دوربین دوچشمی کار می‌کنند؛ یعنی اهمیت موضوعاتی مثل یک شکست ناچیز را بزرگ کرده و در عوض به موفقیت‌ها و صفات مثبت خود توجه نمی‌کنند و اهمیت آن‌ها را دست کم می‌گیرند.

7- استدلال احساسی: یکی از خطاهای رایج دیگر است که در آن فرد با توجه به احساسی که دارد درباره‌ی وضع خود قضاوت می‌کند؛ یعنی فرد می‌گوید «چون من غمگین هستم و حوصله‌ی کسی را ندارم، پس حتماً دنیا کسل‌کننده است» و یا «چون من عصبانی هستم، پس حتماً اتفاقی افتاده» و سپس دنبال دلیل برای عصبانیت خود می‌گردند.

8- جمله‌های «باید» دار: اگر می‌خواهید دنیا را به کام خود تلخ کنید یکی از کارهایی که می‌توانید انجام دهید این است که دایماً به خود یا دیگران دستور بدهید، مثلاً بگویید باید درس بخوانم، نباید این‌گونه رفتار می‌کردم و...

وقتی از این جملات در مورد خودتان استفاده می‌کنید خود را در تنگنا قرار می‌دهید و همیشه حالت ناخوشایند اجباری کار کردن را دارید. وقتی از این جمله‌ها در مورد دیگران استفاده می‌کنید همین‌گونه احساس‌ها و حالت‌ها را در آن‌ها به وجود می‌آورید.

9- برچسب زدن: فرد به جای توضیح اشتباه خود و بررسی دلیل آن، به خود برچسب می‌زند و گاهی این‌کار را در مورد اطرافیان انجام می‌دهد. متأسفانه این اشتباه هم بسیار رایج است و مخصوص افراد افسرده نیست، هر چند باعث افسردگی می‌شود و در افراد افسرده شدیدتر است. به عنوان مثال، یاسمن دختری بود که مرتکب این اشتباه می‌شد. او هر وقت دوستانش دیر سر قرار می‌آمدند به‌ آن‌ها برچسب «بی‌مسؤولیت» و «بی‌فکر» می‌زد و طبیعی بود که دوستانش گاهی اوقات تحمل نمی‌کردند و می‌خواستند مقابله به مثل کنند. او پس از مدتی دوستان صمیمی‌اش را از دست داد و تنها شد. همان‌طور که در مقاله‌ی قبلی گفتیم، در تنهایی افکار منفی فرصت بیش‌تری برای عمل کردن دارند.

10- شخصی‌سازی: یعنی خود را مسبّب حوادثی دیدن که در اصل مسؤول آن نبوده‌اید. فرهاد به تازگی با یکی از دوستانش قطع رابطه کرده بود و خود را مسؤول خراب شدن رابطه‌اش می‌دانست. وقتی با کمک روانشناس ماجرا را تجزیه و تحلیل کرد دریافت قطع رابطه با دوستش یکی از بهترین کارهایی بود که انجام داده بود؛ زیرا دوستش انسانی دمدمی‌مزاج بود و هر از گاهی دنبال بهانه می‌گشت تا با کسی بحث کند و افکار خود را به خوردش دهد.

تا انتشار مقاله‌ی بعدی، که در آن می‌خواهیم در مورد نشانه‌ها و بعضی از فنون درمان افسردگی نوجوانی با شما صحبت کنیم، از شما می‌خواهیم کلاه خود را قاضی کنید و ببینید آیا گاهی اوقات مرتکب این خطاها می‌شوید یا خیر؟﷼