کوچه سربالا

چگونه نه بگوییم

از چه سنی نه گفتن را یاد بگیریم

کودکان در سنین خاصی ویژگی‌هایی دارند که اندکی متفاوت از ویژگی‌های آن‌ها در سال‌های دیگر زندگی است. در حدود سنین 4-5 سالگی تمایل دارند استقلال بیش‌تری داشته باشند. در مقابل خواسته‌های دیگران مخالفت می‌کنند و به عبارتی با والدین لج‌بازی می‌کنند. این دوره‌ی سنی، به سن نه گفتن معروف است؛ به‌طوری که رفتار معکوس در بیش‌تر عمل‌کردهای کودک دیده می‌شود و او به نحوی می‌خواهد برخلاف خواسته‌ی والدین خود عمل کند. این ویژگی‌ها به‌طور طبیعی در این سنین آغاز می‌شود و می‌توان گفت تمرین‌های اولیه‌ای برای پیدا کردن مهارت‌های مرتبط در سنین بزرگ‌سالی هستند. مشابه این حالت را یک‌بار دیگر در دوره‌ی نوجوانی مشاهده می‌کنیم. در این دوره‌ی سنی نیز فرد به‌ویژه نسبت به خواسته‌های والدین خود حالت عناد و منفی‌کاری به خود می‌گیرد و تلاش می‌کند بیش‌تر مطابق با خواسته‌ها و نظریات خود عمل کند. این کار روشی برای نشان دادن حس استقلال در نوجوان است. با وجود این‌که این دوره‌ها به عنوان دوره‌های اختصاصی نه گفتن معروف‌اند، یادگیری نه گفتن در هر سنی امکان‌پذیر است. با توجه به این‌که جهت‌دهی ویژگی‌های فرد اهمیت قابل‌توجهی پیدا می‌کند.

انواع نه گفتن

اگر بخواهیم انواع مواردی را که ما ناچار به استفاده از این مهارت هستیم دسته‌بندی کنیم به دو طبقه‌ی کلی می‌رسیم: نه گفتن به خود‌، نه گفتن به دیگران.

نه گفتن به خود

هر فرد برای خود اهدافی را در نظر می‌گیرد و بر این اساس تصمیم‌هایی را آغاز می‌کند و برای عملی ساختن تصمیم‌های خود لازم است با هر آنچه که در ارتباط با خود و مانع عملی شدن تصمیم‌هایی او می‌شود مبارزه کند. در چنین حالتی فرد باید به خواسته‌های خود نه بگوید تا بتواند به اهداف خود برسد. به عنوان مثال دانش‌آموزی را در نظر بگیرید که قصد دارد نمره‌های بالایی در امتحان پایان سال به دست آورد. برنامه‌ریزی می‌کند و تصمیم‌هایی می‌گیرد. طبعاً در چنین برنامه‌ریزی‌ها زمان کم‌تری صرف تفریح‌ها خواهد شد. زمانی که در برابر وسوسه‌ی تماشای یک برنامه‌ی تلویزیونی مقاومت می‌کند، در واقع از مهارت خود برای نه گفتن به خود استفاده می‌کند.

نه گفتن به دیگران

زمانی که خواسته‌ها و تمایلات فرد با خواسته‌های دیگران منافات پیدا می‌کند، در این حالت فردی که تمایلات و خواسته‌های خود را ترجیح می‌دهد ناچار است در برابر خواسته‌های دیگران مقاومت کند. چگونه می‌تواند این کار را انجام دهد؟ تصور کنید دانش‌آموزی که کتاب درسی خود را برای مطالعه‌ی خودش لازم دارد در برابر درخواست دوستش که کتاب او را شب امتحان به امانت می‌خواهد چه عکس‌العملی باید داشته باشد؟ در چنین مواردی معمولاً مهارت نه گفتن احساس می‌شود.

در چه مواردی نه می‌گوییم

آیا در همه‌ی موارد باید از این مهارت استفاده کرد؟ آیا همیشه در برابر خواسته‌های دیگران باید مقاومت کرد یا با جدیّت جواب رد به آن‌ها داد؟ مسلّم است که باید طبقه‌بندی مناسبی روی موارد و موضوع‌هایی که نه گفتن در آن‌ها لازم به نظر می‌رسد داشته باشیم.

زمانی که قبول درخواست‌ها، خطرها و مشکل‌های جدی برای فرد به هم‌راه داشته باشد، لازم است فرد با قاطعیت رفتار کند. مثل درخواست فردی برای استفاده از سیگار یا رساندن تقلب سر جلسه‌ی امتحان. این‌ها مواردی هستند که نتایج وخیم و جدی برای فرد به بار می‌آورند و لازم است فرد حتماً مهارت لازم برای ابراز قاطعیت در این موارد را داشته باشد. در موارد دیگری چون امانت دادن کتاب به دوستی که خودمان آن را نیاز داریم یا موارد مشابه، می‌توان در ابتدا به دنبال راه‌کارهای دیگر بود و در صورت عدم وجود این راه‌کارها از این مهارت‌ها استفاده کرد.

ویژگی افرادی که مهارت نه گفتن دارند

این افراد قاطعیت خوبی دارند. اعتماد به نفس آن‌ها بالاست. برنامه‌های مشخصی در زندگی دارند و اهداف‌شان واضح و روشن است و می‌دانند که از چه راهی به اهداف خود خواهند رسید، در مقابل، افرادی که توان کافی برای نه گفتن ندارند، اعتماد به نفس ضعیفی دارند. به راحتی تسلیم دیگران می‌شوند. ممکن است اهداف و برنامه‌ریزی‌های مشخصی نداشته باشند؛ و اگر داشته باشند اهمیت لازم را به آن‌ها نمی‌دهند. این افراد معمولاً به برآورده شدن خواست دیگران اهمیت می‌دهند که می‌تواند ناشی از ترس آن‌ها به از دست دادن دوستی‌ها، طرد شدن و غیره باشد.

تقویت مهارت‌های نه گفتن

مشخص کردن اهداف و برنامه‌ها گام اول در این راه است. اهداف مشخص داشته باشید و مسیرهای خود را برای رسیدن به این اهداف تعیین کنید. اعتماد به نفس خود را تقویت کنید. نه گفتن را با تمرین در مسائل جزئی‌تر تکرار کنید. به افرادی که قاطعیت دارند و مهارت‌های خوبی در این زمینه دارند دقت کنید و اطلاعات و آگاهی‌های خود را افزایش دهید.

مطمئن باشید که نه گفتن، روابط اجتماعی شما را مختل نخواهد کرد. در مواردی هم که نه گفتن به مسایل جدی و خطرناکی مربوط می‌شود از دست رفتن رابطه به نفع شما خواهد بود. با برقراری روابط سالم‌تر اجتماعی جایگزینی برای رابطه‌ی از دست‌رفته خواهید داشت.

تهمینه اسماعیل‌پور﷼