جنگل‌ها

چقدر به فکر حفظ جنگل‌ها هستیم؟

حدود 30 درصد از سطح کره‌ی زمین با جنگل‌ها پوشیده شده است که 25 درصد از آن در قاره‌ی اروپا و بقیه در سایر نقاط جهان قرار دارند. کل مساحت جنگل‌های دنیا تقریباً 309 میلیارد هکتار است. جنگل‌ها و مراتع از جهت تأمین مواد غذایی انسان، مصنوعات چوبی، محصولات کاغذی، جلوگیری از فرسایش خاک و حفظ آب حاصل از برف و باران نقش مهمی در اکوسیستم‌های طبیعی دارند. بنابراین تلاش برای جلوگیری از نابودی این منابع برای حفظ حیات انسان و همچنین کسب درآمد از آن‌ها اهمیت زیادی دارد. جنگل‌ها، سرمایه‌های ملی هر کشور به حساب می‌آیند که حفاظت و استفاده‌ی صحیح از آن‌ها، علاوه بر ثروت‌آفرینی، بقای محیط‌زیست را نیز تضمین می‌کند.

تعریف جنگل و انواع آن

جنگل، منطقه‌ی وسیعی پوشیده از درخت‌ها، درختچه‌ها و گونه‌های علفی است که همراه با جانوران وحشی نوعی اشتراک حیاتی گیاهی و جانوری را تشکیل داده و تحت‌تأثیر عوامل آب و هوایی قادر است تعادل طبیعی خود را حفظ کند.

حداقل سطحی که برای تشکیل جنگل از نظر علمی لازم است بسته به نوع گونه‌ی درختی و شرایط محیطی تغییر می‌کند. این مساحت در شرایط معمولی حداقل سه‌هزار متر‌مربع است.

جنگل بسته به نوع پیدایش آن و خصوصیات ساختاری به جنگل بکر، جنگل طبیعی و جنگل مصنوعی یا دست‌کاشت طبقه‌بندی می‌شود.

علاوه بر سه نوع جنگلی که گفته شد، اصطلاح دیگری به نامِ «بیشه» هم وجود دارد. بیشه معمولاً به پوشش‌های گیاهی اطراف رودخانه و شیار دره‌ها در مناطق خشک و همچنین به تجمع درختچه‌ها در نیزارها گفته می‌شود.

پیدایش جنگل و طبقه‌بندی آن

جنگل‌های دنیا از حدود صدها میلیون سال پیش به‌وجود آمده‌اند و بسته به نوع درختان تشکیل‌دهنده‌ی آن‌ها به دو نوع سوزنی‌برگ و پهن‌برگ تقسیم می‌شوند.

جنگل‌های سوزنی‌برگ قدیمی‌تر هستند و پیدایش اولیه‌ی آن‌ها حدود 140‌میلیون سال قبل بوده است. جنگل‌های پهن‌برگ جدیدتر هستند و پیدایش اولیه‌ی آن‌ها حدود 60‌میلیون سال قبل بوده است. از آن زمان تاکنون جنگل‌ها دایم در حال تحول و تکامل بوده؛ و اگر انسان در روند آن دخالتی نداشته باشد سیر تحول و تکامل آن‌ها همچنان ادامه خواهد یافت.

حدود یک‌میلیون سال پیش آب و هوای کره‌ی زمین سرد شد و بارش‌ها اکثراً به صورت برف درآمد و به‌خصوص در عرض‌های جغرافیایی بالاتر از 40 درجه‌ی شمالی و یا ارتفاعات بالای سه تا چهار‌هزار متری عرض‌های پایین‌تر یخچال‌های طبیعی تشکیل شدند و به تدریج رشد کردند، به عبارت دیگر دوران یخبندان به‌وجود آمد.

آخرین دوره‌ی یخبندان در حدود 18‌هزار سال پیش به پایان رسید و آب و هوای کره‌ی زمین رو به گرم شدن رفت. لازم به توضیح است که جنگل‌های ایران مخصوصاً جنگل‌های شمال کشور در این مدت از هجوم یخچال‌ها مصون ماندند و به توسعه و تکامل خود ادامه دادند. اکثر جنگل‌های کنونی اروپایی پس از پیشروی آخرین یخچال‌ها به‌وجود آمدند. به عبارت دیگر جنگل‌های کنونی کشورهای اروپایی، شمال آمریکا و آسیای شمالی، جنگل‌های «جوان» هستند و قدمت تکاملی آن‌ها به 10‌هزار سال نمی‌رسد. در صورتی که جنگل‌های شمال ایران، جنگل‌های کهنی هستند و قدمت آن‌ها به بیش از یک‌میلیون سال می‌رسد.

با توجه به طول تحول و تکامل جنگل‌های دنیا، جنبش‌های قاره‌ای و تغییرات وسیع آب و هوایی، امروزه پنج نوع جنگل در دنیا قابل شناسایی است. این جنگل‌ها از قطب شمال به طرف خط استوا به ترتیب عبارت‌اند از:

1- جنگل‌های سوزنی‌برگ مناطق سرد نیمکره‌ی شمالی.

2- جنگل‌های پهن‌برگ مناطق معتدل.

3- جنگل‌های همیشه سبز مناطق مدیترانه‌ای.

4- جنگل‌های پهن‌برگ مناطق نیمه‌استوایی.

5- جنگل‌های پهن‌برگ مناطق استوایی.

در کشور پهناور ما به دلیل پستی و بلندی فراوان و آب و هوای متنوع، سه نوع از جنگل‌های پنج‌گانه‌ی دنیا وجود دارد:

1- جنگل‌های سبز تابستانه‌ی راش و بلوط در شمال.

2- جنگل‌های همیشه سبز مدیترانه‌ای (جنگل‌های زیتون) در شمال و جنوب غرب.

3- جنگل‌های پهن‌برگ گرمسیری مختص مناطق نیمه‌استوایی، مثل جنگل‌های کهور و کُنار در جنوب.

به این ترتیب کشور ما حالتی خاص دارد. جنگل‌های راش در شمال و جنگل‌های کُنار در جنوب به کشور ما جایگاهی ویژه و نادر بخشیده است.

نگذاریم جنگل‌های ما بمیرند

به نقل «پایگاه خبری رسانه‌ی قانون» 40‌هزار هکتار از جنگل‌های ایران سال گذشته در آتش سوخت. گونه‌های گیاهی و جانوری بسیاری نابود شد و جانورانی هم که جان به در بردند بی‌آشیانه شدند. رئیس سازمان حفاظت از محیط‌زیست، از کاهش شش‌میلیون هکتار مساحت جنگل‌های کل کشور طی 40 سال گذشته، خبر داد. دبیرخانه‌ی پروژه‌ی حفاظت از تنوع زیستی زاگرس مرکزی نیز می‌گوید در 32 سال گذشته نزدیک به 100‌هزار هکتار از جنگل‌های زاگرس مرکزی نابود شده است.

این رقم‌های عجیب آدم را می‌ترساند. چرا آتش‌سوزی‌ها زود مهار نمی‌شوند؟ چرا درختان بی‌حساب و کتاب قطع و یا غارت می‌شوند؟ و هزار چرای دیگر. اگر به فکر جنگل‌ها نباشیم شاید روزی برسد که جنگلی نداشته باشیم!