ویژه نامه شعر/پایتخت‌های شعر کودک و نوجوان در ایران

تهران

در دهه‌ی شصت، جلسات شعری در تهران برگزار می‌شد که مورد استقبال شاعران قرار می‌گرفت. محل برگزاری این جلسات در مجله‌ی کیهان بچه‌ها بود؛ تنها مجله‌ای که در آن دوران برای بچه‌ها به چاپ می‌رسید. کسانی که در این جلسه بودند، در حال حاضر نام‌های آشنایی در ادبیات کودک و نوجوان هستند. مصطفی رحماندوست، جعفر ابراهیمی، جواد محقق، بیوک ملکی، افسانه شعبان‌نژاد، شکوه قاسم‌نیا، اسدالله شعبانی، وحید نیکخواه‌آزاد، داود لطف‌الله و چند شاعر دیگر.

شاعران در این جلسات شعرهای جدیدشان را می‌خواندند. شعرها نقد می‌شد و بعد از اصلاح در مجله‌ی کیهان بچه‌ها به چاپ می‌رسید. همین باعث می‌شد که شاعران برای جلسه‌ی بعد اثر تازه‌ای خلق کنند و پربارتر از قبل حضور یابند. یک نوع رقابت سالم هم به وجود می‌آمد و برای ادامه‌ی کار تشویق می‌شدند.

در این میان شاعران شهرستانی بودند که تمایل داشتند شعرهای‌شان دیده شود. به همین خاطر شعرهای‌شان را برای مجله می‌فرستادند و در مجله نقد و بررسی می‌شد. اما این پایان کار نبود. بعضی از شاعران شهرستانی تصمیم گرفتند که به تهران بروند و در جلسات شعر شرکت کنند. مدتی بعد بعضی از این‌ها در تهران ماندگار شدند. اما برخی نتوانستند در تهران بمانند. این‌ها گاه گاهی رنج سفر را به جان می‌خریدند و خودشان را از شهرستان به جلسه می‌رساندند. محمود پوروهاب، مجید ملامحمدی و ملیحه مهرپرور از شاعران شهرستانی این جلسات بودند.

در سال 1367 مجله‌ی سروش نوجوان منتشر شد. این مجله که متعلق به گروه سنی نوجوانانی بود در جذب نوجوانان موفق عمل کرد. شاعران نوجوانی به دفتر مجله می‌رفتند و شعرهای‌شان را برای قیصر امین‌پور و بیوک ملکی سردبیران مجله می‌خواندند. این مجله زمینه را برای رشد شاعران دیگری فراهم کرد. برخی از شاعران در تهران ساکن بودند، مثل آتوسا صالحی، عباس تربن، افشین علا، بابک نیک‌طلب، فاطمه سالاروند و پدرام پاک‌آیین. اما برخی دیگر از شهرستان به این مجله می‌رفتند و شعرهای‌شان در این مجله نقد می‌شد. سید‌‌سعید هاشمی، علی باباجانی، شاهین رهنما، غلامرضا بکتاش، سیداحمد میرزاده از شاعران نوجوان دهه‌ی هفتاد بودند.

تا این جای کار، تهران مرکز بزرگ فرهنگی و ادبی کودک و نوجوان بود. همه‌ی مجلات کودک و نوجوان در تهران به چاپ می‌رسید. شاعران مطرح در پایتخت به فعالیت می‌پرداختند. ناشران بزرگ کودک و نوجوان هم همین‌طور. مراکزی مثل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، شورای کتاب کودک، حوزه‌ی هنری سازمان تبلیغات و چند مرکز دیگر در تهران برای کودکان و نوجوانان کار می‌کردند. اما از استان‌های دیگر خبری نبود؛ انگار همه چیز در تهران خلاصه می‌شد.

با اتمام جنگ، فضا و فعالیت‌های فرهنگی مربوط به کودک و نوجوان در استان‌های دیگر گسترش پیدا کرد که به چند مورد آن اشاره می‌شود.

قم

 درباره‌ی قم اول به این نکته اشاره کنم که در سال 1367 چاپ مجله‌ی سلام بچه‌ها اتفاق افتاد و توانست خود را در دل مخاطبین خود جا دهد. سیدعلی کاشفی خوانساری در وبلاگ خودش مطلبی با عنوان قم پایتخت دوم ادبیات کودکان دارد که نوشته است: دوستى خواسته یادداشتى درباره‌ی جایگاه شهرستان قم در ادبیات کودک و نوجوان ایران بنویسم. فرصت مراجعه به کتاب‏ها و یادداشت‏هاى تحقیقى نیست و باید به محفوظات اکتفا کنم؛ هرچند که کوتاهى‏هایى را به دنبال داشته باشد.

تا جایى که به یاد دارم آشیخ عباس قمى در سال‏هاى جوانى و در زمان حکومت مظفرالدین‌شاه شرحى بر یکى از شرح‏هاى کتاب نصاب‌الصبیان براى دانش‏آموزان نوشت که در شهر قم به چاپ رسید. قطعاً کتب مربوط به کودکان و نوجوانان تألیف یافته و انتشاریافته در شهر قم در دوره‌ی قاجار فراوان‏تر است.

در دوره‌ی پهلوى باید از نقش غیرقابل‌انکار قم در انتشار نشریات مذهبى براى دانش‏آموزان یاد کنم. مجله‏هاى نور دانش براى فرزندان، نجات نسل جوان و سالنامه‌ی آن، پیام شادى و نسل نو از آن جمله است. نقش آیات عظام و مراجع تقلیدى چون مرحوم آیت‏الله‌العظمى گلپایگانى و حضرت آیت‏الله العظمى مکارم شیرازى در شکل‏گیرى و انتشار این مجلات بسیار مهم، قابل توجه و شایسته‌ی تقدیر است. در همان سال‏ها ناشران مختلفى به نشر کتاب‏هاى دینى براى کودکان در شهر قم پرداختند که از میان ناشران انتشارات «در راه حق» و از میان نویسندگان افرادى چون شهید مطهرى، آیت‏الله مکارم شیرازى، مرحوم مصطفى زمانى، محمود حکیمى، خسروشاهى، فرزانه و... را مى‏توان نام برد. نشریات سابق و فعلى همچون کودک مسلمان، المهدى، پرواز، سلام بچه‏ها، پوپک، حدیث زندگى، بشارت و... این شهر را به دومین قطب مطبوعات کودک و نوجوان بدل ساخت.(1)

 مجله‌ی سلام بچه‌ها فرصت خوبی برای شاعران قم شد و برگزاری جلسات شعر به شعر کودک و نوجوان قم رونق داد. در حال حاضر چندین انتشارات مهم در قم برای بچه‌ها کار می‌کنند و چندین مجله هم به چاپ می‌رسد. محمود پوروهاب، مجید ملامحمدی، رابعه راد، معصومه ملامحمدی، سیدسعید هاشمی، علی باباجانی، محمدرضا میرزایی، یحیی علوی‌فرد، سعید عسگری از شاعران قم هستند که کتاب‌هایی در زمینه‌ی شعر کودک و نوجوان به چاپ رسانده‌اند.

مشهد

انتشارات به نشر، وابسته به آستان قدس رضوی است که گام بلندی را در استان خراسان رضوی برداشت. این انتشارات با چاپ آثار نویسندگان و شاعران کودک و نوجوان به فعالیت فرهنگی این استان رونق داد. شاعرانی که در مشهد ساکن بودند در همان جا ماندگار شدند و به فعالیت فرهنگی پرداختند. دو روزنامه‌ی قدس و خراسان هر هفته یک صفحه را به کودک و نوجوان اختصاص می‌دهد. از شاعران مطرح این استان می‌توان به سیداحمد میرزاده، عباسعلی سپاهی، لیلا خیامی، الهام حسینی‌زاده، معصومه سادات‌وزیری و منیره هاشمی اشاره کرد.

همدان

از بین شاعران مطرحی که در دهه‌ی شصت و هفتاد در تهران فعالیت می‌کردند، چند شاعر را می‌توان نام برد که زادگاه‌شان همدان بوده است. حتی مدتی را در استان خود به فعالیت فرهنگی می‌پرداختند. جواد محقق، مصطفی رحماندوست، مهدی الماسی، عزت‌الله الوندی، اسدالله شعبانی و شکوه قاسم‌نیا شاعران همدانی ساکن تهران هستند. بعد از آن می‌توان به حمید هنرجو اشاره کرد که متولد ملایر است و تا نوجوانی‌اش در استان همدان بوده است.

هم‌اکنون جلسات شعر در این استان برگزار می‌شود که در رشد و معرفی شاعران کودک و نوجوان تأثیر‌گذار است. برنامه‌ی ماهیانه‌ی «شب ادبیات کودک و نوجوان همدان» هم یکی دیگر از اقدامات همدانی‌هاست.

 از شاعران جوان و موفق شعر کودک می‌توان به غلامرضا بکتاش، مریم زندی، شهلا شهبازی، حامد محقق و کمال شفیعی‌مشعوف اشاره کرد.

شیراز

استان فارس هم در این زمینه کار متفاوتی را انجام داد. البته ناشرانی در این استان هستند که در چاپ کتاب کودک و نوجوان فعال‌اند، اما مهم‌ترین فعالیتی که در این استان صورت گرفته، ایجاد رشته‌ی ادبیات کودک و نوجوان در دانشگاه شیراز است. در اردیبهشت 1390 سومین همایش ادبیات کودک با محوریت شعر کودک و نوجوان در دانشگاه شیراز برگزار شد. این همایش همزمان با اولین دوره‌ی فارغ‌التحصیلی دانشجویان کارشناسی ادبیات کودک و نوجوان بود.

دکتر مرتضی خسرونژاد از چهره‌‌های مطرح ادبیات کودک و نوجوان است که علاوه بر فعالیت در دانشگاه کتاب‌های زیادی هم منتشر کرده است.

استان‌های دیگر

بعد از این‌ها می‌توان به گیلان اشاره کرد که احمد خدادوست، شاهین رهنما از شاعران مطرح این خطه هستند. استان سیستان و بلوچستان هم با چاپ مجله‌ی کودک مسلمان بلوچ زمینه را برای شعر کودک و نوجوان فراهم آورد، ولی شاعر مطرحی از این عرصه برنخاسته است. استان‌های کرمانشاه و اصفهان هم می‌توانند در ردیف بعدی قرار بگیرند.

1) وبلاگ نویسنده.