قند پارسی/بدخشان

«بدخشان» از استان‌های کشور افغانستان است. بدخشان، در شمال شرقی افغانستان و جنوب شرقی تاجیکستان قرار دارد. مساحت این استان 059/44 کیلومتر مربع و جمعیت آن نزدیک یک‌میلیون نفر است. نژاد اکثر مردم بدخشان تاجیک است و زبان فارسی صحبت می‌کنند. در بدخشان زبان‌های دیگری به نام زبان پامیری (از خانواده‌ی زبان‌های ایرانی شرقی) هنوز زنده است و مردم به آن سخن می‌گویند. همچنین گروهی به زبان قرقیزی صحبت می‌کنند. مردم بدخشان اصلیتی آریایی دارند و از اصیل‌ترین قبایل ساکن در افغانستان هستند. بیش‌تر مردم بدخشان مسلمان هستند.

- زبان پارسی که به همت غزنویان به شبه‌قاره‌ی هند راه یافته بود و پارسی‌گویانی چون بیدل‌دهلوی را پرورش داده بود، بعد از تجزیه‌ی خراسان بزرگ و مهاجرت شاعران به هند، ادب پارسی در سرزمین‌های شرق رونق بسیار پیدا کرد؛ زیرا بسیاری از شاعران از خراسان بزرگ به هند کوچیدند. در طی راه که شاعران و علما از شهرهای افغانستان مانند: غزنین، هرات، بدخشان، بلخ، قندهار و‌... می‌گذشتند با استقبال ادب‌دوستان مواجه می‌شدند و ناگزیر چند روزی را در برخی از این شهرها اقامت می‌کردند. این اقامت‌های کوتاه به مرور زمینه‌ساز رشد، گسترش و ماندگاری زبان و ادب پارسی در آن مناطق شد. دیگر این‌که تا اواخر قرن 15، بازماندگان تیمور گورکانی (تیموریان هرات) زمامدار بخش‌های اعظم سرزمین خراسان بزرگ بودند (در آن زمان بدخشان جزء خراسان بزرگ به حساب می‌آمد). سلطان‌حسین بایقرا، همچون سایر شاهزادگان تیموری علاقه‌ی زیادی به ادب و هنر داشت. وزیر دانش‌مند او «امیرعلی شیرنوایی» که به فارسی شعر می‌سرود منشأ خدمات بسیاری شد. علاقه‌مندی دربار به علم و ادب در سرزمین‌های تحت تسلط‌شان به خوبی نمایان بود؛ زیرا به دستور امیرعلی شیرنوایی در هر شهری، مدرسه‌ای ساخته شد و بزرگانی از علوم مختلف به آن‌جا دعوت می‌شدند. این علاقه و رفت‌و‌آمدها کمک شایانی به گسترش هنر و ادب فاخر پارسی کرد.

شخص امیرعلی شیرنوایی از جمله کسانی بود که به این مدارس سرکشی می‌کرد و مجلس بحث برپا می‌داشت.

- بیش‌ترین شهرت بدخشان در تاریخ ادب پارسی مربوط به حضور حکیم ناصر‌خسرو است.

ناصرخسرو از شاعران بزرگ و فیلسوفان ایران است که در علوم عقلی و نقلی زمان خود، حساب، طب، موسیقی، نجوم و کلام مهارت داشت.

- ناصرخسرو به هم‌راه رودکی و حافظ سه شاعری هستند که کل قرآن را از بر داشته‌اند.

ناصرخسرو در مدت هفت سال از زندگی‌اش سفرهای گوناگونی به سرزمین‌هایی مانند: آذربایجان، ارمنستان، حلب، طرابلس، شام و سوریه، فلسطین، تونس، سودان و‌... داشته است. او دیدنی‌های خود از این مسافرت‌های طولانی را در کتابی به نام «سفرنامه» آورده است.

او تمام آثار خویش را در بدخشان نوشت و تمام روستاهای بدخشان را گشت. حکیم ناصر‌خسرو در بین اهالی بدخشان دارای شأن، مقام و منزلت خاصی است.

وجود حکیم ناصر‌خسرو در بدخشان و تأثیر ایشان بر مردم زمان حال خود و پس از آن، از دلایل ماندگاری زبان و ادب پارسی در آن خطه است.

جغرافیای طبیعی

بدخشان دارای کوه‌های بلند و رودخانه‌های خروشان است. محصولات کشاورزی آن‌جا، گندم، جو، جودر (گندم سیاه)، جواری (ذرت) و ارزن است. توت، چارمغز (گردو)، زردآلو، آلبالو و سیب بدخشان معروف است.

بدخشان به داشتن معادن لعل، لاجورد، زمرد، فیروزه و طلا شهرت دارد.

بدخشان با جمهوری‌های تاجیکستان، پاکستان، استان سین‌کیانگ چین مرز مشترک دارد.