بزرگ‌ترین جایزه‌ی ادبی جهان

در میان مهم‌ترین جوایز ادبی جهان مانند کریستین اندرسن، مدال نیوبری، مدال کارنگی، بوک تراست، یولتیزر و بوکرمن، جایزه‌ی نوبل ارزش‌مندترین و افتخارآمیزترین آن‌هاست. این جایزه یکی از چند جایزه‌ای است که بنا بر وصیت آلفرد برنهارد نوبل (1899-1832) شیمیدان سوئدی، به وجود آمد. نوبل که با اختراع دینامت و باروت بدون دود (نیتروگلیسیرین) ثروت سرشاری به دست آورده بود، وقتی مشاهده کرد که از اختراع او، برخلاف انتظارش، برای افزایش قدرت سلاح‌های جنگی و آدم‌کشی استفاده می‌شود سخت نگران شد و تمام سرمایه و دارایی خود را وقف پاداش به برگزیدگان علم و ادب و صلح جهان کرد. بنا بر وصیت‌نامه‌ی نوبل، از در‌آمد سرمایه‌ی میلیون دلاری او، پنج جایزه در رشته‌های فیزیک، شیمی، پزشکی، ادبیات و صلح به وجود آمد تا هر سال به مردان و زنانی، صرف نظر از ملیت آن‌ها اعطا شود که خدمات ارزنده‌ای به «نفع بشریت» انجام داده باشند. این جوایز نخستین بار در سال 1901 به برگزیدگان اعطا شد.

جایزه‌ی نوبل ادبیات به شخصی تعلق می‌گیرد که در زمینه‌ی ادبیات، برجسته‌ترین اثر، با ماهیت معنوی، را آفریده باشد. این جایزه شامل مدال طلا، دیپلم و مبلغی پول است که مبلغ آن را از  42 هزار دلار در 1953 به یک میلیون و 400 هزار دلار در 1993 افزایش یافته است. جایزه در دسامبر هر سال‌- سالگرد مرگ نوبل‌- از سوی آکادمی سوئد در استکهلم، با حضور پادشاه سوئد، اعطا می‌شود. معمولاً هم جایزه به مجموع آثار چاپی نویسنده تعلق می‌گیرد، نه به یک اثر خاص. گاهی هم جایزه به دو یا سه نویسنده به طور مشترک داده می‌شود. در بعضی از سال‌ها هم ممکن است جایزه بدون برنده بماند. در سال‌های جنگ جهانی دوم، در فاصله‌ی سال‌های 1940-1943، جایزه به کسی داده نشد.

جایزه‌ی نوبل ادبیات طی 110 سال برگزاری، همواره با جنجال‌های کوچک و بزرگ هم‌راه بوده است. بسیاری از کارشناسان و منتقدان ادبی معتقدند آکادمی نوبل به دلایل سیاسی و غیر ادبی بعضی از نویسندگان بزرگی را از دریافت این جایزه محروم کرده است.

توجه ویژه‌ی آکادمی نوبل به نویسندگان اروپایی در نوع خود جالب و البته اعتراض‌آمیز بوده است. از مجموع برندگان نوبل ادبیات تا سال 2010، تنها 28 نفر غیر اروپایی بوده‌اند و کشوری چون سوئد بیش‌تر از همه‌ی قاره‌ی آسیا سابقه‌ی کسب نوبل ادبیات را دارد.

نویسندگان فرانسوی با 15 بار کسب نوبل ادبیات، پیشتاز بوده‌اند. رومن‌رولان، آناتول فرانس، آندره‌ژید، آلبر‌کامو، ژان‌پل سار‌تر و کلود سیمون از سرشناس‌ترین فرانسوی‌ها‌ی این فهرست هستند.

این در حالی است که قاره‌ی پهناور آسیا تنها در سه دوره این افتخار را کسب کرده است. دو بار آن با ژاپن در سال‌های 1968 از سوی یا‌سوناری کاوا‌باتا و 1994 از سوی کنزا‌بورواوئه و یک بار آن با هند در سال 1913 از سوی رابیندر‌انات تا‌گور بوده است.

در تمام دوره‌های برگزاری جایزه‌ی نوبل ادبیات، تنها دو نفر از دریافت این جایزه‌ی ارزش‌مند خودداری کرده‌اند. بوریس پاسترناک، خالق کتاب دکتر ژیواگو در سال 1958، تحت فشار مقامات شوروی سابق از سفر به استکهلم برای دریافت جایزه خودداری کرد. ژان‌پل سارتر فرانسوی نیز در سال 1964 به علت این‌که به هیچ جایزه و عنوان رسمی اعتقاد نداشت، نوبل ادبیات را نپذیرفت.

ده نویسنده‌ی بزرگ جهان که جایزه‌ی نوبل نگرفتند

از جمله معروف‌ترین چهره‌های ادبی که موفق به دریافت جایزه‌ی ادبی نوبل نشدند، از جیمز جویس، مارسل پروست، نیکوس کازانتزاکیس، آنتوان چخوف، لئو تولستوی، جورج اورول، جی. دی. سلینجر، فرانتس کافکا، ویرجینیا وولف و آلن رب گریه، می‌توان نام برد.