مردی از جنس علم و ادب

استاد شهیدی، از بزرگ‌ترین دانشمندان تاریخ اسلام در کشورمان است

رسیدن به درجات بالای علوم دینی، مثل اجتهاد کاری مشکل و بسیار ارزنده است. سال‌های سال به زحمت و تلاش و مطالعه نیاز دارد. رسیدن به درجات بالای دروس آکادمیک (دانشگاهی)، مثل کرسی استادی دانشگاه هم به همان اندازه سخت و باارزش است و به ده‌ها سال درس خواندن نیاز دارد. با این وجود اگر کسی هم در علوم حوزوی مجتهد باشد و هم در دروس دانشگاهی استاد کامل باشد، مقام و ارزش او را با این حساب و کتاب‌های معمولی نمی‌توان متوجه شد. حرف ما این‌بار درباره‌ی یکی از همین گوهرهای میهن‌مان است. دکتر سیدجعفر شهیدی، دانشمند در علوم دینی و تاریخ اسلام است و دارای درجه‌ی دکترا و استادی کامل در زمینه‌ی ادبیات و زبان فارسی است. او در طول زندگی پربارش زحمت زیادی در هر دو زمینه کشیده است. پس نیکو است که با زندگی و آثار او بیشتر آشنا شویم.

از خطه‌ی لرستان

شش سال دیگر، صدمین سالگرد تولد سیدجعفر است. سیدجعفر شهیدی، سه سال پیش از آغاز قرن 14 هجری شمسی، در شهر بروجرد، در استان لرستان به دنیا آمد. پدر سیدجعفر، یعنی سیدمحمد سجادی، خودش مردی فرهیخته و دانشمند بود و نزد اهالی شهر، احترام و اعتبار زیادی داشت. البته سیدجعفر شهیدی هم تا سال‌های جوانی به سیدجعفر سجادی مشهور بود، اما بعدها نامش به شهیدی تغییر یافت. سیدجعفر در همان محله‌ی قدیمی بروجرد که به دنیا آمده بود، به مدرسه رفت و شش کلاس ابتدایی‌اش را خواند. بعد نوبت به شش کلاس متوسطه بود. کمی که از متوسطه گذشت، به خاطر کار پدر به تهران منتقل شدند.

خانواده‌ی سیدجعفر و به‌خصوص پدر او افرادی معتقد و متدین بودند. برای همین سیدجعفر هم به این زمینه علاقه داشت. پس وقتی 23 سالش شد، تصمیم جدیدی برای زندگی‌اش گرفت. او راهی نجف شد. نجف، یکی از مهمترین پایگاه‌های علوم شیعه بوده و هست. مراجع و عالمان بزرگ شیعه در آن زمان در نجف زندگی و تدریس می‌کردند و سیدجعفر هم برای استفاده از محضر آن‌ها راهی نجف شد. استاد شهیدی، در این زمینه بسیار بااستعداد بود و این موضوع باعث شد تا با استفاده از اساتیدی مثل آیت‌ا‌... یحیی یزدی، میرزاحسن یزدی و آیت‌ا‌... خویی خیلی زود مدارج علمی را طی کند و به سن جوانی بدون اینکه معمم (یعنی دارای لباس روحانیت) بشود، به مقام اجتهاد که از درجات بالای علوم حوزوی است، نائل شود.

بالای پله‌های ترقی

استاد جعفری، که حالا در علوم دینی و تاریخ اسلام کارشناس و ماهر شده بود، به همین جا بسنده نکرد. بلکه به قم آمد تا علم خود را نزد بزرگترین اساتید زمان خودش یعنی آیت‌ا‌... بروجردی کامل‌تر کند. در همین بین، سیدجعفر کار تدریس زبان عربی را هم در مدرسه‌ی ابومسلم شروع کرده بود. همین باعث شد تا کم‌کم به دروس دانشگاهی هم روی بیاورد. چند سالی نگذشت که لیسانس الهیات هم به ویترین افتخارات و مدارک علمی او افزوده شد. او دیگر دروس حوزوی خود در شهر قم را هم کامل کرده بود و برای ادامه‌ی زندگی و کار در تهران مستقر شده بود. زندگی در تهران، آغاز فصل تازه‌ای از زندگی و موجب فرصت‌های خوبی برای او شد.

اساتید بزرگی در ادبیات که هنوز هم نامشان مانند ستاره می‌درخشد، در زمان سیدجعفر شهیدی زندگی می‌کردند که هرکسی آرزو داشت نزد آنها چیزی بیاموزد و یا با آنها همکاری کند. محمد معین و علی‌اکبر دهخدا، از مهمترین آنها بودند. اشتغال در محیط دانشگاه تهران باعث شد تا سیدجعفر با دکتر محمد معین آشنا شود. معین هم که با علی‌اکبر دهخدا همکار بود، پس استاد شهیدی توانست از این طریق با دو تن از بزرگترین اساتید زبان و ادبیات فارسی در زمان خودش آشنا شود.

معین و دهخدا در آن زمان، در حال تدوین یکی از ماندگارترین آثار زبان و ادبیات فارسی به نام لغت‌نامه‌ی دهخدا بودند. آنها برای این کار مؤسسه‌ای به نام مؤسسه‌ی لغت‌نامه‌ی دهخدا تشکیل داده بودند. استاد شهیدی که مهارت و استعدادش زبانزد بود و به معین و دهخدا هم ثابت شده بود، در تدوین این اثر با آنها همکار شد. کار خوب او باعث شد تا خیلی زود به او اطمینان کنند و علی‌اکبر دهخدا او را به عنوان معاون خود در مؤسسه منصوب کند. دهخدا در نامه‌ای که به دکتر آذر، وزیر فرهنگ زمان خودش فرستاد، در مورد استادشهیدی این طور نوشت: «او اگر نه در نوع خود بی‌نظیر، ولی کم‌نظیر است.»

دهخدا این نامه را به دکتر آذر نوشته بود تا وزارت‌خانه، ساعت‌های کار استاد شهیدی را کمتر کند و او بتواند ساعت‌های بیشتری در اختیار مؤسسه‌ی لغت‌نامه‌ و تدوین آن باشد و چنین نیز شد. استاد شهیدی در کنار کار نفیس دهخدا، تحصیلاتش را هم ادامه می‌داد و بالأخره توانست در سال 1340 مدرک دکترای خود را هم اخذ کند. بنابراین از این پس به عنوان استاد، در دانشگاه تهران هم مشغول به تدریس شد. چند سالی دکترشهیدی در دانشگاه تدریس می‌کرد تا اینکه علی‌اکبر دهخدا و محمد معین از دنیا رفتند و او رسماً مسؤولیت لغت‌نامه‌ی دهخدا را بر عهده گرفت.

همنشین بلندپروازان

همرنگی، خاصیت همنشینی است. می‌گویند اگر می‌خواهی کسی را خوب بشناسی، ببین با چه کسانی معاشرت و همنشینی دارد و دوستانش که هستند. خب بیایید با دوستان و همنشینان دکترشهیدی بیشتر آشنا شویم. از اساتید بزرگ او مثل آیت‌ا‌... بروجردی و خویی که گفتیم. با استاد محمد معین و علی‌اکبر دهخدا هم که آشنا شدیم. استاد شهیدی دوستان مشهور دیگری هم داشت! بدیع‌الزمان فروزانفر و استاد جلال‌الدین همایی از این دسته هستند. دکتر سیدجعفر شهیدی، خود ستاره‌ی فروزنده‌ای در این سرزمین شد که اکنون بزرگان حال حاضر میهن‌مان، اگر با او همنشینی داشته‌اند، به آن افتخار می‌کنند. شهرت دکترشهیدی محدود به ایران نبود و او در سفرهایی که به کشورهای مختلف دنیا داشت، آثار ارزشمندی در آنجا عرضه کرد و به چهره‌ای شناخته‌شده تبدیل شد. تا جایی که در سال 1373 توانست درجه‌ی ‌استاد افتخاری را از دانشگاه بزرگ پکن بگیرد. او دارای درجه‌ی اول دانش در ایران هم هست. زندگی پربار این استاد بزرگ، در 26 دی‌ سال 1386 به پایان رسید.

آثار ماندگار

دکتر شهیدی، از همان زمانی که در نجف اشرف، تحصیل می‌کرد، کار نوشتن کتاب را شروع کرد. یکی از معروف‌ترین کتاب‌های او کتاب تاریخ تحلیلی صدر اسلام است که هنوز در دانشگاه‌ها نیز تدریس می‌شود. استاد شهیدی در سال 1385 به خاطر نگارش این کتاب برنده‌ی جایزه‌ی کتاب سال ایران شد. استاد شهیدی ده‌ها جلد کتاب در زمینه‌ی ادبیات و زبان فارسی و نیز تاریخ اسلام و تشیع دارد که اکنون مرجع علمی محققین است. ترجمه‌ی نهج‌البلاغه، مهدویت در اسلام، جنایات تاریخ، چراغ روشن در دنیای تاریک (زندگی امام زین‌العابدین(ع) )، زندگی حضرت فاطمه (س)، ستایش و سوگ امام هشتم در شعر فارسی، شرح مثنوی و ترجمه‌ی شیرزن کربلا از معروف‌ترین آثار او هستند.

تعداد مشاهده مقاله: 120